“Agkayon balot mapagpaga nipaakar ed ontumbok ya agew, ta wala ni ray kapagaan ed ontumbok ya agew.”​—MATEO 6:34.

Say labay ya ibaga: Kabiangan lad bilay tayo so inagew-agew ya kapagaan. Balet agmo ni proproblemaen so nagawad nabuas. Sansakey agew labat so nepeg mon isipen.

• Say stress et panlapuan na kapagaan. Kanian salim iya: Unona, awat mo ya wala ray lapuan na stress ya talagan agnapaliisan. No masyadom ya pampagaan iray bengatlan agmo kontrolado, lalo ka labat ya na-stress. Komadua, tandaan mo ya kaslakan et agmet nagagawa iray panaaburidoan tayo.

“Say karunongan a manlalapud tagey [et] . . . makatunongan.”​—SANTIAGO 3:17.

Say labay ya ibaga: Agmo iisipen ya agka lan balot nalingo. Agka maniilalo na atagtagey ed sarilim tan ed arum.

• Kaukolan moy manpaabeba, nepeg ya dugaruga labat so estandarte ya tutumboken mo, tan amtaen moy limitasyon mo tan saray totoon walad kaliberliber mo. No gawaen mo itan, nabawasan so stress mo tan say stress na arum, kanian mas maabig so resulta na gawaen yo. Ontan met, maabig no manpaelek ka. No oneelek ka​—anggano walay agawan aliwa—​naekal so tensyon tan ombalibali liknaan mo.

“Say toon makatebek et mansiansian kalmado.”​—PROVERBIO 17:27.

Say labay ya ibaga: No negatiboy liknaan mo, agka laingen makanonot na duga, maabig no mansiansia ka labat ya kalmado.

• Amtaen no anto ray makaka-stress ed sika, tan imanom so reaksion mo. Singa bilang, no nai-stress ka, imanom no anto ray nononoten mo, naliliknam, tan ikikiwas mo, ompan sarag mo ni ingen ya isulat iratan. No iimanoen moy reaksion mo kada no nai-stress ka, ompan mas mainomay mon nasarag itan. Ontan met, manisip kay paraan pian naekal iray bengatlan makapa-stress ed bilay mo. No aliwan posible itan, manggawa kay paraan pian nabawasan so negatibon epekto na stress ed sika, nayarin diad pangorganisam ed kimey tan oras mo diad maabig ya paraan.

• Salim ya umanen so panmoriam ed saray bengatla. Ompan agmet makapa-stress ed arum iray makapa-stress ed sika. Depende itan ed no antoy panmoriam. Imanoen irayan taloran nagawaan mo:

  1. Agmon tampol iisipen ya negatibo so motibo na arum. Singa bilang, walay sinmingit ed sika diad pila. No isipen mon anggapoy respeto to itan ya too, ompan onsyodot ka. Agta mas maabig no isipen mon anggapo met so mauges ya intension to? Tan ompan duga ka!

  2. Say nengneng mo et say positibo ed sakey a situasyon. Mas mainomay so manalagar diad clinic na doktor odino diad airport anggano mabayag no usaren moy panaon mo ed pambasa odino panggawa na saray kimey ya agmo ni agawaan, singa say panlukas na email.

  3. Nonot moy interon situasyon. Tepetan moy sarilim: ‘Kasin onloor ni iyan problema nabuas odino diad ontumbok ya simba?’ Amtaen so pandumaan na melag odino magano labat ya problema tan saray mas baleg tan seryoson problema.

“Amin a bengatla et nagawa komon a masimpit tan mauksoy.”​—1 CORINTO 14:40.

Say labay ya ibaga: Mansiansia kan organisado.

• Labay tayon walay inkauksoy na saray gagawaen tayo. Say sakey a makaarum ed stress et say panagpaleen, tan manresulta itan ed andukey a listaan na saray ag-asumpal ya kimey. Salim ya gawaen irayan duaran suhestion:

  1. Manggaway realistikon eskedyul, tan tumbok mo itan.

  2. Amtaen iray ugalim ya sengegan na pampapaleen mo tan umanen iratan.

“Mas maong ni daiset a painawa nen say alablabas a panagkimey tan panguusil ed dagem.”​—ECLESIASTES 4:6.

Say labay ya ibaga: Saramay sobsobran mantrabaho et ag-ira minanabang ed “alablabas a panagkimey” da. Anggapo lay panaon odino biskeg da ya panliketan so nansagpotan da.

