Say ngaran na Dios, ya irerepresenta na apatiran Hebreon letra a יהוה, et ngalngali 7,000 danay a naromog ed Hebreon Kasulatan. Diad sayan edisyon, satan ya apatiran letra a kabkabat a Tetragrammaton et impatalos a “Jehova.” Anggapo lay arum a ngaran a mas mabetbet a nabasa ed Biblia nen saya. Anggaman saray pinuyanan a managsulat et tinukoy da so Dios ed dakel a titulo tan terminon manideskribe ed sikato, a singa say “Makapanyarin-amin,” “Sankatagyan,” tan “Katawan,” say Tetragrammaton so alenleneg a personal a ngaran ya inusar da parad Dios.

Si Jehova a Dios mismo so angigiya ed saray managsulat na Biblia ya usaren so ngaran to. Singa bilang, pinuyanan toy propetan Joel ya isulat: “Balang sakey ya ontatawag ed ngaran nen Jehova et niliktar.” (Joel 2:32) Tan impaisulat na Dios ed sakey a salmista: “Komon ta naamtaan na totoo a say ngaran mo et Jehova, a sika labat so Sankatagyan ed interon dalin.” (Salmo 83:18) Diad tua, say ngaran na Dios et manga 700 a danay a naromog ed libro na Saray Salmo labat—sakey a libro na maanlong iran sulsulat a kakansionen tan ibabalikas na saray totoo na Dios. Akin balet et agnaromog so ngaran na Dios ed dakel a patalos na Biblia? Akin et inusar ed sayan patalos so ngaran a “Jehova”? Tan antoy kabaliksan na ngaran na Dios a Jehova?

Akin et agnaromog so ngaran na Dios ed dakel a patalos na Biblia? Nandurumay rason. Iisipen na arum ya agnakaukolan na Makapanyarin-amin a Dios so sakey a nikaduman ngaran. Saray arum et nayarin naimpluensyaan na tradisyon na saray Judio ya agpangusar ed satan a ngaran, lapud takot dan napabanday itan. Papanisiaan met na arum a lapud anggapoy siopaman a makaamta ed eksakton impangibalikas ed ngaran na Dios, mas maabig so pangusar na titulo a singa say “Katawan” odino “Dios.” Saratan balet et agmakatunongan lapud sarayan rason:

• Saramay mangibabagan agnakaukolan na Makapanyarin-amin a Dios so sakey a nikaduman ngaran et ibabaliwala ray ebidensya  a say personal a ngaran na Dios et walad akauna iran kopya na Salita to, kaiba la iramay apreserba manlapud panaon nen Kristo. Singa nibaga la, inggiya na Dios a nepeg ya isulat so ngaran to na manga 7,000 danay ed Salita to. Mapatnag, labay to a naamtaan tan usaren tayo so ngaran to.

• Saray managpatalos ya angekal ed satan a ngaran lapud panagrespeto rad tradisyon na saray Judio et agda amoria so sakey ya importantin katuaan. Anggaman aglabay na arum a Judion eskriba ya ibalikas itan a ngaran, agda itan inekal ed saray ginawa ran kopya na Biblia. Dakel so pakabasaan ed satan a ngaran diad saray kadaanan a lukot ya aromog ed Qumran ya asingger ed Dead Sea. Diad impangusar na pigaran managpatalos na Biblia na titulon “KATAWAN” diad angkakabaleg a letra, napatnagan a say ngaran na Dios et walad orihinal a sulsulat. Balet siansia nin say tepet et, Akin a sarayan managpatalos et bulobulos dan sinalatan odino inekal ed Biblia so ngaran na Dios anta bibidbiren dan naromog itan a nilibon danay diad Biblia? Siopay papanisiaan dan angiter ed sikara na autoridad a manggawa ed ontan a pananguman? Sikara labat so makapangibaga.

• Saramay mangibabagan say ngaran na Dios et agnepeg ya usaren lapud ag-amta so eksakton pangibalikas ed satan et agmet komon bulos a mangusar ed ngaran a Jesus. Balet, saray disipulo nen Jesus nen inmunan siglo et midumaan so impangibalikas dad ngaran to manlapud pangibabalikas na maslak a Kristiano natan. Parad saray Judion Kristiano, say ngaran a Jesus et nayarin imbalikas a Yeshua. Tan say titulon “Kristo” et Mashiach, odino “Mesias.” Saray Kristianon mansasalitay Griego et sikatoy tinawag dan Iesous Khristos, tan saray Kristianon mansasalitay Latin et tinawag dan Iesus Christus. Diad panamegley na impangipuyan et nirekord ed Biblia so Griegon patalos na ngaran to, a mangipapanengneng a tinumbok na saray Kristiano nen inmunan siglo so makatunongan a paraan na panangibalikas ed satan a ngaran a kaslakan ed lenguahe ra. Mipadpara, inisip na New World Bible Translation Committee a makatunongan so pangusar na ngaran a “Jehova,” anggano aliwan ontan so eksakton impangibalikas ed ngaran na Dios diad kadaanan a lenguahen Hebreo.

Akin et inusar na Balon Mundo a Patalos so ngaran a “Jehova”? Say apatiran letra a Tetragrammaton (יהוה) et irerepresenta na saray letran YHWH. Singa ed amin a nisulat a salita ed kadaanan a Hebreo, anggapoy vowel ed Tetragrammaton. Sanen say kadaanan a Hebreo et uusaren ni ed inagew-agew, nibagan tampol na saray managbasa no anto ray matukoy a vowel parad satan.

