1. Maeke fēfē a tautolu ke omaoma ke he Atua mo e tau fakatufono he tagata?

KUA fakaako he Tohi Tapu a tautolu ke omaoma ke he tau fakatufono he tagata, ka e talahau foki ki a tautolu kua lata a tautolu ke omaoma tumau ke he Atua. (Gahua 5:29; Tito 3:1) Maeke fēfē e mena nei? Fakamaama e Iesu e matapatu fakaakoaga kua lagomatai a tautolu ke iloa ko hai kua lata ke omaoma a tautolu ki ai. Pehē a ia kua lata a tautolu ke uta e “tau mena a Kaisara, . . . kia Kaisara; ka ko e tau mena he Atua, kia uta a ke he Atua.” ^[1] (Kikite tala he matahiku.) (Mataio 22:21) Uta e tautolu e ‘tau mena a Kaisara ki a Kaisara’ ka omaoma a tautolu ke he tau matafakatufono he fakatufono, fakalilifu e tau tui ne mua, mo e totogi e tau tukuhau. (Roma 13:7) Kaeke ke tala mai e fakatufono ki a tautolu ke taute e mena ne nakai manako e Atua ke taute e tautolu, kia nakai taute e tautolu ka e he puhala fakalilifu tumau.

2. Fakakite fēfē e tautolu kua nakai kau a tautolu mo e tau politika he lalolagi?

² Taha e puhala ke uta e tautolu e “tau mena he Atua . . . ke he Atua” he nakai kau mo e tau mena fakapolitika he lalolagi nei.  Kua tuuho a tautolu ke he tau matakupu nei. (Isaia 2:4) Ha kua fakaatā e Iehova e tau fakatufono he tagata ke pule, nakai totoko ai e tautolu. Nakai putoia foki a tautolu he tau matagahua papale po ke fakahakehake fakamotu. (Roma 13:1, 2) Nakai lali a tautolu ke hiki e tau fakatufono po ke lali ke fakaohooho e tau tagata politika, ti nakai vili a tautolu ke he tau viliaga po ke eke mo tau tagata politika.

3. Ko e ha kua lata a tautolu ke fakatumau ke tuuho?

³ Loga e kakano ne talahau he Atua ki a tautolu ke tuuho. Taha e kakano kua fifitaki e tautolu a Iesu ne “nakai ko e tagata he lalolagi.” Nakai kau a ia ke he tau mena politika po ke tauaga. (Ioane 6:15; 17:16) Taha kakano foki kua lalago e tautolu e Kautu he Atua. Ha kua nakai lalago e tautolu e tau fakatufono he tagata, moua e tautolu e loto manamanatu meā ka fakamatala a tautolu ko e Kautu he Atua ni ka fakamafola e tau lekua oti kana he tau tagata. Kau e tau lotu fakavai mo e tau mena politika, ti vehe he mena nei e tau tagata. Ka kua tuuho a tautolu ti kaufakalataha mo e tau matakainaga ha tautolu he lalolagi katoa.​—1 Peteru 2:17.

4. (a) Iloa fēfē e tautolu to uka lahi ke fakatumau e tuuho? (e) Ko e ha kua lata ia tautolu ke tauteute mogonei ke fakatumau e tuuho?

⁴ Liga nonofo a tautolu he matakavi ne nakai amanaki e tau tagata ke kau a tautolu mo e tau mena politika. Ka ko e tata ha tautolu ke he fakaotiaga he fakatokaaga ha Satani, kua uka lahi ma tautolu ke fakatumau e tuuho. Ko e tau tagata mogonei kua fitā e “nakai fia loto mafola” mo e “mahani fakahanoa,” ti mua atu foki e mavehevehe ha lautolu. (2 Timoteo 3:3, 4) Falu he tau matakainaga ha tautolu kua fitā e lauia he tau hikiaga fakaofo fakapolitika he motu ha lautolu. Kakano haia kua lata a tautolu ke mautauteute mogonei ke tumau e tuuho pete ne uka e tuaga. Kia fakatutala la tautolu ke he fā e mena ka taute e tautolu ke mautauteute.

