Na pewno nie pozostanie tu kamień na kamieniu: Zob. komentarz do Mt 24:2.

naprzeciw świątyni: Marek podaje, że z Góry Oliwnej było widać świątynię. Większość żydowskich czytelników nie potrzebowałaby takiego wyjaśnienia (zob. „Wprowadzenie do Ewangelii według Marka”).

zbliża się ku końcowi: Użyty tu grecki czasownik synteléo jest spokrewniony z greckim rzeczownikiem syntéleia, który pochodzi od słów oznaczających „razem; wraz” oraz „zakończenie; koniec” i który występuje w równoległym sprawozdaniu z Mt 24:3 (słowo syntéleia pojawia się też w Mt 13:39, 40, 49; 28:20; Heb 9:26). W Mk 13:4 „koniec” odnosi się do okresu, w którym ciąg wspólnie występujących wydarzeń doprowadzi do ostatecznego „końca” wspomnianego w Mk 13:7, 13, gdzie użyto innego greckiego słowa — télos (zob. komentarze do Mk 13:7, 13 i Słowniczek pojęć, „Zakończenie systemu rzeczy”).

To ja nim jestem: Czyli Chrystusem, Mesjaszem (por. równoległe sprawozdanie z Mt 24:5).

końca: Lub „ostatecznego końca”. Użyte tu greckie słowo (télos) różni się od rzeczownika oddanego w Mt 24:3 jako „zakończenie” (syntéleia) oraz od czasownika oddanego w Mk 13:4 jako „zbliżać się ku końcowi” (synteléo) (zob. komentarze do Mt 24:3; Mk 13:4 i Słowniczek pojęć, „Zakończenie systemu rzeczy”).

naród: Użyte tu greckie słowo éthnos ma szerokie znaczenie i może się odnosić do ludzi żyjących w obrębie granic politycznych lub geograficznych, np. jakiegoś kraju, ale może się też odnosić do jakiejś grupy etnicznej (zob. komentarz do Mk 13:10).

powstanie: Zob. komentarz do Mt 24:7.

dotkliwych cierpień: Użyty tu grecki wyraz dosłownie oznacza przejmujący ból odczuwany przez kobietę podczas porodu. Chociaż w tym kontekście wyraz ten odnosi się do cierpień i bólu w sensie ogólnym, to może też wskazywać, że w okresie poprzedzającym ‛dni ucisku’ wspomniane w Mk 13:19 przepowiedziane trudności i cierpienia niczym bóle porodowe będą coraz częstsze, intensywniejsze i dłuższe.

lokalnym sądom: W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo synédrion (w tym miejscu w lm. i oddane jako „lokalne sądy”) najczęściej odnosi się do Sanhedrynu — żydowskiego sądu najwyższego z siedzibą w Jerozolimie (zob. Słowniczek pojęć, „Sanhedryn”, i komentarze do Mt 5:22; 26:59). Ale było to też ogólne określenie zgromadzenia lub zebrania. W tym wersecie odnosi się do lokalnych sądów, których posiedzenia odbywały się niekiedy w synagogach i które miały prawo skazywać na karę chłosty oraz wykluczać ze społeczności (Mt 10:17; 23:34; Łk 21:12; Jn 9:22; 12:42; 16:2).

wszystkim narodom: To wyrażenie podkreśla, na jaką skalę miało być realizowane dzieło głoszenia. Dzięki temu uczniowie rozumieli, że będą głosić także nie-Żydom. Grecki wyraz oddany jako „naród” (éthnos) w swoim podstawowym znaczeniu zawiera myśl o grupie ludzi, którzy są w jakimś stopniu ze sobą spokrewnieni i posługują się tym samym językiem. Taki naród lub grupa etniczna często zamieszkuje określony teren.

dobra nowina: Zob. komentarz do Mt 24:14.

was prowadzić: Grecki czasownik ágo w tym kontekście należy rozumieć jako termin prawniczy oznaczający „aresztować; wziąć pod straż” i mogący zawierać myśl o użyciu siły.

wytrwa: Grecki czasownik hypoméno („wytrwać”) dosłownie znaczy „pozostać pod; stać pod”. Często jest używany w znaczeniu „pozostać zamiast uciec; nie ustąpić; nie ustawać; pozostawać niezłomnym” (Mt 10:22; Rz 12:12; Heb 10:32; Jak 5:11). W tym miejscu oznacza, że mimo sprzeciwu i prześladowań dana osoba cały czas pozostaje uczniem Chrystusa (Mk 13:11-13).

końca: Lub „ostatecznego końca; całkowitego końca” (zob. komentarz do Mk 13:7).

Judei: Zob. komentarz do Mt 24:16.

w góry: Zob. komentarz do Mt 24:16.

na dachu: Zob. komentarz do Mt 24:17.

w porze zimowej: Zob. komentarz do Mt 24:20.

