1. ¿Imanirtaq familiakuna shumaq kawakuyänan precisan?

 PUNTA nunata kamarirllam Diosqa familiata patsätsirqan, y familiakuna alli patsätsishqa kayänanqa imëpis alläpam precisashqa nunakunapa kawëninkunachö. Unëpita patsëmi më markachöpis nunakuna alli kawakuyänampaqqa, familiakuna shumaq kawakuyänan precisashqa. Familiachö shumaq kawakïqa alläpam yanapakun wamrakuna poqurkur alli nuna këman chäyänampaqpis.

2-5. a) Kushishqa familiachö wamra imanö sientikunqanta willakaramï. b) ¿Familiakunachö ima problëma kanqantataq wakinkuna niyan?

 ² Kushishqa kawakoq familiakunachöqa manam mantsakï ni llakikï kantsu. Familiachö imanö kawakuyanqanman pensarishun. Cenë höram kuyakoq teytawan mamaqa wamrankunawan parlakuriyan tsë junaqchö llapan rurayanqankunapita. Wamrakunam kushishqa willariyan escuëlachö pasayanqankunata. Tsënö kushishqa kariyanqanmi llapanta yanapan waränin junaq imata pasarpis alli tsarakuyänampaq.

³ Kushishqa kawakoq familiachöqa, qeshyaptinqa teytankuna cuidayänampaq kaqta wamrapis musyanmi, höraqa hasta paqaspapis trokanakur atiendiyänampaq kaqta. Jina ima yarpachakïnin kaptimpis teytan o maman yanapanampaq o consejanampaq kaqtam musyan. Kë munduchö imëka problëmakuna kaptimpis manam mantsakuntsu.

⁴ Wamrakuna poqurirqa cäsi llapanmi familiayoq tikrariyan. Japonchö niyanqannöpis, “wamrayoq karirqa, noqantsikrëkur teytantsikkuna imëkata rurayanqantam cuentata qokurintsik”. Tsëmi teytankuna rurayanqampita alläpa agradecikurnin, familiankunachö kushishqa kawakï kanampaq kuyakïwan kallpachakuyan, y edäyashqana teytankunatapis yanapayan, y teytankunanam willkankunawan tiemputa pasar kushishqa këta tariyan.

⁵ Itsachi kanan höra kënö nikanki: “Awmi, familiätaqa kuyämi, peru shumaq kawakïtaqa manam puëdiyätsu. Majäwanqa separädu trabajarmi alläpaqa  rikänakuyätsu. Parlarpis, qellë asuntu problëmakunallapaqmi masqa parlayä”. O itsa kënö ninki: “Wamräkuna y willkäkunaqa karu markachömi täräyan, y manam ni imëpis rikänakuyätsu”. Tsëqa rasunmi, höraqa manam noqantsikpitatsu kanqa familiachö kushishqa kawakunapaq. Tsënö kaptimpis, wakin familiakunaqa kushishqa kawakïta tariyanmi. ¿Imanötaq tariyan? ¿Familiakuna kushishqa kawakuyänampaq yanapakïkuna kanku? Awmi. Peru tsëta rikänantsikpaqqa, juk precisaq tapukïpa respuestantaran contestanantsik.

6. ¿Imanö familiakunapaqtaq kë libru parlan?

⁶ Wakin nacionkunachöqa, familia nir reqintsik juk teytata, mamata y wamrankunatam. Y kallpankunachöraq këkaq awilukunaqa, kikinkunapa wayinkunachömi täräyan. Tsënö familiakunaqa kastankunawan watukanakurpis, höra hörallam yanapanakuyan. Kë libruchöqa, tsënö familiapitam masqa parlashun. Tsënö kaptimpis qepa watakunataqa jukläya familiakunam mirashqa: wamrankunata japallan wätaqkuna, entenäduyoqkuna, y ima asunturëkurpis rakikärir juntu mana täraq teytakuna.

7. ¿Imanötaq kawakuyan kastankunawan täraq familiakuna?

⁷ Wakin markakunachöqa, kastankunawan täraq familiakunam kan. Tsënö familiakunachöqa, familiayoqna wamrakunam rikäyan edäyashqa teytankunata y wakin kastankunatapis. Awmi, tsënö familiakunachöqa yanapanakurmi mantiniyan, yachatsiyan y estudiatsiyan sobrinukunata  o wakin kastankunata. Kë libruchö këkaq yachatsikïkunaqa tsënö familiakunatapis yanapanmi.