• Magmaliw ya realistiko ed panmoriam nipaakar ed trabaho tan kuarta. Say dakel ya kuarta et aliwan garantiya ya magmaliw kan mas maliket. Diad tua, ompan kabaliktaran so nagawa. “Say dakel a kayarian na toon mayaman et agto pakaugipan,” so kuan na Eclesiastes 5:12. Kanian agka manggagastos na sobra ed nanaalmom.

• Ipanaon so panrelaks. Nabawasan so stress mo no manggawa kay bengatlan nai-enjoy mo. Balet, ompan agmakatulong iray panagligliwaan ya aliwan makagunggona, singa say pambantay na TV.

• Balansien so panag-usar na teknolohiya. Paliisan so naynay ya panlukas na email, text, odino social media. No agmet kaukolan, agka manlulukas na email ya walay koneksion tod trabahom no aliwan oras na trabaho.

“Say panangipasal ed laman et makagunggona.”​—1 TIMOTEO 4:8.

Say labay ya ibaga: Say regular ya pan-ehersisyo et pakasilen to so laman.

• Iyugalim so pangasikaso ed laman mo. No walay gagawaen mo, ombalibali liknaan mo tan mas mainomay mon nasarag so stress. Mangan kay masustansian naakan, tan agka manpapalabas na panangan. Segurom ya susto so painawam.

• Paliisan mo ray makapuy ya “solusyon” ed stress, singa say pansigarilyo, pandruga, odino pambuanges. Say resulta na satan et mas palooren toy stress, ompan deralen toy laman mo tan upoten toy pinan-irapan mon kuarta.

• Manpanengneng kad doktor no grabe lay pakaka-stress mo. Agmo iisipen ya kababaing so onkerew na tulong ed doktor lapud stress.

“Seguroen yo komon no anto ray mas importantin bengatla.”—FILIPOS 1:10.

Say labay ya ibaga: Isip mon maong no anto ray prayuridad mo.

• Ilistam iray kaukolan mon gawaen base ed no antoy mas importante. Ontulong itan ed sika pian gawaen iray mas importantin kimey, tan naamtaan mo no dinan so aliwan maganat ya gawaen, saray nayarin ipagawam ed arum, odino saray agla kaukolan ya gawaen.

• Diad interon sakey simba, isulat mo no panon mon uusaren so panaon mo. Tan manggaway paraan no panon mon mas nausar itan ed sankaabigan. No amtam ya amin so kaukolan mon gawaen, agka masyadon na-pressure.

• Ipanaon moy panrelaks. Anggan say maganon pampainawa et makarepresko ed sika tan makabawas ed pakaka-stress mo.

“Say kapagaan ed puso na too so mamapabelat ed satan, balet say maabig a salita so mamaliket ed satan.”​—PROVERBIO 12:25.

Say labay ya ibaga: Say maabig tan mapangasi iran salita na arum et nayarin mamabiskeg na liknaan mo.

• Mitongtong ed toon natalosan toy liknaan mo. No ibagam ed kaarom so naliliknam, natulongan to kan nanengneng so situasyon ed duman anggulo odino saray solusyon ya agmo ni anengneng. Diad tua, no nibagam lay liknaan mo, nalemewan ka la.

• Kerew kay tulong. Nayarim kasin ipagawad arum so sakey ya kimey odino manpaiba ka?

• No nai-stress ka lapud katrabahom, manggawa kay paraan pian ondakep so situasyon. Singa bilang, nayarim kasin ibaga ed katrabahom diad maong tan mataktikan paraan no antoy naliliknam ed gagawaen to? (Proverbio 17:27) No anggapoy epekto na satan, sarag mo kasin bawasan so pipiulop mo ed satan ya too?

“Maliket iray manonot ed espiritual a pankaukolan da.”​—MATEO 5:3.

Say labay ya ibaga: Aliwa labat ya naakan, kawes, tan ayaman so kaukolan tayo ran totoo. Walay espiritual ya pankaukolan tayo. Pian magmaliw tayon maliket, kaukolan tayon nonoten tan peneken itan.

• Baleg so nitulong na pikakasi. Iimbitaan ka na Dios ya ‘ipaawit ed sikato so amin a kapagaan mo, lapud iyaansakit to ka.’ (1 Pedro 5:7) Makatulong so pikakasi tan panagdalepdep pian naliknam so deen na nonot.​—Filipos 4:6, 7.

• Manbasa na saray babasaen ya makatulong ed sika ya onapit ed Dios. Saray prinsipyon walad sayan magasin et nanlapud Biblia, ya insulat pian napenek so espiritual a pankaukolan tayo. Ontulong met itan pian nawalaan itayo na “makanan karunongan tan say abilidad a mannonot.” (Proverbio 3:21) Mas maabig no gawaen mon goal so pambasa na Biblia. Balibali no igapom ed libro na Proverbio.