QHARIWARMI kawsaypi ima chʼampaypis kanpuni. Chaywanpis qusayki, chayri warmiyki juk unquyrayku tukuy imapaq yanapata necesitaptin, wak chʼampaykuna rikhurinman. * Ajinapi rikukunki chayqa ichá tapukunki: “Qusay chayri warmiy astawan unquykuptin, ¿payta yanapayta atillasaqpunichu? ¿Machkha unaytawantaq payta yanapayta, wasipi waykʼuyta, wasita llimphuchayta, llamkʼayta ima atisaqrí? Sanolla kasqaymanta juchachakusqay, ¿allinchu?”, nispa.

Chaywanpis, qam unqusqa kachkanki chayqa, ruwanasniykita mana juntʼayta atisqaykimanta ichá llakikunki. Chantá ichá qusayki chayri warmiyki qampaq phiñasqa kachkasqanta yuyanki, astawanpis ichá ni jaykʼaq watiqmanta kusisqas kawsakuyta atinaykichikta yuyallankitaq.

Chiqamanta ima unquypis qhariwarmita llakichin, wakinkunaqa mana ñawpaqman lluqsiyta atinkuchu. Chaywanpis ama llakikuychikchu, imaraykuchus ñawpaqman riyta atinkichik.

Wakin qhariwarmiqa ajina llakiypi rikukuspa astawan jukchaykukurqanku. Chaytataq Yoshiakip, qhariwarmi kawsayninpi rikukurqa. Yoshiaki wasa nanaywan kasqanrayku, imallatapis ruwananpaq yanapata necesitallanpuni. Kazuko sutiyuq warmintaq nin: “Qusayta tukuy imapi yanapasqayrayku hombrosniy, kunkay, makisniy ima nanawan, chayrayku sapa kuti hospitalman jampichikuq rinay tiyan. Wakin kuti manaña ñawpaqman riyta atisqayta yuyani”. Chaywanpis nillantaq: “Ajinapis qusaywan astawan jukchasqas kayku”.

Ajinapi rikukuspapis, kusisqallapuni kanaykichikpaq, ¿imataq yanapasunkichikman? Iskayniykichik ñawpaqman lluqsinaykichikpaq kallpachakunaykichik yanapasunkichikman. Imaraykuchus qamkunamanta mayqinnillaykichikpis unquykuspaqa, ¿iskayniykichikcharí ñakʼarinkichik? Génesis 2:24 pʼiti nin: “Chayrayku qhareqa tatanta mamantawan saqenqa, warminwantaj ujchakonqa, iskayninkutaj uj runa jinalla kanqanku”. Arí, ñawpaqllamanpuni lluqsinaykichikpaq jukchasqa kanaykichikqa, may allin.

 Yachakusqanmanjina, ajina llakiypi qhariwarmi rikukuspa ñawpaqman lluqsinallankupaqpuni iskayninku kallpachakusqankuqa, kusisqallapuni kanankupaq yanapan. Ñawpaqman lluqsinankupaq imastachus ruwasqankutaq, Bibliap yuyaychaykunasninwan kikinchakun. ¿Imatachus Biblia yuyaychasqanta yachayta munawaqchu? Kimsa yuyaychaykunata qhawarina.

Biblia nin: “Aswan walej iskay ukhu kayqa sapalla kanamanta nisqaqa [...]. Sichus ujnin urman chayqa, ujnin kaj aysarin”, nispa (Eclesiastés 4:9, 10). Kay pʼitikuna nisqanmanjina ruwanaykichikpaq, puraqmanta yanapanakunaykichik tiyan. ¿Imaynasmantá yanapanakuwaqchik?

Yongpa warminqa, juk unquyrayku khuskan cuerponta mana kuyurichiyta atinchu. Yong nin: “Tukuy tiempo imatachus warmiy necesitasqanpi tʼukurini. Yakuta ukyayta munaspaqa, warmiypis yakumanta chʼakichikuchkasqanta yuyani, chayraykutaq yakuta jaywarini. Chantá puriykacharimuq riyta munaspaqa, warmiyta pusani. Imallatapis iskayniykupuni ruwayku, ajinamanta ñawpaqman lluqsiyta atiyku”.

Chaywanpis qam unqusqa kachkanki chayqa: ¿sapallaykimanta imallatapis ruwayta atiwaqchu? Jina kaptin, chayta ruwanaykipaq kallpachakuy. Jinamanta qam kikiykita astawan munakunki, warmiykitataq chayri qusaykitataq yanapanki.

