1-3. Ta apañ ko rippãlele ro rej iiooni? (Lale pija eo itulõñ.)

 JUON em̦m̦aan me emootl̦o̦k de 38 iiõ jãn ke ekar m̦are im em̦m̦an pãd eo aerro kõrã eo pãleen, ej ba: “El̦aññe kwõj kate eok im kaalikkar bwe kokõn̦aan bwe en em̦m̦an pãd eo amiro eo pãleem̦, innem Jeova enaaj kajeraam̦m̦an eok.” Naan kein rej kaalikkar bwe rippãlele ro remaroñ m̦õn̦õn̦õ ippãn doon im jipañ doon ilo iien ko reppen.​—Jabõn Kõnnaan 18:22.

² Aolep ro im em̦õj aer m̦are rej nãj baj iioon wõt apañ. Baibõl̦ ej ba: “Enaaj wõr eñtaan ippãer ilo kanniõk.” (1 Korint 7:28) Etke? Kõnke apañ ko me ruo rippãlele rej iiooni kajjojo raan remaroñ jelõt pãd eo aerro. Kõn an rippãlele ro jab weeppãn, jet iien remaroñ ba ak kõm̦m̦ani men ko me remaroñ kõm̦m̦an aerro illu ippãn doon. Bareinwõt, kõn aer jab weeppãn, rej likjab in kõm̦m̦an aer iien ñan bwebwenato ippãn doon. (Jemes 3:2, 5, 8, UBS) Elõñ rippãlele ro el̦ap aer poub ilo jikin jerbal ko aer im rej bar poub ilo aer lale ajri ro nejier. Im rel̦ak m̦õk im inepata, epen aer kõm̦m̦an iien ippãn doon ñan kakõm̦anm̦anl̦o̦k wõt pãd ko aer. Bareinwõt, remaroñ apañ kõn jããn, nañinmej, ak iioon men ko jet reppen. Apañ kein remaroñ kõm̦m̦an bwe en dikl̦o̦k an rippãlele ro yokwe im kautiej doon. Im meñe emaroñ em̦m̦an pãd eo an ruo rippãlele ak jet iien emaroñ etal im jorrããn itok wõt jãn “jerbal in kanniõk.”  Men kein rej kitibuj l̦õñ, peran in kõm̦m̦ani men ko renana, kõjdat, ire, ebbanban, illulu, im jum̦ae.​—Galetia 5:19-21.

³ Men eo el̦apl̦o̦k an nana ej bwe armej ro ‘ilo raan kein ãliktata’ ekkã aer l̦õmn̦ak wõt kõn er make im rejjab kautiej Anij. L̦õmn̦ak im kõm̦m̦an rot kein remaroñ ko̦kkure pãd eo an rippãlele ro. (2 Timote 3:1-4) El̦aptata, ewõr juon rinana elãj me ekõn̦aan ko̦kkure pãd eo an rippãlele ro. Rijjilõk Piter ear kakkõl kõj im ba, ‘Rũkõjdate kom̦, Tepil̦ eo, ãinwõt l̦aiõn erorror, ej etetal wõt im pukot eo ej maroñ in kañe.’—1 Piter 5:8; Revelesõn 12:12.

4. Ta eo emaroñ jipañ rippãlele ro bwe ren m̦õn̦õn̦õ im en em̦m̦an wõt pãd eo aer?

⁴ Juon em̦m̦aan ilo Jepaan ej ba: “Ikar lukkuun inepata itok wõt jãn an kar jabwe jããn. Im kõnke iar jab lukkuun bwebwenato kõn men in ippãn lio ippa, men in ear kõm̦m̦an bwe en bar l̦ap an inepata. Bareinwõt, ear jino bõk nañinmej ko rekauwõtata. Im kõn am̦ro baj inepata wõt, ear etal im kõm̦m̦an bwe jet iien kõmro en lukkuun illu im akwããle doon.” Ej nãj baj wõr wõt apañ ko ikõtaan ruo rippãlele, bõtab remaroñ kõm̦adm̦õdi apañ kein. Jeova emaroñ jipañ rippãlele ro bwe ren m̦õn̦õn̦õ im en em̦m̦an wõt pãd eo aer. (Riit Sam 127:1.) Jen kiiõ bwebwenato kõn 5 iaan men ko me remaroñ kõm̦m̦an bwe rippãlele ro ren m̦õn̦õn̦õ im en em̦m̦an wõt pãd eo aer toon wõt aer mour. Jenaaj bar etale unin an aorõk bwe rippãlele ro ren kwal̦o̦k yokwe bwe en em̦m̦an wõt pãd eo aer.