Manga sanlibon taon kayarin akompleto so Hebreon Kasulatan, saray Judion iskolar et nanggawa na sistema na saray tanda ed  panangibalikas, pian amta no anto ran vowel so usaren sano babasaen so Hebreo. Balet diad saman a panaon, dakel a Judio so awalaan na maaniton kanonotan ya alinmaong a bitlaen so personal a ngaran na Dios, kanian angusar ira na saray kasandin balikas. Kanian nayari a sanen kinopya ra so Tetragrammaton, impaniba ra so vowel na saray kasandin balikas tan say apatiran letran mangirerepresenta ed ngaran na Dios. Diad ontan, saramay manuskrito a walaan na saray tanda parad vowel et ag-akatulong pian naamtaan no panon so orihinal ya impangibalikas ed satan a ngaran diad Hebreo. Iisipen na arum a satan a ngaran et imbalikas a “Yahweh,” balet wala ray mangisusuheri na arum nin panangibalikas. Diad Dead Sea Scroll a wadtan so kabiangan na Levitico ed lenguahen Griego et inusar so transliterasyon na ngaran na Dios ya Iao. Nilikud ed satan, saray akaunan Griegon managsulat et insuheri da ray panangibalikas ya Iae, Iabe, tan Iaoue. Balet, agtayo kaukolan so magmaliw a dogmatiko. Agtayo labat amta no panon so impangibalikas na saray lingkor na Dios nensaman ed satan a ngaran diad Hebreo. (Genesis 13:4; Exodo 3:15) Say amta tayo et aminpigan inusar na Dios so ngaran to sanen mitotongtong ed saray totoo to, a sikatoy tinawag da ed satan a ngaran, tan mabetbet dan uusaren itan sano mitotongtong ira ed arum.—Exodo 6:2; 1 Arari 8:23; Salmo 99:9.

Akin sirin et inusar ed sayan patalos so ngaran a “Jehova”? Lapud saya so kabkabat a panangibalikas ed ngaran na Dios, tan abayag la yan uusaren ed dakel a lenguahe a singa say Ingles.

Singa bilang, say unonan impangipatalos ed personal a ngaran na Dios ed Ingles a Biblia et naromog ed Pentateuch a patalos nen William Tyndale nen 1530. Inusar toy ngaran a “Iehouah.” Diad inlabas na panaon, say lenguahen Ingles et anguman, tan say espeling na ngaran na Dios et ginawan moderno. Singa bilang, nen 1612, inusar nen Henry Ainsworth so ngaran a “Iehovah” ed patalos to diad interon  libro na Saray Salmo. Insan, nen 1639, sanen nirebisa tan inimprinta itan a kaiba na Pentateuch, inusar so ngaran a “Jehovah.” Nen 1901, saray managpatalos na Biblian American Standard Version et angusar na ngaran a “Jehovah” diad amin a pakaromogan na ngaran na Dios ed Hebreon sulsulat.

Diad impangipaliwawa na respetadon iskolar na Biblia a si Joseph Bryant Rotherham no akin ya inusar toy ngaran a “Jehovah” imbes a “Yahweh” diad kimey ton Studies in the Psalms nen 1911, imbaga to a labay ton usaren so “ngaran a mas pamilyar (tan peteg ya aawaten) ed karaklan a managbasay Biblia.” Nen 1930, ontan met so rason na iskolar a si A. F. Kirkpatrick nipaakar ed panangusar na ngaran a “Jehovah.” Inkuan to: “Ikakatunongan na saray marunong ed gramar diad panaon tayo a nepeg a basaen itan a Yahveh odino Yahaveh; balet abayag lan uusaren so JEHOVAH ed lenguahen Ingles, tan say importante et aliwan say eksakton impangibalikas, noagta say pangawat a satan et sakey a ngaran aliwa labat a titulo a singa say ‘Katawan.’”

Antoy kabaliksan na ngaran a Jehova? Diad Hebreo, say ngaran a Jehova et nanlapud sakey a verb a mankabaliksay “magmaliw.” Kanian, diad pakatalos na New World Bible Translation Committee, say ngaran na Dios et mankabaliksay “Pagmamaliwen To.” Nandurumay panmoria na saray iskolar ed saya, kanian agtayo nepeg a magmaliw a dogmatiko ed sayan kabaliksan. Balet sayan kabaliksan et matukotukoy ed si Jehova bilang Manamalsa na amin a bengatla tan Mananumpal na gagala to. Agto labat pinawala so uniberso tan saray intelihentin pinalsa, noagta diad ilalabas na panaon, sikatoy tuloytuloy ya onkikiwas pian nasumpal so linawa tan gagala to.

Kanian say kabaliksan na ngaran a Jehova et aglimitado ed saray salitan walad Exodo 3:14, ya oniay nabasa: “Magmaliw Ak No Antoy Pilien Kon Pagmaliwan” odino, “Magmaliw Ak ya Antokaman a Pagmaliwan Ko.” No talosan a maong iratan a salita, agda ipapasabi so interon kabaliksan na ngaran na Dios. Imbes, ipapaamta na saratan so sakey ya aspekto na personalidad na Dios, a diad kada situasyon et sikatoy magmamaliw ed no antoy nakaukolan pian nasumpal so gagala to. Kanian anggaman sayan ideya et nayarin kabiangan ed kabaliksan na ngaran a Jehova, ag-itan limitado ed no antoy pilien ton pagmaliwan. Kabiangan met ed satan so ideya a sarag ton pagmaliwen iray pinalsa to a gawaen so antokaman a nakaukolan pian nasumpal so gagala to.