Waaqayyoon Maqaasaatiin Beekuun Carraaqqii Guddaa Gaafata

QAAMNI akka ati maqaa Yihowaa hin beekneefi Isaa wajjin walitti dhufeenya akka hin qabaanne si dhowwuu barbaadu tokko jira. Diinni hamaan kun eenyudha? Macaafni Qulqulluun, ‘Waaqayyichi bara siʼanaa kun, yaada warra hin amanin jaamseera’ jedha. Waaqni biyya lafaa Waaqayyorraa fagaate kanaa Seexanadha. Inni, garaankee ‘beekumsa ulfina Waaqayyootiin’ akka hin ifne dukkana keessa akka jiraattu barbaada. Seexanni Yihowaa maqaasaatiin akka beektu hin barbaadu. Haataʼu malee, Seexanni yaada namootaa kan jaamsu akkamitti?—2 Qorontos 4:4-6.

Seexanni, namoonni Waaqayyoon maqaasaatiin akka hin beekne dhowwuuf amantii sobaatti fayyadama. Fakkeenyaaf, bara duriitti Yihudoonni tokko tokko aadaa maqaa Waaqayyootti fayyadamuu dhowwu hordofuuf jecha, Caaffata Qulqullaaʼoo geggeessaa hafuura qulqulluutiin barreeffamanitti fayyadamuu dhiisaniiru. Yihudoonni Dh.K.B. jaarraa jalqabaatti turaniifi namoota mana sagadaa keessatti walitti qabamaniif dubbisan, maqaa Waaqayyoo, akka Caaffata Qulqullaaʼoo keessa jirutti utuu hin taʼin, Adoonaayi, jechuunis “Gooftaa” jedhanii akka dubbisan ajajamanii taʼuu hin oolu. Kunis walitti dhufeenyi namoonni Waaqayyoo wajjin qaban haala gaddisiisaa taʼeen akka laafuu godhee taʼuu qaba. Kanaaf, namoonni hedduun faayidaa Waaqayyoo wajjin dhuunfaatti walitti dhufeenya qabaachuudhaan argamu argachuu hin dandeenye. Yesus karaa kanaan akkam ture? Maqaa Yihowaatiif ilaalcha akkamii qaba ture?

Yesusiifi Duuka Buutonnisaa Maqaa Waaqayyoo Beeksisaniiru

Yesus kadhannaa Abbaasaatiif dhiheesserratti “Maqaan kee isaan biratti akka beekamu godheera . . . ammas akka beekamu nan godha” jedheera. (Yohannis 17:26) Yesus yommuu Caaffata Qulqullaaʼoo afaan Ibrootaa isa maqaa barbaachisaa taʼe kana qabaterraa dubbisu, caqasu ykn ibsu yeroo baayʼee maqaa Waaqayyoo akka dubbise hin shakkisiisu. Kanaaf, Yesus akkuma raajota isa dura turan hundaa maqaa Waaqayyootti ifatti itti fayyadamee taʼuu qaba. Yeroo Yesus tajaajilaa turetti Yihudoonni maqaa Waaqayyootti hin fayyadamne jiru yoo taʼe, Yesus barsiifatasaanii kana akka hin hordofne beekamaadha. “Seera muka abbaa keessaniitiif jettanii dubbii Waaqayyoo busheessitu” jechuudhaan geggeessitoota amantii sana cimsee balaaleffateera.—Maatewos 15:6.

Erga Yesus duʼeefi duʼaa kaʼee boodas duuka buutonnisaa amanamoo taʼan maqaa Waaqayyoo beeksisuusaanii itti fufaniiru. (Saanduqa “Kiristiyaanonni Jaarraa Jalqabaa Maqaa Waaqayyootti Fayyadamu Turanii?” jedhu ilaali.) Dh.K.B. bara 33 guyyaa Phenxeqostee, gaafa gumiin Kiristiyaanaa hundeeffame, Phexros ergamaan raajii Yoʼelirraa caqasuudhaan, Yihudootaafi namoota gara Yihudiitti jijjiiraman hedduudhaan akkas jedheera: “Maqaa [Yihowaa] kan waammatu hundinuu immoo in oola.” (Hojii Ergamootaa 2:21; Yoʼel 2:32) Kiristiyaanonni jaarraa jalqabaa, namoonni saba hedduu keessaa dhufan Yihowaa maqaasaatiin akka beekan gargaaraniiru. Kanaaf,  Yaaqoob bartichi walgaʼii ergamoonniifi jaarsoliin Yerusaalemitti godhanirratti: “Waaqayyo . . . namoota maqaasaatiif taʼan isaan keessaa fudhachuuf, warra saba isaa hin taanerratti xiyyeeffate” jedheera.—Hojii Ergamootaa 15:14, NW.

