Puku Yeo o ka e Botago—Karolo 2

Asiria Historing ya Beibele

Sehlogo se ke sa bobedi sa lelokelelo la dihlogo tše šupago ka ditokollong tše di latelanago tša “Phafoga!” tšeo di ahlaahlago mebušo e šupago ya lefase ya histori ya Beibele. Morero ke go bontšha gore Beibele e a botega e bile e buduletšwe ke Modimo gotee le gore molaetša wa yona o nea kholofelo ya bofelo bja tlaišego yeo e bakwago ke sehlogo seo batho ba bušago magagabobona ka sona.

GO BOLELA ka Asiria go batho ba Bohlabela bja Magareng bja mehleng ya bogologolo go be go ka ba tšhoša kudu. Go ya ka puku ya Beibele ya Jona, ge moporofeta yo a be a hwetša kabelo e tšwago go Modimo ya gore a ye go bolela molaetša wa kahlolo mošate wa Asiria, e lego Ninife, o ile a tšhabela lefelong lešele! (Jona 1:1-3) Mohlomongwe o tšhabile ka baka la botumo bjo bo boifišago bja Asiria.

Histori e Botegago

Moporofeta wa Beibele e lego Nahume o hlalositše Ninife e le “segola sa ditau” le “motse wo o tletšego tšhollo ya madi.” O okeditše ka gore: “Ga o tlogele go hlakola batho! Go kwala sefepi le go tswirinya ga maotwana a koloi gomme go na le pere e katago le koloi e tshelago. Go na le monamedi wa pere, kgabo ya tšhoša, go phadima ga lerumo, bontši bja bao  ba bolailwego ka sehlogo gotee le mekgobo e megolo ya ditopo; ditopo di tletše gohle. Ba dulela go kgopša ke ditopo.” (Nahume 2:11; 3:1-3) Na histori ya lefase e dumelelana le tlhaloso ya Beibele ya Asiria ya bogologolo?

Puku ya Light From the Ancient Past e bitša Asiria “mmolayi yo sehlogo yoo a bego a tšhoša manaba a gagwe ka go ba sehlogo ga gagwe.” Se se latelago ke tsela yeo kgoši ya Asiria, Ashurnasirpal II, e ikgantšhitšego ka yona ya go swara baganetši ba gagwe:

“Ke ile ka aga kokwane kgorong ya motse wa gagwe, gomme ka tswia bakgomana ka moka bao ba rabetšego, gomme ka pipa kokwane yeo ka matlalo a bona; ba bangwe ke ile ka ba ageletša ka leboto moo kokwaneng, ba bangwe ka ba fega kokwaneng ke ba kokotetše dikoteng, . . . gomme ka kgaola ditho tša bahlankedi ba mmušo, tša bahlankedi ba mmušo bao ba rabetšego. . . . Ke tšhumile mathopša a mantši a bona ka mollo, gomme ba bantši ka ba tšea bjalo ka mathopša a phelago.” Ge baepi ba marope ba epa mešate ya Asiria, ba ile ba hwetša maboto a kgabišitšwe ka diswantšho tša tshwaro e mpe yeo ba bego ba swara mathopša ka yona.

Ka ngwaga wa 740 B.C.E., Asiria e ile ya fenya Samaria, mošate wa mmušo wa ka leboa wa Isiraele, gomme ya iša batho ba gona bothopša. Nywaga e seswai ka morago, Asiria e ile ya hlasela Juda. * (2 Dikgoši 18:13) Kgoši Sanheribe wa Asiria o ile a gapeletša Kgoši Hesekia wa Juda gore a mo fe sebego sa ditalente tše 30 tša gauta le tše 300 tša silifera. Pego ya Beibele e bolela gore sebego seo se ile sa lefša. Go dutše go le bjalo, Sanheribe o ile a gapeletša gore mošate wa Juda, Jerusalema, le wona o ineele go yena go sa šetšwe seo se ka diregago.—2 Dikgoši 18:9-17, 28-31.