5. Ko e heigoa e manatu ha Iehova ke he tau fakatufono he tagata?

⁵ Taha puhala kua maeke a tautolu ke mautauteute mogonei ke fakatumau e tuuho ko e manamanatu ke he tau fakatufono he tagata ke tuga a Iehova. Nakai tuku age e Iehova ke he tau tagata e tonuhia ke pule ke he falu tagata he mogo ne tufuga e ia a lautolu. (Ieremia 10:23) Onoono a ia ke he tau tagata oti ko e magafaoa ne taha. Ka kua vehe he tau fakatufono e tau tagata he talahau kua mitaki lahi mahaki e motu ha lautolu. Pete kua tuga he mitaki e tau fakatufono ka e nakai maeke ai ke fakamafola e tau lekua oti kana. Kua eke foki a lautolu mo tau fī he Kautu he Atua, ne kamata pule he 1914. Nakai leva to utakehe he Kautu nei e tau fakatufono oti he tagata.​—Totou Salamo 2:2, 7-9.

6. Kua lata fēfē a tautolu ke fehagai mo e tau tui ne mua he fakatufono?

⁶ Fakaatā he Atua e tau fakatufono he tagata ha kua maeke a lautolu ke fakatumau ai e fai mafola mo e maopoopo. Lagomatai he mena nei a tautolu ke fakamatala e tala mitaki hagaao ke he Kautu he Atua. (Roma 13:3, 4) Tala mai foki he Atua ki a tautolu ke liogi  hagaao ke he tau tui ne mua ke maeke a tautolu ke tapuaki ki a ia mo e mafola. (1 Timoteo 2:1, 2) Ka nakai taute fakamitaki ki a tautolu, liga ole a tautolu ke he tau tui ne mua he fakatufono ma e lagomatai. Ko e mena ia ne taute e Paulo. (Gahua 25:11) Pete he talahau he Tohi Tapu ko Satani ne pule ke he tau fakatufono he tagata, kua nakai talahau ai na pule a ia ke he tau tagata oti ko e tau tui ne mua he fakatufono. (Luka 4:5, 6) Ti nakai lata a tautolu ke foaki ke he falu e manatu kua takitaki e Satani e taha tui ne mua he fakatufono. Talahau he Tohi Tapu kua nakai lata a tautolu ke ekefakakelea e falu.​—Tito 3:1, 2.

7. Ko e heigoa e manatu kua lata a tautolu ke kalo kehe i ai?

⁷ Omaoma a tautolu ke he Atua he nakai fiafia ke he taha tagata politika po ke matakau politika, pete kua aoga a tautolu mai he tau manatu ha lautolu. Falu mogo, liga nakai mukamuka e mena nei ma tautolu. Ma e fakatai, manamanatu la kua totoko he tau tagata e fakatufono ne fakatupu e matematekelea lahi, lauia foki e Tau Fakamoli a Iehova. Mooli, to nakai fakalataha a koe mo lautolu ne totoko, ka kua manatu kia a koe kua hako e tau tagata totoko ti amanaki kua kautū a lautolu? (Efeso 2:2) Ka manako a tautolu ke fakatumau e tuuho, kua lata a tautolu ke kalo kehe he logonaaga kua hako po ke mitaki e taha faahi mai he taha. To kitia e mena nei ke he tau mena kua talahau mo e taute e tautolu.

8. Ka uka ke fakatumau ke tuuho, maeke fēfē a tautolu ke “loto matala” ka e “totonu”?

⁸ Ko e puhala ke uaaki ke fakatumau e tuuho ko e “loto matala a mutolu tuga e tau gata, kia totonu foki tuga e tau lupe.” (Totou Mataio 10:16, 17.) Kua “loto matala” po ke, mataala a tautolu ka manamanatu ke he tau mena uka he tau magaaho i mua. Ti fakatumau a tautolu ke “totonu” ka tumau e tuuho ha tautolu ke he tau tuaga uka ia. Kia fakatutala la tautolu ke he falu tuaga ia mo e ko e heigoa ka taute e tautolu ke fakatumau e tuuho.