5, 6. Ta ko rippãlele ro remaroñ kõm̦m̦ani bwe Jeova en tõl erro?

⁵ Ñe rippãlele ro rej tiljek ñan Jeova im kõttãik er ñane, enaaj lukkuun em̦m̦an pãd eo aerro. (Riit Ekklisiastis 4:12.) Im ñe rej l̦oore naanin tõl ko an Anij, mel̦el̦ein bwe rej kõtl̦o̦k bwe Anij en tõl er. Baibõl̦ ej ba: “Lo̦jilñũm̦ renaaj roñjake juon naan ilikũm̦, ej ba, ‘Eñin ial̦ eo, kom̦win etetal ilowaan’ ñe kom̦ij jeor ñan anmoon̦ũm̦, im ñe kom̦ jeor ñan anmiiñ.” (Aiseia 30:20, 21) Ilo raan kein, rippãlele ro rej “roñjake” naan ko an Jeova ñe rej riit Baibõl̦ ippãn doon. (Sam 1:1-3) Im bwe en em̦m̦anl̦o̦k wõt pãd eo aer, rej aikuj ekkeini aer kõm̦m̦ane iien kabuñ eo an baam̦le eo aer, im kõm̦m̦an bwe en kam̦õn̦õn̦õ im kõketak. Bareinwõt, ñe rippãlele rein rej jar ippãn doon aolep raan, pãd eo aerro eban jorrããn meñe rej iioon elõñ apañ ko jãn jukjukun pãd in an Setan.

⁶ Juon em̦m̦aan ilo Jãmne etan Gerhard ej ba: “Jabdewõt iien ñe ejino dikl̦o̦k am̦ro m̦õn̦õn̦õ kõn an wal̦o̦k apañ ko ikõtaamro ak men ko me kõmij jab mel̦el̦e kaki jãn doon, naanin kakapilõk ko jãn Naanin Anij rej jipañ kõmro ñan jel̦ã kijenmej im jol̦o̦k an doon bõd. Elukkuun aorõk ñan kõm̦m̦ani men kein bwe en em̦m̦an pãd eo ad ippãn eo pãleed.” Ñe rippãlele ro rej lukkuun kate er im kõtl̦o̦k wõt bwe Anij en tõl er ilo aerro jim̦or karejar ñane, renaaj epaake E im enaaj lukkuun em̦m̦an pãd eo aerro.

7. Ewi wãween an juon em̦m̦aan aikuj kõm̦m̦an ñan kõrã eo pãleen?

⁷ Wãween an juon em̦m̦aan tõl baam̦le eo an emaroñ kõm̦m̦an bwe erro kõrã eo pãleen en m̦õn̦õn̦õ im en lukkuun em̦m̦an pãd eo aerro. Baibõl̦ ej ba bwe “bõran jabdewõt m̦aan Kũraij, im bõran kõrã m̦aan.” (1 Korint 11:3) Ta mel̦el̦ein men in? Mel̦el̦ein bwe wãween an em̦m̦aan ro kõm̦m̦an ñan kõrã ro pãleer, ej aikuj ejjel̦o̦k oktak jãn wãween an kar Jijej kõm̦m̦an ñan rũkal̦oor ro an. Jijej ear jab lãj ak kõbbo̦o̦jo̦j ñan rũkal̦oor ro an. Aolep iien ear kwal̦o̦k yokwe, jouj, kõmmaanwa, ineem̦m̦an, im ettã bõro.​—Matu 11:28-30.

