Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Kpuya Mɔɔ Vi Kengavolɛma Ɛkɛ

Kpuya Mɔɔ Vi Kengavolɛma Ɛkɛ

Kɛzi ɛnee abenlana ne mɔɔ wɔ Sɔlɔmɔn ɛzonlenlɛsua ne anyunlu la anwumahɔlɛ de ɛ?

Ɛnee abenlana ne le anuhɔlɛ mɔɔ bɛdua nu bɛkɔ ɛzonlenlɛsua ne Nwuanzanwuanza Ɛlɛka ne a. Ngɛlɛlera Nwuanzanwuanza—Ewiade Fofolɛ Ngilebɛbo ne mɔɔ bɛyɛle ye kolaa na bɛayɛ 2023 ɛdeɛ ne la hanle kɛ “abenlana ne mɔɔ wɔ ɔ nyunlu la tendenle le kubit 20, ɔ nee sua ne tɛtɛlɛ sɛ, yɛɛ ye anwumahɔlɛ le 120.” (2 Ek. 3:4) Baebolo ngilebɛbo gyɛne bie mɔ noko ka kɛ abenlana ne anwumahɔlɛ le “kubit 120,” mɔɔ kile kɛ ɔle kɛ tawa mɔɔ ye anwumahɔlɛ le mita 53 (fuutu 175) la!

Noko Ngɛlɛlera Nwuanzanwuanza—Ewiade Fofolɛ Ngilebɛbo ne mɔɔ bɛyɛle ye 2023 la ka Sɔlɔmɔn ɛzonlenlɛsua ne abenlana ne anwo edwɛkɛ kɛ: “Ye anwumahɔlɛ le kubit 20,” anzɛɛ kɛyɛ mita 9 (fuutu 30). a Nea deɛmɔti yɛyɛ nzenzaleɛ ɛhye la bie.

Bɛanga abenlana ne anwumahɔlɛ wɔ 1 Arelemgbunli 6:3. Wɔ ngyɛnu zɔhane anu, Gyɛlɛmaya hanle abenlana ne tendenle nee ye tɛtɛlɛ nwo edwɛkɛ, yeanga ye anwumahɔlɛ nwo edwɛkɛ. Akee wɔ tile mɔɔ doa zo la anu, ɔhanle ɛzonlenlɛsua ne anwo edwɛkɛ dɔɔnwo mɔɔ hyia la, le kɛ kɔbele Angola Kpole ne, ehwili bulu ne nee kɔbele mpila nwiɔ ne mɔɔ gyigyi abenlana ne anyunlu la. (1 Arl. 7:​15-37) Saa ɛnee abenlana ne anwumahɔlɛ bo mita 50, mɔɔ ɔwale bɔkɔɔ ɔtɛla ɛzonlenlɛsua ne mɔɔ ɛha la amgba a, ɛnee duzu ati a Gyɛlɛmaya anga nwolɛ edwɛkɛ a? Ɛvolɛ ɛya dɔɔnwo anzi bɔbɔ, Dwuu kɛlɛvolɛma hanle kɛ ɛnee abenlana ne anwumahɔlɛ ɛndɛnla Sɔlɔmɔn ɛzonlenlɛsua ne mɔɔ ɛha la.

Mbɔlɔba bie mɔ ɛngola ɛnnwu ye saa ɛzonlenlɛsua ne bane ne bahola azɔ abenlana mɔɔ ye anwumahɔlɛ le kubit 120 la kpundii a. Awolɛ nee belekese mɔɔ bɛvale bɛsisile azua ndendenle kpalɛ wɔ tete ne la, mɔɔ bie a le Yigyibiti ɛzonlenlɛ azua nlenkɛ mgbole ne mɔ la abo tɛlɛ yɛɛ bɛ anwuma le ndenrɛndenra. Noko ɛnee Sɔlɔmɔn ɛzonlenlɛsua ne le ngakyile. Mbɔlɔba bie mɔ suzu kɛ ɛnee ye bane ne mɔ ɛzamo ɛmbo kubit 6 anzɛɛ mita 2.7 (fuutu 9). Ɔti tetedwɛkɛ kɛlɛvolɛ Theodor Busink hanle kɛ: “Ɔlua [ɛzonlenlɛsua ne anuhɔlɛ] bane ne ɛzamo ne ati, abenlana ne [anwumahɔlɛ] ɛnrɛhola ɛnrɛyɛ kubit 120.”

Bie a bɛyɛle nvonleɛ wɔ mekɛ mɔɔ bɛnea edwɛkɛ mɔɔ wɔ 2 Edwɛkɛsisilɛ 3:4 la azo bɛahɛlɛ bie la. Ɔwɔ nuhua kɛ bɛhɛlɛle “120” wɔ ngyɛnu ɛhye anu wɔ tete bɛsanloangɛlɛlera bie mɔ anu ɛdeɛ, noko Codex Alexandrinus ne mɔɔ bɛyɛle la ɛbo ɛvolɛ 1,500 nee Codex Ambrosianus ne mɔɔ bɛyɛle la ɛbo ɛvolɛ 1,400 la yɛɛ ngɛlɛlera gyɛne mɔɔ menli dɔɔnwo lɛ nu anwodozo la hanle kɛ ɔle “kubit 20.” Duzu ati a kɛlɛvolɛ bie bayɛ nvonleɛ ahɛlɛ “120” a? Hibulu edwɛkɛ agbɔkɛ mɔɔ bɛkile ɔ bo “ɛya” nee “kubit” la zɔho bɛ nwo. Ɔti bie a kɛlɛvolɛ bie kulo kɛ ɔkɛlɛ “kubit” a, ɔ nye bavo na yeahɛlɛ “ɛya.”

Nɔhalɛ nu, mekɛ mɔɔ yɛlɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbade edwɛkɛ ɛhye mɔ amuala abo na yɛahɛlɛ Sɔlɔmɔn ɛzonlenlɛsua ne anwo edwɛkɛ pɛpɛɛpɛ la, eza debie mɔɔ yɛfa yɛ adwenle yɛsie zolɛ titili la a le debie mɔɔ ɛzonlenlɛsua zɔhane gyi ɛkɛ ne maa la—sunsum nu ɛzonlenlɛsua ne. Nea kɛzi yɛ nye die kɛ Gyihova ɛdo ɛsalɛ ɛvɛlɛ ye azonvolɛ kɔsɔɔti kɛ bɛrazonle ye wɔ ɛzonlenlɛsua zɔhane anu la!—Hib. 9:​11-14; Yek. 3:12; 7:​9-17.

a Ɔbodwɛkɛ bie kilehile nu kɛ “tete bɛsanloangɛlɛlera bie mɔ kɛlɛ ‘120’ yɛɛ bɛsanloangɛlɛlera gyɛne nee Baebolo ngilebɛbo bie mɔ kɛlɛ ‘kubit 20.’”