Haataʼu malee, diinni maqaa Waaqayyoo abdii hin kutanne. Ergamoonni Yesus erga duʼanii booda Seexanni utuu baayʼee hin turin gantummaa facaase. (Maatewos 13:38, 39; 2 Phexros 2:1) Fakkeenyaaf, Jastiin inni ajjeefameefi maqumaaf Kiristiyaana jedhamu, naannoo Yohaannis, inni ergamaa isa dhumaa ture duʼetti dhalate. Taʼuyyuu, Jastiin barreeffamasaarratti irra deddeebiʼuudhaan, inni waan hundumaa kennu “Waaqayyo isa maqaa dhuunfaasaatiin hin waamamnedha” jechuudhaan falmeera.

Kiristiyaanonni gantoota taʼan Caaffata Qulqullaaʼoo afaan Giriikii yommuu garagalchan, maqaa dhuunfaa isa Yihowaa jedhu keessaa baasanii jecha Giriikii Kiiriiʼoos jechuunis “Gooftaa” jedhuun bakka buusanii taʼuu hin oolu. Wanti Caaffata Qulqullaaʼoo afaan Ibrootaarratti raawwatames kanarra  kan wayyu miti. Maqaa Waaqayyoo sagalee ol fuudhanii dubbisuun kan hafe siʼa taʼu, Yihudoonni gantoonni barreessitoota taʼan, Caaffata Qulqullaaʼoosaanii keessatti maqaa Waaqayyoo al 130 ol jecha Adoonaayi jedhuun bakka buusaniiru. Hiikni Macaafa Qulqulluu afaan Laatiinii beekamaa taʼeefi Dh.K.B. bara 405⁠tti Jeroom xumure Vuulgeetii kan jedhame siʼa taʼu, innis haaluma wal fakkaatuun maqaa Waaqayyoo keessaa baaseera.

Yaalii Bara Keenyatti Maqaa Waaqayyoo Macaafa Qulqulluu Keessaa Balleessuuf Godhame

Yeroo harʼaa hayyoonni, maqaan Yihowaa Macaafa Qulqulluu keessaatti gara al 7,000 akka argamu hubataniiru. Kanaan kan kaʼes, hiikawwan beekamaa taʼan tokko tokko kan akka Kaatolik Jerusaalem Baayibil, afaan Ispaanishiitiin za Kaatolik Laa Bibliyaa Laatiinoʼameerikaa, akkasumas hiikni beekamaan afaan Ispaanishii Reenaa-Vaaleeraa jedhamu maqaa Waaqayyootti ifatti itti fayyadamu. Hiikawwan tokko tokko maqaa Waaqayyoo “Yaahwee” jedhanii hiikaniiru.

Kan nama gaddisiisu, amantiiwwan hiikkaa Macaafa Qulqulluutiif deggersa godhan hedduun, hayyoonni maqaa Waaqayyoo hiika Macaafa Qulqulluusaanii keessaa akka baasan dhiibbaa isaanirratti godhu. Fakkeenyaaf, Vaatikaan xalayaa Waxabajjii 29, 2008, walgaʼiiwwan pireezidaantota luboota Kaatolikiitiif barreessiterratti akkas jetteetti: “Waggoota dhihoodhaa asitti maqaa dhuunfaa Waaqayyo Israaʼel waamuun suutuma suuta jalqabameera.” Xalayaan kun qajeelfama cimaa akkas jedhu kenneera: “Namni tokko maqaa Waaqayyootti . . . fayyadamuus taʼe waamuu hin qabu.” Akkasumas, “Macaafa Qulqulluu afaanota ammayyaatti hiikuudhaaf, . . . qubeen afaan Ibrootaa arfan maqaa Waaqayyoo bakka buʼan, Adoonaayi/Kiiriiʼoos jechuunis ‘Gooftaa’ jedhamee hiikamuu qaba.” Kaayyoon qajeelfama Vaatikaan kennite kanaa maqaa Waaqayyootti fayyadamuu hambisuu akka taʼe ifadha.

Pirootestaantonnis haaluma wal fakkaatuun maqaa Yihowaatiif kabaja akka hin qabne argisiisaniiru. Namni hiika Macaafa Qulqulluu Niiwu Intarnaashinaal Varshin jedhamuufi deggersa Pirootestaantiitiin bara 1978⁠tti maxxanfameef bakka buʼaa taʼe tokko akkas jechuudhaan barreesseera: “Maqaan Waaqayyoo inni Yihowaa jedhu adda kan taʼeefi itti fayyadamuu kan qabnu ture. Haataʼu malee, hiika Macaafa Qulqulluu kanaaf, doolaara miliyoona 2 ol kan baasne siʼa taʼu, fakkeenyaaf, Faarfannaa 23 ‘Yaahween tiksee kooti’ jennee utuu hiiknee qarshii kana hundumaa boollatti naqne jechuudha.”