8. Ta ko juon em̦m̦aan ej aikuj kõm̦m̦ani bwe kõrã eo pãleen en yokwe e im jel̦ã kautieje?

⁸ Em̦m̦aan ro me rej Kũrjin reban aikuj booje kõrã ro pãleer bwe ren kwal̦o̦k kautiej  ñan er. Bõtab, rej wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kwal̦o̦k aer yokwe im kea kõn kõrã ro pãleer. Bareinwõt rej aikuj ‘kautiej kõrã rein’ im keememej bwe rej ‘ãinwõt jãpe ko rem̦õjn̦o̦.’ (1 Piter 3:7) Ñe em̦m̦aan ro rej kõnnaan ñan kõrã ro pãleer, rej aikuj kõjerbal naan ko me rej kaalikkar aer kea im kautiej kõrã rein. En jab baj ilo lo̦bwilej wõt, ak rej aikuj bar kõm̦m̦ane men in ilo iien ko me rej makel̦o̦k iaaer. Ñe em̦m̦an wãween an em̦m̦aan ro kõm̦m̦an ñan kõrã ro pãleer im kõnnaan ñan er, rej kaalikkar bwe el̦ap aer kaorõk kõrã rein pãleer. (Jabõn Kõnnaan 31:28) Ñe em̦m̦an an juon em̦m̦aan kõm̦m̦an ñan kõrã eo pãleen, kõrã eo enaaj yokwe im kautieje. Im Jeova enaaj kajeraam̦m̦an pãd eo aerro.

9. Ewi wãween an juon kõrã kwal̦o̦k an kõttãiki?

⁹ Yokwe eo ad ñan Jeova ej kõm̦akũt kõj ñan l̦oori naanin kakapilõk ko an. Yokwe in ad ñane ej jipañ kõj ñan kõttãik kõj ñan maroñ eo an. (1 Piter 5:6) Juon wãween kõrã ro remaroñ kwal̦o̦k aer kautiej tõl eo an Jeova ej ilo aer jel̦ã karejar ippãn l̦õm̦aro pãleer. Baibõl̦ ej ba: “Kõrã ran̦, kom̦win kõttãik kom̦ ñan l̦õm̦aro pãleemi, ãinwõt ekkar ilo Irooj.” (Kolosse 3:18) Ilo m̦ool, ejjab aolep iien enaaj em̦m̦an ippãn kõrã ro pepe ko l̦õm̦aro pãleer rej kõm̦m̦ani. Bõtab, juon kõrã eo ejel̦ã kõttãiki ñan l̦eo pãleen enaaj m̦õn̦õn̦õ in rejetake l̦eo ñe pepe ko ej kõm̦m̦ani rejjab n̦ae kien ko an Anij.​—1 Piter 3:1, UBS.

10. Etke elukkuun aorõk bwe juon kõrã en kõttãik e make?

¹⁰ Em̦õj an Jeova lel̦o̦k juon eddo eaorõk ñan kõrã ro ilo juon baam̦le. Kõrã ro rej ‘m̦õttan’ l̦õm̦aro pãleer. (Malakai 2:14) Kõn men in, ñe rippãlele ro rej kõm̦m̦ani pepe ko an baam̦le eo aer, kõrã eo emaroñ bar kwal̦o̦k l̦õmn̦ak im eñjake ko an ilo kautiej. Bõtab, ej aikuj wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kõttãik e make. Juon em̦m̦aan eo emãlõtlõt enaaj lukkuun roñjake ñe kõrã eo ippãn ej kwal̦o̦k l̦õmn̦ak ko an. (Jabõn Kõnnaan 31:10-31) Ñe juon kõrã ej kõttãik e make, men in enaaj kõm̦m̦an bwe en wõr m̦õn̦õn̦õ, aenõm̦m̦an, im bõrokuk ilo baam̦le eo an. Ilo wãween in, erro l̦eo pãleen naaj lukkuun m̦õn̦õn̦õ kõnke rejel̦ã bwe rej kam̦õn̦õn̦õik Anij.​—Epesõs 5:22.

