ACHKA runakunam noticiakunapi uyarisqankutaqa mana creenkuchu. Estados Unidospim 2012 kaq watapi runakunata tapurqaku periodicopi, radiopi, televisionpi noticiakuna confianapaq otaq mana confianapaq kasqanmanta rimarinankupaq. Chaymi 10 runakunamanta 6 runakuna rimarqaku “wakillanta creesqankumanta” otaq “qalaypaq mana confiasqankumanta”. ¿Imanasqataq chaynata rimarqaku?

Televisionpi radiopi periodicopi llamkaq periodistakunam chaynataq patronkunam prometenku cheqap kaqkunallamanta rimanankupaq. Ichaqa kanmi razonkuna lliw nisqankuta mana creenapaq. Chaykunamantayá qatiqninpi yachasun:

• QOLLQESAPA RUNAKUNA. Noticiakunaqa kachkan qollqesapa atiyniyoq runakunapa makinpim, paykunam tanteanku imay horata hinaspa imakunamanta willakunankupaq chaynataq hayka propagandata churanankupaqpas. Noticiakunamanta cuentallikuq runakunaqa qollqe ganaytam munanku, chaymi wakinpiqa imapaqpas qollqerayku tanteanku. Qollqeta mana gananankupaq huk noticia kaptinqa manam willachinkuchu.

• GOBIERNOKUNA. Achka noticiakunam politicokunamanta achkanpi rimanku. Gobiernokunaqa munankum imakuna ruwasqankumanta runakuna yachanankuta chaynataq favorninkupi kanankutapas. Runakunaqa noticiantakama imamantapas cuentata qokusqankuwanmi otaq yachasqankuwanmi gobiernopi kaqkunaqa periodistakunawan rimanku chaynatam yanapanakunku noticia kananpaq.

•  PROPAGANDAKUNA. Yaqa lliw nacionkunapim noticiakunamanta willakuykuna kananpaqqa achka qollqeta necesitanku, chaypaqmi propagandakunamanta cobranku. Kaypi reparasun, Estados Unidospi revistata ruwaqkunam propagandakunamanta allinta gananku (60%), periodicokunata ruwaqkunañataq propagandakunamanta yaqa lliw gananciankuta horqonku (80%), radiopi hinaspa televisionpiñataqmi lliw gananciankuta horqonku propagandakunamanta. Propagandamanta pagaqkunaqa manam churankuchu nitaq pagankuchu ima munachisqankumanta otaq imayna negocio ruwasqankumanta contranpi rimaqkunamanqa. Noticia willakuq huknin canal mayqen propagandatapas qawachiyta mana munaptinkuqa, huknin canalmanmi paganku chaypi qawachinankupaq. Chaymi wakin periodistaqa ima propagandamantapas contranpi rimaptinkuqa mana imatapas ninkuchu.

• LLIWTACHU CREENA. Manam lliw periodistakunachu imamantapas imam kaqta willakunku. Wakinqa tanteasqankuman otaq munasqankuman hinam rimanku. Watakuna pasaytam Japonpi kaq huk periodista rimarqa Okinawa lawpi nadiaspa lamar qocha ukuman yaykuqkuna (buzos) coral nisqanku animalkunata dañasqankumanta. Chay nisqanqa llullam karqa, ichaqa chay willakusqanta hukkuna creenanpaqmi coral nisqanku animalkunata kikin kuchuparuspan fotokunapi qawachirqa. Kanmi aparatokuna imamantapas munasqankuman hina otaq tanteasqankuman hina fotokunata horqonankupaq.

• IMAYNA WILLASQANKU. Willakuykuna cheqap kaptinpas sapa periodistam tanteanku imayna sonqowan willakunankupaq. Wakin willakusqankuqa unay yuyanapaqmi wakinñataqmi mana. Pelotawan pukllaqkuna iskaykama golearachikuspa perderuptinkuqa sapa periodistam tanteanku imanasqa pierdesqankumanta imaynanpata willakunankupaq.