8, 9. ¿Mëtsika nacionkunachö ima problëmakuna kanqantaq rikätsikun familiakuna cambiëkanqanta?

⁸ Kanan witsanqa familiakuna cambiëkäyanmi, peru llakikïpaqqa mana allipaq kanqanmi. India nacionchö pasëkanqampaq parlarishun. Tsë nacionchöqa, cäsi llapan warmikunam majampa familianwan täräyan y pëkunapa mandädunchö trabajayan costumbrinkuna kaptin. Tsënö kaptimpis, kanan witsanqa cäsi llapan warmikunam trabajapakuyan, peru wayichö rurayänampaq kaqta cumpliyänantapis kastankunaqa shuyäyanran. Mëtsika nacionkunachömi kënö tapukuyan: “Waqtachö trabajaq warmikunaqa, ¿wakinkunawan igualku wayinkunachö trabajayänan?”.

⁹ Wakin nacionkunachönam, costumbrinkunata qatirnin familiakuna kastankunawan tsë wayillachö täräyan. Peru kanan witsankunaqa juk nacionkunapa costumbrinkunata qatiyaptin, y qellëta tarinan mas sasa (aja) kaptinmi, tsënö familiakunaqa ushakëkanna. Tsëmi edäyashqa teytankunata shumaq cuidayänampa rantin, sasa rurëtanöna rikäyan. Wakin edäyashqa teytakunatanäqa mana allim tratayan, y mëtsika nacionkunachömi awkinyashqakunata o chakwanyashqakunataqa despreciayan o mana kaqpaq churariyan.

10, 11. ¿Ima pasanqankunataq rikätsikun Euröpa nacionkunachö familiakuna cambiëkanqanta?

 ¹⁰ Kanan witsanqa imëpitapis masmi casädukuna divorciakuyan. Espäña nacionchö pasanqampaq parlarishun, 1960 watakunapaqqa, cada pachak casädukunapitam juk divorciakoq, peru 1990 watakunapaqqa, cada puwaqpitanam juk divorciakoq. Gran Bretaña nacionchönam, Euröpachö wakin nacionkunapitapis mas divorciakuyan (cada chunka casädukunapita chusku casädukuna divorciakuyanqantam niyan), y imëpitapis masmi wamrankunata japallan wätaqkuna mirashqa.

¹¹ Alemania nacionchöpis manam unënönatsu familiakuna kawakuyan. 1990 wata witsampitam nunakunaqa japallankuna kawakïta mas allitanö rikäyan. Jina Franciachöpis wallkaqllanam casakuyan, y casakoqkunaqa wallka tiempullachömi y atska kutim divorciakuyan. Y mëtsikaqmi mana casakurlla yachakuyan. Musyanqantsiknöpis, tsëkunaqa entëru Patsachömi pasëkan.

12. ¿Ima problëmakunapataq wamrakuna pasayan?

¹² ¿Ima nishwantaq wamrakunapaqqa? Estädus Unïduschö y mëtsika nacionkunachömi mana casakurlla wamrayoq tikrariyan (wakin cäsuchöqa wamrallaraq këkarmi mama tikrariyan). Wakin shipashkunanäqa jukpata jukpatam wachapakuyan. Tsënöpam, entëru Patsachö noticiakuna rikätsikunqannöpis, mëtsikaq wamrakuna cällikunallachö kawakuyan; familiankuna lluta tratayaptinmi wakinkunaqa ëwakuyan, y wakinkunatanam mantenita mana puëdir wayipita qarquriyan.

13. ¿Ima problëmakuna kaptintaq familiakuna kushishqatsu kawakuyan?

 ¹³ Familiakuna mëtsika sasa problëmakunapa pasëkäyanqanqa clärum këkan. Jina mëtsika familiakunachömi kushishqa kawakïqa kantsu wamrakuna munëninta rurakoq kayaptin, wamrakunata mana allikunata o rakchakunata rurayaptin, teytakuna maqanakuyaptin, washku upyë viciuyoq kayaptin y alläpa sasa problëmakuna kaptin. Mëtsikaq jövinkunam y mayorkunam familiankunachö kushishqa kawakïta tariyantsu.