11. Etke elukkuun aorõk bwe rippãlele ro ren jol̦o̦k an doon bõd?

¹¹ Bwe en em̦m̦an wõt pãd eo an ruo rippãlele, rej aikuj jel̦ã jol̦o̦k an doon bõd. Ñe rippãlele ro rej “jol̦o̦k an doon bõd” aolep iien, enaaj em̦m̦anl̦o̦k wõt pãd eo aer. (Epesõs 4:32, UBS) Bõtab, ñe rippãlele ro rejjab kõn̦aan mel̦o̦kl̦o̦k bõd ko an doon im rej bũklõñtak ñan kõmetak doon, men in enaaj kõm̦m̦an bwe en jorrããnl̦o̦k pãd eo aerro. Ñe ej kõk juon em̦, enaaj pidodo an jorrããn. Ãindein bar ippãn rippãlele ro, ñe rej inepata im illu wõt ippãn doon, enaaj kõm̦m̦an bwe en penl̦o̦k wõt aerro jol̦o̦k an doon bõd im jerbal ippãn doon. Enaaj lukkuun em̦m̦an pãd eo an rippãlele ro ñe rej m̦õn̦õn̦õ in jol̦o̦k an doon bõd, ãinwõt an Jeova jol̦o̦k aer bõd.​—Maika 7:18, 19.

12. Ewi wãween an yokwe “kalbubu elõñ jerawiwi”?

¹² Juon eo em̦ool an yokwe “ejjab pal̦ in bõro” ak keememeji bõd ko an ro jet kõnke “yokwe ej kalbubu elõñ jerawiwi.” (1 Korint 13:4, 5, UBS; riit 1 Piter 4:8.) El̦aññe jej yokwe ro jet, jenaaj m̦õn̦õn̦õ in jol̦o̦k aer bõd aolep iien. Ke rijjilõk Piter ear kajjitõk jete alen an aikuj jol̦o̦k an juon armej bõd, Jijej ear ba: “Jiljilimjuonñoul alen jiljilimjuon.” (Matu 18:21, 22) Ta mel̦el̦ein an kar Jijej ba men in? Mel̦el̦ein bwe ejjel̦o̦k joñan an Kũrjin ro jol̦o̦k an ro jet bõd.​—Jabõn Kõnnaan 10:12. * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.)

13. Ta eo enaaj jipañ eok bwe en pidodo am̦ jel̦ã jol̦o̦k bõd?

¹³ Juon kõrã jãn Jãmne etan Annette ej ba: “Ñe ruo rippãlele rejjab kõn̦aan jol̦o̦k an doon bõd, erro naaj jino matõrtõre doon im jãlõke doon, im men in enaaj kõm̦m̦an bwe en jorrããn pãd eo aerro. Ñe ruo rippãlele rej m̦õn̦õn̦õ in jol̦o̦k an doon bõd, enaaj l̦apl̦o̦k aerro yokwe im epaakel̦o̦k doon.” Kate eok bwe aolep iien kwõn nõbar im kam̦m̦oolol eo pãleem̦. Ñe kwõnaaj kõm̦m̦ane men in, enaaj pidodo am̦ jel̦ã jol̦o̦k bõd. (Kolosse 3:15) Bareinwõt, enaaj em̦m̦an am̦ mour, kwõnaaj m̦õn̦õn̦õ, im Anij enaaj m̦õn̦õn̦õ ippam̦.​—Rom 14:19.

14, 15. (1) Ta kien eo eaorõk Jijej ear kwal̦o̦k kake? (2) Ñe rippãlele ro rej l̦oore kien in, ewi wãween an men in maroñ kakõm̦anm̦anl̦o̦k pãd eo aerro?