• WAKILLANMANTAM WILLANKU. Imamantapas willakuspankuqa runakunata admirachinankupaq kaqkunallamantam willakunku, manam imayna sucedesqanman hinapunichu. Wakinpiqa masyarichispan imamantapas rimanku, wakinpiñataqmi wakichallanmanta. Televisionpiqa tiempo llalliptinmi tanteasqanku kaqkunallamanta periodistakunaqa willakunku.

•  ACHKA CANALKUNAM KAN. Kunan tiempopiqa televisionpi qawanapaqmi kan achka canalkuna, chaymi huknin-huknin canalkunaman cambiaspa qawanku. Canalta mana cambianankuraykum noticiata willakuqkunaqa admirakuypaq kaqkunamanta willakunku otaq runakunapa qaway munasqanku propagandakunata churanku. Huk librom nin: “Qawaqkuna huk canalman mana cambianankuraykum wakin noticiakunapiqa admirakuypaq kaqkunata manaña tukuyta churanku. Wakinñataqmi imamantapas pisillapi willakunku qawaqkuna mana amirunankurayku”, nispa. (Media Bias.)

• WAKINPIQA PANTANKUM. Periodistakunapas pantaq runam kanku. Ima palabrakunatapas mana allinta qellqaspaqa, ima willakuymantapas imam kaqta mana qellqaspaqa rimasqankupim pantanku. Wakinqa tiempon llallisqanraykum pantasqata qellqanku, ichapas “10.000” qellqanankumantaqa “100.000” qellqarunku.

• WILLASQANKUQA TIEMPO PASASQANMAN HINAM CAMBIAN. Imamantapas imam kaqta willakunankupaqqa sasachakunkum. Imayna willakusqankuqa tiempo pasasqanman hinam cambian. Kaypi piensarisun, pasaq watakunapim willakurqaku Allpa pachapa muyuriqninta Inti muyusqanmanta, kay tiempopiñataqmi willakunku Allpaqa Intita muyusqanmanta.

Manam llapan noticiapichu creenanchik, mayqenkunata creenapaqqa allin tanteoyoqmi kananchik.

Bibliam nin: “Cheqaptapunim rinriqa musyan palabrakunata. Chaynataqmi simipas musyantaq mikuypa gustonkunata”, nispa (Job 12:11). Qatiqninpi tapukuykunam yanapawasun uyarisqanchik otaq leesqanchik noticiakuna cheqap otaq llulla kasqanmanta cuentata qokunapaq:

• ¿PITAQ WILLAKUN? ¿Confianapaq runachu? ¿Imamantapas imam kaqtachu willakun? ¿Masyarichispachu rimanku? ¿Pitaq pagan?

• ¿CONFIANAPAQCHU? ¿Allinta yachaykuspachu willakunku? ¿Confianapaq runakunapa otaq qellqakunapa nisqanman hinachu willakunku? ¿Sayapakunchu pimanpas, icha munasqanman hinachu willakun?

• ¿IMARAYKUTAQ WILLAKUNKU? ¿Yachanankuta munaspachu icha qawanankuta munaspachu willakunku? ¿Imapas vendeytachu munanku icha pitapas yanapaytachu munanku?

• ¿IMAYNATAM RIMANKU? ¿Piñakuspachu icha hukpa contranpichu? Chaynata rimaspaqa pimanpas sayapakusqankutam qawachichkanku.

• ¿WILLAKUSQANKUQA TUPANCHU HUKKUNAPA WILLAKUSQANKUWAN? Mana tupaptinqa manam confianachu.

• ¿IMAMANTAPAS IMAM KAQTACHU WILLAKUNKU? 20 wata ñawpaqkunataqa imamantapas cheqap kasqanmanta hina rimasqankum kay tiempopiqa manaña chaynañachu. Ima noticiamantapas puntata willakuyta munasqankuraykum wakinpiqa allinta mana yachaykuspa willakunku.

Kaypi yachamusqanchikman hina, ¿lliw noticiakunapichu confiananchik? Bibliam nin: “Pisi experienciayoq runaqa creerunmi tukuy imapas nisqankuta. Yachayniyoq runam ichaqa entienden imaynam kawsananta”, nispa (Proverbios 14:15).