Kua Ninife baepi ba marope ba hweditše pego ya ditiragalo tše swanago dipukung tša ngwaga tša Sanheribe. Mongwalong wa gona, woo o kgwarilwego letsopeng leo le bopilwego gore le be le mahlakore a tshelelago, kgoši ya Asiria e ikgantšhitše ka gore: “Ge e le Hesekia, Mojuda, ga se a ka a dumela joko ya ka, ke ile ka rakelela metse ya gagwe e matla e 46, dibo tše nago le morako gotee le metsana e mentši yeo e lego tikologong ya bona, gomme ka (di) fenya . . . Yena [Hesekia] ka mo golega Jerusalema, mošate wa gagwe, bjalo ka nonyana e lego ka serobeng.” Sanheribe ke moka o boletše gore Hesekia o ile a mo romela “ditalente tše 30 tša gauta, ditalente tše 800 tša silifera, mabje a bohlokwa, . . . (le) mehuta ka moka ya mahumo a bohlokwa,” a oketša palo ya ditalente tša silifera tšeo a di hweditšego.

Lega go le bjalo, ela hloko gore Sanheribe ga a bolele gore o fentše Jerusalema. Ge e le gabotse, ga a bolele selo mabapi le phenyo e kgolo yeo madira a gagwe a ilego a fenywa ka yona ka baka la ge Modimo a tsene ditaba gare. Go ya ka Beibele, morongwa wa Modimo o bolaile mašole a Asiria a 185 000 ka bošego bjo tee. (2 Dikgoši 19:35, 36) Seithuti Jack Finegan se re: “Lega go le bjalo, ka baka la go ikgantšha mo go bonagalago mengwalong ya dikgoši tša Asiria, ga go nape go ka lebelelwa gore Sanheribe a bege ka go fenywa mo go bjalo.”

Boporofeta bjo bo ka Botwago

Mo e ka bago nywaga e lekgolo pele ga go  wa ga Mmušo wa Asiria, Jesaya o boletše gore Jehofa Modimo o be a tla latiša molato wa babuši bao ba ikgantšhago ka baka la go se sware batho ba gagwe gabotse. Jehofa o itše: “Ke tla sekiša kgoši ya Asiria ka baka la seo se tswetšwego ke mereba ya pelo ya yona le ka baka la boikgantšho bja yona.” (Jesaya 10:12) Go feta moo, moporofeta wa Modimo Nahume o boletše e sa le pele gore Ninife e be e tla hulwa, dikgoro tša yona di be di tla bulegela manaba a yona gomme bahlapetši ba yona ba tla tšhaba. (Nahume 2:8, 9; 3:7, 13, 17, 19) Moporofeta wa Beibele Tsefanya o ngwadile gore motse o be o tla ba “lešope.”—Tsefanya 2:13-15.

Diporofeto tšeo tša phedišo di ile tša phethagala ka 632 B.C.E. Yeo ke nako ya ge Ninife e hlaselwa ke madira a kopanego a Bababilona le Bameda, a fediša Mmušo wa Asiria ka tsela e hlabišago dihlong. Pego ya ditiragalo ya Babilona ya mabapi le tiragalo yeo e bolela gore bafenyi “ba ile ba rwala dithebola tše dintši tša motse woo le tša tempele” gomme ba fetoša Ninife “mokgobo wa maswika.” Lehono, lešope leo e kilego ya ba Ninife le swawa ka mekgobo ya maswika ka bohlabela bja khwiti ya Noka ya Tigris, go lebana le motse wa Mosul, kua Iraq.

Go fedišwa ga Asiria gape go be go phethagatša boporofeta bjo bongwe bja Beibele. Pejana, ka 740 B.C.E., Asiria e ile ya iša mmušo wa meloko e lesome bothopša. Mo e ka bago ka nako ya ge Asiria e dira se, moporofeta wa Modimo Jesaya o boletše e sa le pele gore Jehofa o be a tla “[fediša] Baasiria,” a ba ‘gatakela,’ le go bušetša Baisiraele nageng yabo bona. Jesaya o ngwadile gore: Modimo o be a tla “[kgoboketša] mašaledi a batho ba gagwe ao a šetšego, a etšwa Asiria.” Se ke seo se ilego sa direga—mo e ka bago nywaga e makgolo a mabedi ka morago!—Jesaya 11:11, 12; 14:25.