¹⁴ Ejjel̦o̦k pere bwe kokõn̦aan bwe en em̦m̦an an ro jet kõm̦m̦an ñan kwe im ren kwal̦o̦k kautiej ñan kwe. Im el̦ap am̦ m̦õn̦õn̦õ ñe ro jet rej roñjake eok im kwal̦o̦k aer kea kõn l̦õmn̦ak im eñjake ko am̦. Ak kwõnañin ke roñ an juon armej ba, “Enãj loe, inãj ukotl̦o̦k men in ear kõm̦m̦ane ñan ña”? Jet iien emaroñ wõr unin an armej ro illu im ba men in. Ak Baibõl̦ ej rõjañ kõj ilo an ba: “Kwõn jab ba: ‘Inaaj kõm̦m̦an ñane ãinwõt ear kõm̦m̦an ñan eõ.’” (Jabõn Kõnnaan 24:29) Jijej ear katakin armej ro kõn wãween eo em̦m̦antata ñan kõm̦adm̦õde juon apañ. Men eo ear ba ej m̦õttan kien ko raorõktata ilo Baibõl̦. Ear ba: “Kwõn kõm̦m̦an ñan ro jet ãinwõt kwõj kõn̦aan bwe ren kõm̦m̦an ñan eok.” (Luk 6:31, UBS) Mel̦el̦e eo an Jijej in ej bwe jen kõm̦m̦an ñan ro jet ilo wãween eo jekõn̦aan bwe ren bar kõm̦m̦an ñan kõj, im jen jab ukotl̦o̦k men ko renana im rej kõm̦m̦ani ñan kõj. Mel̦el̦ein men in bwe men ko jekõn̦aan bwe eo pãleed en kõm̦m̦ani ñan kõj, jej aikuj bar kõm̦m̦ani ñane.

¹⁵ Ñe rippãlele ro rej kwal̦o̦k aer lukkuun kea kõn l̦õmn̦ak im eñjake ko an doon, men in enaaj kõm̦m̦an bwe en em̦m̦anl̦o̦k wõt pãd eo aerro. Juon em̦m̦aan ilo South Africa ej  ba: “Kõmro kar kate kõmro ñan pokake kien eo eaorõk [me Jijej ear kwal̦o̦k kake]. Em̦ool bwe ewõr iien kõmro ej illu ippãn doon, ak kõmro kar lukkuun kate kõmro ñan kwal̦o̦k kautiej ñan doon, kõnke eñin men eo ikõn̦aan im ebar kõn̦aan bwe kõmro en kõm̦m̦ane ñan doon.”

16. Ta ko rippãlele ro rejjab aikuj kõm̦m̦ani ñan doon?

¹⁶ Kwõjjab aikuj kwal̦o̦k kõn likjab ko an eo pãleem̦ ñan ro jet. Bareinwõt, kwõn jab ellotaane kõn men dikdik ko ej kõm̦m̦ani me kwõdiki. Meñe kwõj kõm̦m̦an kõjak ak kwõn jab bõklõñtak men kein. Keememej bwe ruo armej rejjab m̦areik doon bwe ren itõn jiãiik doon im lale wõn eo ekajoor iaaerro. Bareinwõt, rar jab itõn lale wõn eo ekajoorl̦o̦k an bũroñ ak wõn eo el̦apl̦o̦k an jel̦ã kilen kwal̦o̦k naan ko rekõmmetak. Em̦ool bwe kõj aolep jejjab weeppãn im jet iien jej illu ippãn doon. Bõtab, ejjab jim̦we ñan an lio im l̦eo kajook doon, kõjerbal naan ko rekõmmetak ñe rej kõnnaan ñan doon, im el̦apl̦o̦k an nana ñe rej iuun doon ak m̦an doon.​—Riit Jabõn Kõnnaan 17:27, UBS; 31:26, UBS.