Kana malees, manneen sagadaa kibba Ameerikaa jiran namoonni Waaqayyoon maqaasaatiin akka hin beekne gufuu taʼaniiru. Istiivan Vooz, inni hojii hiikkaarratti Waldaa Macaafa Qulqulluu Gamtoomaniif gorsa kennu akkas jechuudhaan barreesseera: “Kibba Ameerikaatti falmii Pirootestaantota gidduutti yeroo hundaa godhamu keessaa tokko, maqaa Yihowaatti fayyadamuurratti kan xiyyeeffatedha. . . . Kan nama dinqisiisu, amantiin  Phenxeqostee lakkoofsisaanii garmalee dabalaa dhufe haaraa hedduun . . . hiika Reenaa-Vaaleeraa 1960 maxxanfame, garuu maqaa Yihowaa hin qabne akka barbaadan dubbataniiru. Kanaa mannaa, jecha Siinoor [Gooftaa] jedhuun akka bakka buufamu barbaadu.” Akka Vooz jedhetti waldaan kun jalqabarratti gaaffii kana fudhachuu kan dide taʼus, booda garuu harka kennuudhaan hiika Macaafa Qulqulluu Reenaa-Vaaleeraa isa maqaa “Yihowaa” jedhu hin qabne maxxanseera.”

Maqaa Waaqayyoo Dubbiisaa isa barreeffamaan jiru keessaa balleessuufi jecha “Gooftaa” jedhuun bakka buusuun, dubbistoonni dhugumaan Waaqayyo eenyu taʼuusaa akka hin beekne godha. Maqaan kun bakka buufamuunsaa, namoonni akka burjaajaʼan godha. Fakkeenyaaf, namni dubbisu tokko jechi “Gooftaa” jedhu Yihowaa ykn Ilmasaa Yesus kan argisiisu taʼuusaa hubachuu akka hin dandeenye godha. Kanaan kan kaʼe, caqasa Phexros ergamaan Daawit “Yihowaan Gooftaa kootiin [Yesus isa duʼaa kaʼeen]: ‘mirga koo taaʼi’ jedhe” [NW] jechuusaa dubbaterratti Macaafa Qulqulluu afaan Oromoo dabalatee hiikawwan Macaafa Qulqulluu hedduun, “Gooftichi gooftaa kootiin” jedhu. (Hojii Ergamootaa 2:34) Kana malees, Deevid Kiliinsi barreeffamasaa “Yaahweefi Barumsa Amantii Kiristiyaanaa,” jedhurratti akkas jedhaniiru: “Wanti Yaahween sammuu Kiristiyaanotaa keessaa akka dhabamu gochuun geessise tokko Kiristosirratti akka xiyyeeffatamu gochuudha.” Kanaaf, namoonni gara mana sagadaa dhaqan hedduun, Waaqayyo dhugaan Yesus kadhannaa itti dhiheesse qaama maqaa Yihowaa jedhu qabu akka taʼe matumaa hin beekan.

Seexanni Waaqayyoon ilaalchisee yaada namootaa jaamsuuf jabaatee hojjechaa jira. Kun taʼus, Yihowaa akka gaariitti beekuu ni dandeessa.

Yihowaa Maqaasaatiin Beekuu Ni Dandeessa

Seexanni maqaa Waaqayyoorratti waraana akka labseefi kana galmaan gaʼuufis amantii sobaatti haxxummaadhaan fayyadamaa akka jiru beekamaadha. Haataʼu malee, dhugaansaa humni samiirras taʼe lafarra jiru kamiyyuu, Yihowaa isa Gooftaa Hundumaa Dandaʼuu namoota dhugaa waaʼeesaafi kaayyoosaa isa dinqisiisaa ilmaan namootaa amanamoo taʼaniif qabu akka hin beeksisne dhowwuu dandaʼu hin jiru.

Dhugaa Baatonni Yihowaa Macaafa Qulqulluu qayyabachuudhaan akkamitti Waaqayyotti dhihaachuu akka dandeessu si barsiisuuf qophaaʼoodha. Isaan fakkeenya Yesus isa Waaqayyoon ilaalchisee, “Maqaan kee isaan biratti akka beekamu godheera” jedhee hordofu. (Yohannis 17:26) Caqasawwan gaʼee addaddaa Yihowaan ilmaan namootaa eebbisuurratti qabu ibsanirratti yommuu xiinxaltu, amalawwansaa warra dinqisiisaa iddoo guddaa qaban hedduu beekuu dandeessa.