9. Ko e heigoa kua lata ia tautolu ke fakaeneene ka tutala ke he falu?

⁹ Tau fakatutalaaga. Lata ia tautolu ke mataala lahi ka kamata e tau tagata ke fakatutala ke he tau mena fakapolitika. Ma e fakatai, ka tutala a tautolu mo e taha tagata hagaao ke he Kautu he Atua, to nakai talahau e tautolu kua talia po ke nakai talia e tautolu e tau manatu he matakau politika po ke takitaki pauaki. He nakai fakatutala ke he manako he tau tagata ke taute ke fakamafola e tau lekua he tagata, fakakite age he Tohi Tapu e tali katoatoa ka tamai he Kautu he Atua. Ka manako e tau tagata ke taufetoko ke he matakupu tuga e fakamauaga he taane mo e taane, fifine mo e fifine, po ke fakatōtama, tala age ki a lautolu e mena ne talahau he Kupu he Atua mo e puhala kua lali a koe ke muitua ai ke he moui haau. Ka talahau he taha kua lata falu matafakatufono ke utakehe po ke hiki, kua nakai kau a tautolu, mo e nakai peehi a tautolu ke hiki e manatu he tagata.

10. Maeke fēfē a tautolu ke mailoga kua fakatumau e tuuho ha tautolu ka kitekite po ke totou ha mena he fakapuloa tala?

¹⁰ Fakapuloa tala. Falu magaaho kua talahau e tau vala tala he puhala kua lalago malolō e taha faahi he matakupu. Pihia e mena ne tupu ke he tau motu ne pule he fakatufono e tau vala tala. Ka kau e tau fakatokatokaaga vala tala po ke tau tagata fakamau tala, kua lata ia tautolu ke mataala ke nakai kamata ke manamanatu tuga a lautolu. Ma e fakatai,  hūhū ki a koe, ‘Fiafia nakai au ke fanogonogo ke he taha tagata fakamau vala tala pauaki ha kua talia e au e mena ne talahau e ia hagaao ke he tau mena politika?’ Ke lagomatai a koe ke fakatumau e tuuho, kalo kehe he kitekite po ke totou e tau vala tala loga ne kau mo e tau matakupu fakapolitika. Ka e lali ke kumi e tau vala tala ne nakai kau ke he taha e faahi. Ti fakatatai tumau e mena ne logona e koe mo e ‘fakafifitaki he tau kupu tonu’ ne moua he Tohi Tapu.​—2 Timoteo 1:13.

11. Liga uka fēfē ma tautolu ke fakatumau e tuuho ka aoga lahi e tau mena ne moua e tautolu?

¹¹ Velevele koloa. Ka uho lahi e tau tupe mo e tau mena ne moua e tautolu, liga uka ia tautolu ke tumau e tuuho. Mole e 1970 ne tokologa e Tau Fakamoli i Malawi ne tiaki e tau mena oti ne moua e lautolu ha kua nakai talia ke fakalataha ke he matakau fakapolitika. Momoko ai, falu ne nakai tiaki ha lautolu a tau momoui tokotoko mitaki. Manatu he matakainaga fifine ko Ruth, “Falu ne ō ke he fakapaeaaga mo mautolu ka e fakalataha he mogo fakamui mo e matakau fakapolitika ti liliu ki kaina ha kua nakai manako a lautolu ke fehagai mo e moui nakai tokotoko mitaki he kemuaga pagotā.” Ka e laulahi he tau tagata he Atua ne nakai pihia. Fakatumau a lautolu ke tuuho, pete ka tote e tupe ha lautolu po ke galo e tau mena oti ne moua e lautolu.​—Heperu 10:34.

12, 13. (a) Ko e heigoa e manatu ha Iehova hagaao ke he tau tagata? (e) Maeke fēfē a tautolu ke iloa kaeke kua matalahi a tautolu ha ko e motu ha tautolu?