17. Ta ko juon em̦m̦aan ej aikuj kõm̦m̦ani ñan kaalikkar an l̦oore kien eo Jijej ear kwal̦o̦k kake?

¹⁷ Ilo jet aelõñ, ej juon m̦anit ñan an em̦m̦aan ro kõbbo̦o̦jo̦j ñan kõrã ro pãleer ak m̦an er ñan kaalikkar bwe rekajoor jãn kõrã ro. Bõtab, Baibõl̦ ej ba: “Eo erum̦wij an illu, em̦m̦anl̦o̦k jãn eo ekajoor; im eo ej irooj ioon bũruon, em̦m̦an jãn eo ej jibwe juon jikin kweilo̦k.” (Jabõn Kõnnaan 16:32) Juon eo me elukkuun m̦oolin kajoor ejel̦ã dãpij an illu im ej l̦oore joñak eo an em̦m̦aan eo em̦m̦antata me ear pãd ilo lal̦ in, Jijej Kũraij. Juon em̦m̦aan eo ej kõbbo̦o̦jo̦j ak m̦an kõrã eo pãleen, ej juon em̦m̦aan em̦õjn̦o̦ im enaaj luuji jem̦jerã eo an ippãn Jeova. Rijeje Sam eo Devid, eo im ear juon em̦m̦aan ekajoor im peran, ear ba: “Kom̦win wũdiddid kõn illu ak jab jerawiwi; kom̦win kõnono ilo bũruomi ioon kiniemi im kejakl̦o̦kjen̦.”​—Sam 4:4.

18. Etke eaorõk bwe rippãlele ro ren kwal̦o̦k wõt yokwe?

¹⁸ Riit 1 Korint 13:4-7, UBS. Men eo eaorõktata rippãlele ro rej aikuj kwal̦o̦k ñan doon ej yokwe. Baibõl̦ ej ba: “Kom̦win kõn̦ak bũruon tũriam̦o, jouj, ettã bõro, ineem̦m̦an, kijenmej; Ak ioon men kein otemjej kom̦win kõn̦ak yokwe, eo kein lukwõj ej koweeppãmi.” (Kolosse 3:12, 14) Rippãlele ro rej aikuj yokwe doon im l̦õmn̦ak kõn kõn̦aan im aikuj ko an doon. Rej aikuj l̦oore joñak eo an Jijej Kũraij, eo im ear m̦õn̦õn̦õ in ajel̦o̦k mour eo an ñan ro jet. Ñe el̦ap an rippãlele ro yokwe doon, enaaj em̦m̦an wõt pãd eo aerro jekdo̦o̦n ñe ewõr imminene ko aerro jãn doon me jet iien rej kõm̦m̦an aer inepata. Bareinwõt, enaaj em̦m̦an wõt pãd eo aerro meñe rej iioon apañ ko rel̦l̦ap kõn ãjmour, apañ ko kõn jããn, im apañ ko rej wal̦o̦k jãn baam̦le ko an ro pãleer.

19, 20. (1) Ta eo rippãlele ro rej aikuj kõm̦m̦ane bwe en em̦m̦an im lem̦õn̦õn̦õ pãd eo aer? (2) Ta eo jenaaj katak kake ilo katak eo tok juon?

¹⁹ Rippãlele ro rej aikuj yokwe doon, m̦ool ñan doon, im kate erro ñan kõm̦m̦an bwe en em̦m̦an wõt pãd eo aerro. Ñe ej wal̦o̦k apañ ko ñan er, rejjab aikuj in ebbeer. Rej aikuj kate er bwe ren epaakel̦o̦k wõt doon. Rippãlele ro me rej yokwe Jeova im yokwe doon rej aikuj kate erro ñan kõm̦adm̦õdi apañ ko aerro, kõnke “yokwe ej pãd indeeo.”​—1 Korint 13:8, UBS; Matu 19:5, 6; Hibru 13:4.

²⁰ Kõnke jej mour ilo ‘iien kein renana,’ ejjab pidodo ñan an rippãlele ro kõm̦m̦an bwe en em̦m̦an im lem̦õn̦õn̦õ pãd eo aer. (2 Timote 3:1) Bõtab, Jeova emaroñ jipañ rippãlele ro. Meñe Jeova emaroñ jipañ er, ak rej aikuj kõjparok wõt er jãn mour im m̦anit ko rettoon me el̦ap an armej ro ilo lal̦ in kõm̦m̦ani. Ilo katak eo tok juon, jenaaj katak kõn ta ko rippãlele ro rej aikuj kõm̦m̦ani ñan kõjparok wõt pãd eo aerro.