Qusayki chayri warmiyki imatachus necesitasqanta yachasqaykitaña yuyanaykimantaqa, allin kanman tapurinayki: “¿Imaynatá yanapaykiman aswan allin sientekunaykipaq?”, nispa. Nancyqa, paymanta qallariypi parlarqanchikña, qusanman sutʼincharqa luzmanta, yakumanta ima, machkhatachus pagasqanta mana willasqan, mana allinchu sientechisqanta. Qusantaq chaymantapacha imaspichus gastasqanta payman willanpuni.

Yachayniyuq Salomón nirqa: “Kay pachapeqa tukuy imapis tiempoyojlla”, nispa (Eclesiastés 3:1). Chaywanpis iskayniykichikmanta mayqillanpis sinchita unquykuptin, ichá tukuy tiempo chayllapi tʼukuriwaqchik. Chayrayku, ¿imatá ruwawaqchik mana anchata chayllapi tʼukurinaykichikpaq?

Qallarinapaq, wak imaspi tʼukuriyta maskʼaychik. ¿Imata ruwaspataq ñawpaqta sunquykichikta kusirichiq kankichik? ¿Watiqmanta chayta ruwayta atiwaqchikchu? Chantá wak imasta ruwayta maskʼariwaqchik, nisunman khuska imallatapis ñawiriwaqchik, chayri wak qalluta parlayta yachakuwaqchik. Wak imaspi tʼukurispaqa, astawan jukchasqas, kusisqas ima kankichik.

Chantá wakkunawan khuska kayta maskʼaychik. Biblia nin: “Karunchakuqqa, imatachus maskʼasqan juntʼakunallanta munan, imatapis yuyaychayta munaptinkutaq, mana uyarikunchu”, nispa (Proverbios 18:1, NM). Arí, wakkunamanta karunchakunaykichikqa, mana allinchu. Chaywanpis wakkunawan khuska kanaykichikqa, sunquchasunkichikman, wak imaspi tʼukurinaykichikpaqtaq yanapasunkichikman. Chayrayku, allin kanman wakin kuti wakkunata wasiykichikman waqyarinaykichik.

Wakin kuti sanolla kaqqa, sapallan, unqusqa warminta chayri qusanta tukuy imapi yanapayta munan. Chaywanpis ajinata ruwaspaqa, unquykun manataq warminta chayri qusanta yanapayta atinñachu. Chayrayku unqusqa qusaykita chayri warmiykita qam qhawachkanki chayqa, qampaqpis tiempochakuy. * Chantá ichá qamjina qharillaman chayri warmillaman  llakiyniykimanta willarinaykiqa, yanapasunkiman.

Biblia nin: “Ama imamantapis tapukuychu: Imajtintaj ñawpa tiemposqa kay tiemposmanta nisqaqa aswan allin karqa?”, nispa (Eclesiastés 7:10). ¿Imatá kay pʼiti ninayan? Ni mayqinniykichik sinchita unquykunmanchu karqa chayqa, imaynatachus kawsakuchkawaqchik karqa chaypi mana anchata tʼukurinaykichikta ninayan. Kay saqra pachapiqa, ima chʼampaypipis rikukusunpuni. Chayrayku ajinapi rikukuspa, imatachus ruwayta atisqaykichikpi tʼukurinaykichikqa, aswan allin.

¿Imatá ruwawaqchik ajinata tʼukurinaykichikpaq? Imata ruwaspachus kusiyta tarisqaykichikmanta parlaychik. Wakin pʼunchay allinyarikuptinqa, warmiykiwan chayri qusaykiwan kusikuy. Ima ruwaytapis juntʼanaykichikpaqjina akllaychik, jinamanta kusiyta tarinaykichikpaq.

Ajinata Shoji, Akiko warmin ima ruwarqanku. Akiko, fibromialgia nisqawan unqusqa kasqanrayku, manaña Diospa Reinonmanta willanankupaq tukuy tiemponkuta churayta atirqankuchu. Chayraykutaq iskayninku mayta llakikurqanku. Chaywanpis Shoji nin: “Ajina llakiypi rikukuspaqa imatachus mana ruwayta atisqanchikpi mana anchata tʼukurinachu, imaraykuchus anchata chaypi tʼukurispaqa astawan llakikunchik. Chayrayku aswan qhipaman unqusqa kaq thañikunanta yachaspapis, aswan allin kanman ñawpaqman lluqsinapaq imatachus ruwayta atisqanchikpi yuyana. Chayrayku ñuqa warmiyta cuidanaypaq, tukuy tiempoyta churani”. Kay qhariwarmip kawsayninqa, qhariwarmimanta mayqillanpis sinchita unquykuptin Bibliap yuyaychaykunasnin qhariwarmita yanapayta atisqanta rikuchin.