14. a) ¿Familiakunachö imanir problëmakuna kanqantataq wakinkuna niyan? b) ¿Kanan witsan nunakuna imanö kayänampaq kaqtataq nirqan juk reqishqa abogädu, y imatataq rikätsikun tsëkuna cumplikanqan?

¹⁴ ¿Imanirtaq mëtsika problëmakunapa familiakuna pasayan? Wakinkunaqa warmikuna trabajapakur qallayanqampita kanqantam niyan, wakinkunanam mana alli rurëkuna miranqampita kanqanta niyan, y wakinkunanam maskunata niyan. Ishkë waranqa watanönam pasarishqa, familiakuna mëtsika problëmakunapa pasayänampaq kaqta juk reqishqa abogädu kënö willakunqampita: “Allapa sasa cawaqui tiempucuna[m] chämonqa. Nunacunam queno ticracuriyanqa: codisiosu, qellellapaq locuyäcoq, orgullosu, musyaq tucoq, Teyta Diospa contran parlaq, papänintapis mamantapis mana cäsoq, agradesiquita mana yachaq, Teyta Diospa yachatsiquininta mana cäsoq, mana ancupäcoq, perdonaqui mana yachaqcuna, cuentusteru, llutan rurecunata mana teqñaq, allapa mana baleq, alli rurecuna mana gustaq, amiguncunata lebantar ranticoq, allapa lisu, yachaq  tucoq, Diosnintsic munashqanta mana cäsushpa quiquincunapa munenincunallata ruracoq” (2 Timoteu 3:1-4). ¿Piraq ninman këkuna mana cumplikëkanqanta? ¿Manaku familiakuna problëmakunapa pasayanqan tsënö kanqanta rikätsikun?

15-17. ¿Imanirtaq familiakuna kushishqa kawakuyänampaq Biblia yanapakunqanta nintsik?

¹⁵ Familiachö kushishqa kawakïta tariyänampaqqa mëtsika yanapakïkunam kan. Familiachö problëmakuna kaptinqa, librukunapa, revistakunapa, mayor kaq kastankunapa y hasta brüjukunapa yanapakïnintam wakinqa ashiyan. Peru nunakunapa consëjunkunaqa contranakunmi, y kanan witsan allitanö rikäyanqan consëjukunataqa, tiempu pasariptinqa mana väleqpaqmi churariyan.

¹⁶ Tsëqa, ¿mëchöraq tarishwan familiakunata rasumpa yanapaq consëjukunata? ¿Tsë consëjukunata ashinkimantsuraq qellqayanqampita 1.900 watakunanöna pasashqa libruchö? ¿O tsënö libruqa kanan witsankuna manana yanapakunqantatsuraq pensankiman? Rasun kaqchöqa, familiakuna kushishqa kawakuyänampaq rasumpa yanapakoq consëjukunaqa tsënö libruchömi këkan.

¹⁷ Tsë libruqa Bibliam. Tukïmi rikätsikun kikin Dios qellqatsishqa kanqanta. Kikin Bibliachömi kënö nin: “Teyta Diospa palabranqa quiquinpitam shamun, y allim yachatsicunantsicpaq, mana allita rurayaptin willapänantsicpaq, piñapänantsicpaq y allicunallatana ruranantsicpaqpis” (2 Timoteu  3:16). Tsëmi kë libruqa Bibliapa yanapakïninwan yachatsishunki familiachö problëmakuna kaptin ‘allicunallata ruranëkipaq’.

18. ¿Imanirtaq familiakunaqa Bibliapa consëjunkunata wiyakuyanman?

¹⁸ Familiachö kushishqa kawakï kanampaq Biblia mana yanapakunqanta pensarqa, Bibliata qellqatseqlla casädu kawakïta patsätsinqanta yarpë (Genesis 2:18-25). Y Biblia willakunqannöpis, jutinqa Jehovämi (Salmu 83:18). “Pëmi patsätsishqa ciëluchöpis y patsachöpis familiakuna kanampaq” (Efesius 3:14, 15, NM). Jehoväqa nunakuna kawar qallayanqampita patsëmi rikashqa familiakuna imanö kawakuyanqanta. Musyanmi ima problëmakunapa pasayanqanta, y tsëkunata altsayänampaqmi consëjunkunata qellqatsishqa. Unë witsampitanam Bibliapa musyatsikïninkunata wiyakoq familiakunaqa mas kushishqa kawakuyashqa.