¹² Fakaikaluga. Fa mahani e tau tagata ke matalahi mo e palau hagaao ke he ha lautolu a lanu, magafaoa, aga fakamotu, taone, po ke motu. Ka e nakai manamanatu a Iehova kua mahomo hake e taha tagata po ke matakau ke he taha. Ki a ia, kua tatai oti a tautolu. Mooli na taute e Iehova a tautolu oti ke kehe mai he taha, ti maeke a tautolu ke fiafia mo e nava ke he tau kehekeheaga nei. Nakai manako a ia ki a tautolu ke tiaki e aga fakamotu ha tautolu. Ka e nakai manako foki a ia ki a tautolu ke manamanatu kua mahomo hake a tautolu ke he falu.​—Roma 10:12.

¹³ Kua nakai lata ia tautolu ke fakaikaluga ha ko e motu ha tautolu ti manatu a tautolu kua mahomo hake ai ke he falu. Ka manamanatu a tautolu ke he puhala ia, to liga uka lahi ma tautolu ke tumau e tuuho. Tupu e mena nei he senetenari fakamua. Falu matakainaga Heperu ne nakai taute fakamitaki e tau takape Heleni. (Gahua 6:1) Maeke fēfē a tautolu ke kitia kua kamata a tautolu ke feaki e aga fakaikaluga? Ka talahau he matakainaga taane po ke fifine he taha matakavi e lagomataiaga ki a koe, mafiti kia a koe ke manatu, ‘Mitaki e puhala taute mena ha mautolu i hinei,’ ti fakaheu e manatu haana? Ka pihia, manatu e fakatonuaga aoga nei: “Kia igatia a mutolu mo e manatu he loto fakatokolalo kua mua e faoa oti kia ia.”​—Filipi 2:3.

14. Maeke fēfē e liogi ke lagomatai a tautolu, ti ko e heigoa e fakataiaga he Tohi Tapu kua fakamooli e mena nei?

¹⁴ Ko e puhala ke toluaki ke tumau e tuuho ko e falanaki ki a Iehova. Liogi ma e agaaga  tapu, ka foaki ki a koe e fakauka mo e mahani fakalatalata. To foaki atu he tau mahani nei e lagomatai ki a koe ka taute he fakatufono e mena kua nakai fakamooli po ke nakai fakafili tonu. Ole ki a Iehova ma e pulotu ke mailoga e tuaga ka taute a koe ke uka ke tumau e tuuho. Ole ki a Ia ke lagomatai a koe ke taute e mena hako he tuaga ia. (Iakopo 1:5) Liga fakafano a koe ke he fale puipui po ke fakahala he taha puhala ha ko e mahani fakamooli ki a Iehova. Ka pihia, liogi ma e loto malolō ke maeke a koe ke fakamaama fakamahino ke he falu e kakano kua tuuho a koe. Maeke a koe ke iloa tonu to lagomatai e Iehova a koe ke fakauka.​—Totou Gahua 4:27-31.

15. Maeke fēfē e Tohi Tapu ke lagomatai a tautolu ke fakatumau e tuuho? (Kikite foki e puha “ Ko e Kupu he Atua ne Fakamalolō ha Lautolu a Mauokafua.”)

¹⁵ Kua tuku mai e Iehova e Tohi Tapu ke fakamalolō aki a tautolu. Manamanatu fakahokulo ke he tau kupu tohi ka lagomatai a koe ke fakatumau e tuuho. Lali ke ako e tau kupu tohi nei ti manatu, ha ko e mena to lagomatai ki a koe ka nakai fai Tohi Tapu mo koe. Maeke foki he Tohi Tapu ke fakamalolō e amaamanakiaga haau ke he mena kua talahau he Atua hagaao ke he vahā anoiha. Lata a tautolu mo e amaamanakiaga nei ke fakauka ke he favaleaga. (Roma 8:25) Fifili e tau kupu tohi kua fakamaama e tau mena kua manako mooli a koe ke taute he lalolagi foou, ti manamanatu ko koe i ai.