Gdyby Jehowa nie skrócił tych dni: Jezus wyjaśnia tu swoim uczniom, co jego Ojciec zrobi podczas wielkiego ucisku. Wypowiedź Jezusa przypomina proroctwa z Pism Hebrajskich, w których pojawia się imię Boże (Iz 1:9; 65:8; Jer 46:28 [w Septuagincie 26:28]; Am 9:8). Chociaż w większości greckich manuskryptów w Mk 13:20 występuje słowo „Pan” (gr. Kýrios), istnieją ważne argumenty przemawiające za tym, że początkowo w tym miejscu było imię Boże, a później zastąpiono je tytułem Pan. Dlatego w tekście głównym tego wersetu imię Jehowa zostało przywrócone (zob. Dodatek C1 i Dodatek C3, wprowadzenie; Mk 13:20).

fałszywi chrystusowie: Lub „fałszywi mesjasze”. Greckie słowo pseudòchristos występuje tylko tutaj i w równoległym sprawozdaniu z Mt 24:24. Odnosi się do każdego, kto uzurpuje sobie rolę Chrystusa, czyli Mesjasza (Pomazańca) (zob. komentarze do Mt 24:5 i Mk 13:6).

zobaczą: Zob. komentarz do Mt 24:30.

Syna Człowieczego: Zob. komentarz do Mt 8:20.

obłokach: Obłoki zazwyczaj pogarszają widoczność, ale wiara i rozeznanie pozwalają „zobaczyć” znaczenie pewnych wydarzeń (Dz 1:9).

czterech stron świata: Zob. komentarz do Mt 24:31.

przykładu: Zob. komentarz do Mt 24:32.

Niebo i ziemia przeminą: Z innych wersetów wynika, że niebo i ziemia będą istnieć zawsze (Rdz 9:16; Ps 104:5; Kzn 1:4). Dlatego te słowa Jezusa można uznać za hiperbolę: nawet gdyby wydarzyło się coś tak nieprawdopodobnego, jak przeminięcie nieba i ziemi, to słowa Jezusa i tak się spełnią (por. Mt 5:18). Jednak niebo i ziemia wspomniane w tym wersecie mogą też oznaczać symboliczne niebo i ziemię, które w Obj 21:1 nazwano „poprzednim niebem i poprzednią ziemią”.

moje słowa na pewno nie przeminą: Dosł. „moje słowa nie nie przeminą”. W języku greckim razem z czasownikiem występują tutaj dwa przeczenia, co wskazuje, że to niemożliwe, żeby słowa Jezusa przeminęły; wyraźnie to podkreśla, że na pewno się spełnią. Chociaż niektóre greckie manuskrypty zawierają tu tylko jedno przeczenie, treść wielu starszych manuskryptów przemawia na korzyść bardziej dobitnej wersji występującej w tym przekładzie.

odźwiernemu: W starożytności odźwierni pełnili służbę przy bramach miast i świątyń, a czasami przy wejściach do domów. Mieli obowiązek sprawdzać, czy bramy są zamknięte, a oprócz tego pełnili funkcję strażników (2Sm 18:24, 26; 2Kl 7:10, 11; Est 2:21-23; 6:2; Jn 18:16, 17). Przyrównując swojego naśladowcę do odźwiernego, Jezus podkreślił, że chrześcijanie muszą stale czuwać i wypatrywać go, aż przybędzie wykonać wyrok (Mk 13:26).

stale czuwajcie: Podstawowe znaczenie użytego tu greckiego słowa to „czuwać” (w sensie „nie spać”). Ale często oznacza ono „stać na straży; być czujnym”. Marek użył tego słowa również w Mk 13:34, 37; 14:34, 37, 38 (zob. komentarze do Mt 24:42; 26:38 i Mk 14:34).

wieczorem: Werset ten nawiązuje do czterech straży nocnych (liczonych od 6 wieczorem do 6 rano), z których każda trwała trzy godziny; taki podział nocy był stosowany przez Greków i Rzymian (zob. też następne komentarze do tego wersetu). Wcześniej Hebrajczycy dzielili noc na trzy straże, z których każda trwała mniej więcej cztery godziny (Wj 14:24; Sdz 7:19), ale do czasów Jezusa przyjęli system rzymski. Występujące w tym wersecie określenie „wieczorem” odnosi się do pierwszej straży nocnej, trwającej od zachodu słońca do ok. 9 wieczorem (zob. komentarz do Mt 14:25).

w środku nocy: Według podziału czasu stosowanego przez Greków i Rzymian była to druga straż nocna — od ok. 9 wieczorem do północy (zob. komentarz do słowa wieczorem w tym wersecie).

przed świtem: Dosł. „z pianiem kogutów” — była to nazwa używana przez Greków i Rzymian na określenie trzeciej straży nocnej, która trwała od północy do ok. 3 w nocy (zob. poprzednie komentarze do tego wersetu). Prawdopodobnie to właśnie wtedy ‛zapiał kogut’, gdy Piotr zaparł się Jezusa (Mk 14:72). W krajach Bliskiego Wschodu pianie koguta od dawna służy do odmierzania czasu (zob. komentarze do Mt 26:34 i Mk 14:30, 72).

nad ranem: Według podziału czasu stosowanego przez Greków i Rzymian była to czwarta straż nocna — od ok. 3 w nocy do wschodu słońca (zob. poprzednie komentarze do tego wersetu).