19-21. ¿Kanan witsan ima pasanqantaq rikätsikun casädu kawakïchö Biblia yanapakunqanta?

¹⁹ Biblia imanö yanapakunqanta rikärishun, Indonesia nacionpita warmim qellëpaq pukllakurlla kawakoq, tsëmi kima wamrankunatapis cäsoqtsu y majanwampis pelyakurlla kakoq. Peru tsënö këkarmi Bibliapita yachakur qallëkurqan. Tiempu pasariptinqa, Bibliapa yachatsikïninkuna alläpa yanapakunqantam cuentata qokurirqan. Consëjunkunata wiyakurmi alli warmina tikrarirqan. Bibliapa musyatsikïninkunata wiyakur jukläya tikranqanmi, familianwan shumaq kawakunampaq yanaparqan.

²⁰ Espäñapita juk warminam kënö nin: “Casakuyanqäpita  juk watallatam jatun problëmakunapa pasar qallëkuyarqä”. Kë warmiwan majanqa manam pensëninkunachö ni munëninkunachö paqtäyaqtsu, y parlapänakurpis qayapänakurllam ushariyaq. Pishillaraq warmi wamrayoq këkarnimpis divorciakïtam munayarqan. Peru Bibliapa yanapakïnintaraq ashiyänampaqmi consejayarqan. Casädukunapaq Bibliapa consëjunkunata yachakurirmi tsëta wiyakuyarqan. Wallka tiempullachömi shumaq parlapänakur qallëkuyarqan, tsënöpam shumaqna y kushishqana kawakuyarqan.

²¹ Bibliaqa edäna nunakunatapis yanapanmi. Tsënömi pasarqan Japon nacionchö täraq casädukunata. Ollqu kaqqa rasllam imatapis piñakureq, y höraqa familiantapis maqaqmi. Warmi wamrankunam teytankuna michëkäyaptimpis Bibliapita yachakur qallëkuyarqan. Tsëpitanam teyta kaqpis yachakur qallëkurqan, peru mama kaqqa manam munarqantsu. Tsënö kaptimpis, tiempu pasanqanmannömi Bibliapa musyatsikïninkuna familianta yanapanqanta rikarqan. Wamrankunaqa shumaqmi atiendiyaq y majampis qollmi shonqum tikrarirqan. Tsëkunata rikarmi Bibliapita yachakur qallëkurqan y alli warmina tikrarirqan. Tsë edäna warmiqa atska kutichömi kënö nirqan: “Kananqa kushishqanam majäwan kawakuyä”.

22, 23. ¿Imanötaq tukïläya nunakunata Biblia yanapan familiankunachö kushishqa kawakuyänampaq?

²² Pëkuna y mëtsikaq nunakunam familiachö kushishqa kawakuyänampaq yanapakïkunata tariyashqa. Awmi, Bibliapa consëjunkunatam  wiyakuyashqa. Musyanqantsiknöpis, wakin nunakunanöllam mana alli munduchö täräyan, y qellëta tariyänampaqpis sasaran. Jinamampis jutsasapam kayan, peru familiakunata patsätseq Diospa munëninta rurarmi kushishqa kawakuyan. Rasuntam Bibliaqa kënö nin: “Noqam Jehovä Diosniki kä, kikikipa biennikipaq yachatsishoqniki, y alli nänipa ëwanëkipaq Pushashoqniki” (Isaïas 48:17).

²³ Bibliata qellqayanqampita ishkë waranqa watakunanöna pasashqa kaptimpis, consëjunkunaqa kanankunapis alläpam yanapakun. Jina llapan nunakunapaqmi qellqakashqa. Bibliaqa manam Estädus Unïdus kinrëchö ni Japon kinrëchö täraqkunallapaqtsu qellqakashqa. Jehoväqa, ‘juc nunata camanqanllapitam miratserqan jinantin munducho tuquilaya nunacuna cawayänanpaq’, y musyanmi më markapita karpis nunakuna imanö kayanqanta (Hëchus 17:26). Bibliapa musyatsikïninkunaqa llapan nunakunatam yanapan. Tsë musyatsikïkunata wiyakurqa, qampis familiëkiwan kushishqa kawakunëkipaq yanapakïtam tarinki.