Katli kitlajtolkuepkej Biblia, ¿kipatlakej o kitlalijkej tlen inijuantij moiljuiaj?
Amo mopatlatok. Maske uejkajkia tlen kiijtoua Biblia kiixkopinkej ipan tlamantli tlen nempoliui, kiitstokej eli sanse ika Biblia tlen nama tijpiaj.
Uajka, ¿amo kema mokuapolojkej kema kiixkopinkej?
Kipantijtokej miak amatlajkuiloli tlen Biblia tlen uejkajkia kiijkuilojkej. Uan kiitstokej se keski tlamantli amo sanse kiijkuilojtokej pampa uelis amo kuali kiixkopinkej. Maske amo kuali kiixkopinkej amo mopatla tlen kineki tlamachtis. Uan ipan se keski textos kena kipatlakej tlen kiijtoua, uelis kiampa kichijkej katli kiijkuilojkej pampa kinekiyayaj kipatlasej tlen nelnelia kiijtouayaya toTeotsij iTlajtol. Ma tikitakaj ome tlamantli tlen kipatlakej.
Ipan se keski Biblias tlen uejkajkia kiijkuilojkej kiijtoua ni tlamantli ipan 1 Juan 5:7: “Nepa iluikak. Itstok toTeko toTata, itstok iKone tlen itoka nopa ‘Tlajtoli’ pampa tenextilia toTata, uan itstok iTonal toTeko. Uan ni eyij elij san setsi”. Sekij amatlajkuiloli tlen kuali kitlajtolkuepkej kinextia ni texto amo kiampa kiijtouayaya uejkajkia. Nesi teipa kipiuilijkej. a Yeka ipan Biblias tlen namanok kuali kitlajtolkueptokej amo kiampa kitlalijkej.
Ipan Biblias tlen uejkajkia kiijkuilojkej nesi tlauel miakpa toTeotsij toka. Maske miakpa kiijtouayaya, ipan Biblias tlen namanok kitlajtolkuepkej san kitlalijkej nopa tlajtoli: “toTeko” o “toTeotsij”.
¿Onka sekinok textos tlen amo kuali kitlajtolkuepkej?
Ipan ni tonali onka miak Biblias, uan nopa tlapaleuia nima ma kiitakaj tlake tlamantli amo kuali kitlajtolkueptokej. b Kema kiitakej nochi Biblias tlen onka, ¿tlake tlamantli kipantijkej? ¿Uelis timotemachisej ipan Biblia tlen tijpiaj ipan ni tonali?
William Henry Green, se tlakatl katli tlauel ixtlamatiyaya, kiijtok se keski tlamantli tlen nopa Escrituras Hebreas (nojkia kiiljuiaj Antiguo Testamento), ya kiijtok: “Maske onka miak amochtli tlen uejkajkia kiijkuilojkej, uelis timotemachisej san Biblia tlauel kuali kitlajtolkueptokej”.
Frederick Bruce, se tlakatl katli tlauel momachtiyaya tlen kiijtoua Biblia, kiijtok se keski tlamantli tlen Escrituras Griegas Cristianas o Nuevo Testamento: “Nuevo Testamento nesi [...] tlauel kuali kitlajtolkueptokej uan amo kej sekinok amochtli, yeka amo moneki tlauel timoiljuisej amo kuali kitlajtolkueptokej”.
Sir Frederic Kenyon, se tlakatl katli tlauel momachtia tlen uejkajkia kiijkuilojkej, kiijtok: “Uelis se akajya kipouas Biblia uan motemachis nochi tlen ijkuilijtok nelia eli toTeotsij iTlajtol, uan maske uejkajkia kiixkopintiualajtokej amo tleno kipatilijtokej”.
¿Tlake sekinok tlamantli uelis kichiuas ma timotemachikaj Biblia kuali kitlajtolkueptokej?
Katli kiixkopinkej Biblia eliyayaj judíos uan nojkia Cristo itokilijkauaj. Maske amo sanse tlaneltokayayaj, amo kipatlakej kampa kiijtouayaya toTeotsij itekipanojkauaj amo kineltokakej c (Números 20:12; 2 Samuel 11:2-4; Gálatas 2:11-14). Nojkia, amo kipatlakej kampa kiijtoua toTeotsij amo kuali kiitayaya tlen judíos kichiuayayaj uan san kichiuayayaj tlen maseualmej kineltokaj (Oseas 4:2; Malaquías 2:8, 9; Mateo 23:8, 9; 1 Juan 5:21). Katli kuali kiixkopinkej nochi tlen Biblia kiijtoua, kinextijkej nelia xitlauak tlen kiijkuilojkej uan tlauel kipatiitayayaj toTeotsij iTlajtol.
Elki toTeotsij katli kichijki ma moijkuilo tlen elto ipan Biblia, yeka amo kikajtok ma kipatlakaj tlen kiijtoua d (Isaías 40:8; 1 Pedro 1:24, 25). Nojkia, kinejki ma techpaleui katli tiitstokej ipan ni tonali uan amo san katli uejkajkia itstoyaj (1 Corintios 10:11). Yeka Biblia kiijtoua: “Nochi tlen kiijkuilojkej uejkajkia, kiijkuilojkej para techmachtis para uelis tikijiyouisej tlen techpanotiuala. Nojkia ijkuilijtok iTlajtol para techyolchikauas para ma tijchiakaj nochi tlen techiljuia para tijselisej teipa” (Romanos 15:4).
Jesús uan itokilijkauaj kitekiuijkej textos tlen kiixkopintoyaj ipan Escrituras Hebreas pampa motemachiyayaj nelia melauak tlen kiijtouayaya uan kuali kitlajtolkueptoyaj (Lucas 4:16-21; Hechos 17:1-3).
a Tlen kiijtoua amo nesi ipan Códice Sinaítico, Códice Alejandrino, Manuscrito Vaticano 1209, Vulgata latina original, versión siríaca Filoxeniana-Harclense yon ipan Peshitta siríaca.
b Kipantijtokej kipano 5,000 amatlajkuiloli ika griego tlen nojkia kitokaxtiaj Nuevo Testamento o Escrituras Griegas Cristianas.
c Biblia kiijtoua maseualmej katli kitekipanouayayaj toTeotsij nojkia mokuapolouayayaj. Yeka ipan se texto kiijtoua: “Axaka tlen axtlajtlakolchiua” (1 Reyes 8:46).
d Biblia kiijtoua toTeotsij kiniljuik katli kiijkuilojkej Biblia ma kitlalikaj tlen ya kinekiyaya uan amo sejse tlajtoli tlen ya kiijtok (2 Timoteo 3:16, 17; 2 Pedro 1:21).