Akkuma Iyoob isa abbaa amantii turee, atis “michuu Waaqayyoo” taʼuu dandeessa. (Iyoob 29:4, NW) Beekumsa Dubbii Waaqayyoorraa argattuun, Yihowaa maqaasaatiin beekuu ni dandeessa. Beekumsi akkasii Yihowaan hiika maqaasaa jechuunis “Waan na gammachiise hundaa nan taʼa” jedhuu wajjin haala wal simuun tarkaanfii akka fudhatu amanannaa akka qabaattu si taasisa. (Baʼuu 3:14, hiika Macaafa Qulqulluu Roozarhaam) Dhugumayyuu, inni abdiiwwansaa warra gaggaarii hundaa ilmaan namootaatiif kenne sirriitti ni raawwata.

[Saanduqa/Fakkii fuula 6rra jiru]

Kiristiyaanonni Jaarraa Jalqabaa Maqaa Waaqayyootti Fayyadamu Turanii?

Dh.K.B. jaarraa jalqabaa yeroo ergamoonni Yesus turanitti, gumiin Kiristiyaanaa biyyoota baayʼeetti hundeeffamee ture. Miseensonni gumiiwwan sanaa Caaffata Qulqullaaʼoo qayyabachuuf yeroo hunda walgaʼu turan. Kiristiyaanonni dur turan kun Caaffata Qulqullaaʼoosaanii keessatti maqaa Yihowaa argatanii turanii?

Yeroo sanatti afaan Giriikii afaan addunyaa taʼee waan tureef, gumiiwwan hedduun Saptuujantii Giriikii isa hiika Caaffata Qulqullaaʼoo afaan Ibrootaa taʼeefi Dh.K.D. jaarraa lammaffaatti xumurametti fayyadamu turan. Hayyoonni tokko tokko Saptuujantiin yeroo jalqaba hiikamuu kaasee, yeroo hundaa maqaa Waaqayyoo maqaa ulfinaa jecha Giriikii Kiiriiʼoos, jechuunis “Gooftaa” jedhuun bakka buuseera jedhanii falmu. Dhugaansaa garuu faallaa kanaati.

Ciccitaawwan fakkii kanarratti mulʼatan kutaa Saptuujantii Giriikii isa Dh.K.D. jaarraa tokkoffaatti barreeffameeti. Ciccitaawwan kun barreeffama afaan Giriikii keessatti maqaan Yihowaa, qubeewwan Ibrootaa afur יהוה (YHWH) jedhaniin akka bakka buufame ifatti argisiisu. Piroofeesara kan taʼan Joorji Hawaardi akkas jechuudhaan barreessaniiru: “Hiika Macaafa Qulqulluu Saptuujantii Giriikii bara Kiristiyaanummaa dura ture sadii qabna; bakka tokkottillee qubeewwan Ibrootaa arfan jecha Kiiriiʼoos jedhuunis taʼe jecha kan biraatiin bakka hin buufamne. Bara Kakuu Haaraa dura, yeroo sanattiifi isa booda, Yihudoonni Caaffata Qulqullaaʼoo afaan Giriikii keessatti maqaa Waaqayyoo . . . kallattiidhaan galchaa akka turan amma mirkanaaʼoo taaneerra jechuu dandeenya.”—Bibilikaal Arkiʼooloojii Riiviiwu.

Ergamoonniifi bartoonni Yesus, barreeffamoota geggeessaa hafuura qulqulluutiin barreessan keessatti maqaa Waaqayyoo fayyadamanii turanii? Piroofeesar Hawaardi akkas jedhaniiru: “Saptuujantiin, gumiin Kakuu Haaraa keessatti caqasame itti fayyadamuufi caqasu, maqaa Waaqayyoo isa afaan Ibrootaatiin jiru kan qabate yommuu taʼutti, barreessitoonni Kakuu Haaraa qubeewwan Ibrootaa arfan kana caqasa fudhatan keessatti akka galchan homaa hin shakkisiisu.”

Kanaaf, Kiristiyaanonni durii maqaa Waaqayyoo Caaffata Qulqullaaʼoo afaan Ibrootaarraas taʼe Caaffata Qulqullaaʼoo afaan Giriikiirraa dubbisuu akka dandaʼan afaan keenya guunnee dubbachuu dandeenya.

[Madda]

All photos: Société Royale de Papyrologie du Caire

[Fakkii fuula 4, 5rra jiru]

KUTAA MACAAFA MARAMAA ISAAYAAS GALAANA SOOGIDDAA ISA BAKKA MAQAAN WAAQAYYOO JIRU MALLATTOON ITTI GODHAME

[Madda]

Shrine of the Book, Photo © The Israel Museum, Jerusalem

[Fakkii fuula 7rra jiru]

Amatiiwwan sababii barsiifata Yihudootaatiinis haataʼu buʼaa argachuuf jecha maqaa Waaqayyoo isa Macaafa Qulqulluu keessa jiru balleessaniiru

[Fakkii fuula 8rra jiru]

Yesus maqaa Waaqayyoo beeksisuudhaan fakkeenya taʼeera