16, 17. Ko e heigoa ha tautolu ka fakaako mai he tau fakafifitakiaga he tau fekafekau fakamooli he Atua ne fakatumau e tuuho? (Kikite fakatino he kamataaga.)

¹⁶ Ko e mena ke fāaki ka lagomatai a tautolu ke tumau e tuuho ko e manamanatu ke he tau fakafifitakiaga he tau fekafekau fakamooli ha Iehova. Tokologa he vahā Tohi Tapu ne loto malolō, ti taute e lautolu e tau fifiliaga pulotu ne lagomatai a lautolu ke tumau e tuuho. Manamanatu ki a Sataraka, Mesako, mo Apetiniko ne nakai tapuaki ke he tupua ne hukui e fakatufono ha Papelonia. (Totou Tanielu 3:16-18.) Ko e tala nei he Tohi Tapu kua lagomatai e Tau Fakamoli tokologa mogonei ne loto malolō mo e nakai hufeilo ke he matini  he motu ne nonofo ai a lautolu. Nakai putoia a Iesu ke he tau mena politika po ke falu mena foki ne vehe e tau tagata. Iloa e ia ko e fakafifitakiaga mitaki haana to lagomatai e tau tutaki haana. Pehē a ia: “Kia fakamanavalahi a mutolu, kua kautu au ke he lalolagi.”​—Ioane 16:33.

¹⁷ Tokologa e Tau Fakamoli he vahā ha tautolu ne fakatumau ke tuuho. Falu ia lautolu ne fakakikiveka, tuku he fale puipui, mo e tamate foki ha ko e tumau e fakamooli ha lautolu ki a Iehova. Ko e tau fakafifitakiaga ha lautolu ka lagomatai a tautolu ke loto malolō. Taha e matakainaga taane i Turkey ne pehē: “Ko Franz Reiter ko e matakainaga taane fuata ne kelipopo ha ko e nakai talia a ia ke hū he kautau ha Hitler. Ko e tohi ne tohia e ia ke he matua fifine haana he pō ato mate a ia ne fakakite e tua malolō mo e mauokafua ki a Iehova, ti manako au ke muitua e fakafifitakiaga haana ka fakafehagai au mo e kamatamata pihia.” ^[2]​—Kikite tala he matahiku.

18, 19. (a) Maeke fēfē he tau matakainaga he fakapotopotoaga haau ke lagomatai a koe ke fakatumau e tuuho? (e) Ko e heigoa e fifiliaga haau?

¹⁸ Maeke he tau matakainaga he fakapotopotoaga haau ke lagomatai a koe ke tumau e tuuho. Fakailoa ke he tau motua ka lauia a koe he tuaga uka. Maeke a lautolu ke foaki ki a koe e fakatonuaga mitaki mai he Tohi Tapu. Ka iloa foki he tau matakainaga he fakapotopotoaga e tuaga haau, kua maeke a lautolu ke fakamalolō a koe. Ole ki a lautolu ke liogi ma haau. Ka e lata foki a tautolu ke lalago e tau matakainaga ha tautolu mo e liogi ma lautolu. (Mataio 7:12) Ke moua e koe e tau higoa he tau matakainaga ha tautolu ne haia he fale puipui, kikite ke he vala tala he jw.org ne fakahigoa “Jehovah’s Witnesses Imprisoned for Their Faith​—By Location,” ka moua i lalo he NEWSROOM > LEGAL DEVELOPMENTS. Fifili e falu higoa ti ole ki a Iehova ke lagomatai e tau matakainaga nei ke fakamalolō mo e tumau e fakamooli ki a Ia.​—Efeso 6:19, 20.

¹⁹ He tata lahi a tautolu ke he fakaotiaga, maeke a tautolu ke amanaki ke he tau fakatufono ke peehi fakalahi a tautolu ke kau ke he taha faahi. Kakano haia kua aoga ma tautolu ke mautauteute mogonei ke tumau e tuuho he lalolagi mavehevehe nei!