Kholofetšo Yeo o ka e Botago

Kgale pele ga ge Ninife e ka wa, ge dikgoši tša yona di be di tšhoša manaba a yona, Jesaya o boletše e sa le pele ka go tla ga mmuši yo mongwe yo a fapanego kudu. O ngwadile gore: “Re belegetšwe ngwana, re neilwe morwa; pušo e tla ba legetleng la gagwe. O tla bitšwa . . . Kgošana ya Khutšo. Go naba ga pušo ya gagwe le go ata ga khutšo go ka se fele sedulong sa bogoši sa Dafida le mmušong wa gagwe, e le gore a e tiiše le go e thekga ka toka le go loka, go tloga ga bjale go ya pele le go iša mehleng ya neng le neng. Se se tla dirwa ke phišego ya Jehofa wa madira.”—Jesaya 9:6, 7.

Pušo ya “Kgošana ya Khutšo,” Jesu Kriste, e tla buša lefase ka moka. Psalme 72:7, 8 e re: “Mehleng ya gagwe moloki o tla atlega, le khutšo e tla ata go fihla kgwedi e sa hlwe e le gona. O tla ba le balata go tloga lewatleng le lengwe go ya go le lengwe le go tloga Nokeng [ya Eforate] go ya magomong a lefase.”

A diriša “Kgošana [ye e matla] ya Khutšo,” Jehofa Modimo o tla phethagatša boporofeta bjo bo lego go Psalme 46:8, 9 bjo bo rego: “Etlang le bone mediro ya Jehofa, le bone kamoo a dirilego dilo tše di makatšago kudu lefaseng. O fediša dintwa go fihla pheletšong ya lefase. O robaganya bora gomme a ripaganya lerumo; dikoloi tša ntwa o di tšhuma mollong.”

E le go bula dikgoro tša phethagatšo ya boporofeta bjo bja Beibele, Dihlatse tša Jehofa di tšwetša pele modiro wa thuto ya Beibele woo o rutago batho ditsela tša khutšo, bjalo ka ge Jesu a dirile. Ee, ke Modimo, e sego batho, yo a tlago go phethagatša boporofeta bja Beibele bjo bo begilwego go Jesaya 2:4, bjo bo rego: “Batho ba tla rula ditšhoša tša bona ba di dira megoma gomme marumo a bona ba a dira disekela. Setšhaba se ka se emišetše se sengwe tšhoša, e bile di ka se sa hlwa di ithuta ntwa.” Ka mo go fapanego, lehono lefase le babuši ba lona ba diriša diranta tše trillion ka ngwaga go tša bohlabani!

Histori le boporofeta bjo bo nepagetšego di bea Beibele maemong a yona e nnoši, di bontšha bao ba nyakago therešo e le ka kgonthe gore ruri ke puku yeo re ka e botago. Sehlogong se se latelago sa lelokelelo le la dihlogo, re tla ela hloko Babilona ya Bogologolo, mošate wa mmušo wa boraro o mogolo historing ya Beibele.

[Mongwalo wa tlase]

[Mmapa go letlakala 28]

(Bakeng sa mongwalo o beakantšwego ka mokgwa wa kgatišo, bona kgatišo ka boyona)

MMUŠO WA ASIRIA

MEDA

ASIRIA

Khorsabad

Ninife

Kala

Asishure

Babilona

Tigris

Eforate

Lewatle la Mediterranean (Lewatle le Legolo)

Samaria

Jerusalema

EGIPITA

[Seswantšho go letlakala 28]

Dipoo tše kgolo tše nago le diphego le hlogo ya motho di be di kgabiša mešate ya dikgoši tša Asiria

[Seswantšho go letlakala 29]

Letsopa la mahlakore a tshelelago leo le nago le dipolelo tša Sanheribe tša boi-kgantšho mabapi le go hlasela ga gagwe Juda

[Seswantšho go letlakala 29]

Diphaphathi tše tša ma-swika di bontšha madira a Asiria a ebola bagole-gwa matlalo ba sa phela

[Methopo ya Diswantšho go letlakala 29]

Page 26, top, time line: Egyptian wall relief and bust of Nero: Photograph taken by courtesy of the British Museum; Persian wall relief: Musée du Louvre, Paris; bottom, winged bull and page 27, both images: Photograph taken by courtesy of the British Museum