¿Valoranchu Diosqa warmikunata?

“Warmiwanmi huchapas wañuypas qallaykurqa.” (ECLESIÁSTICO, S. II C. T. Ñ., NISQAN)

“Qanmin Diablopa punkun kanki, qanmi sachata llachparqanki, qanmi qallarichirqanki Diospa kamachisqan mana kasukuyta, [. . .] qanmi Diosman rikchakuq qarita wañuyman aparqanki.” (EL ADORNO DE LAS MUJERES, DE TERTULIANO, S. II C. T., NISQAN)

CHAYNA rimaykuna Bibliamanta mana kaptinpas, pachaknintin watakunañam chay yachachikuykunapi hapipakuspanku warmikunata mana respetankuchu. Kay tiempopipas tukuy ima pasasqanmanta warmikunaman tumpaq runakunaqa kanraqmi, paykunaqa warmikunata humillanankupaqmi religioso runakunapa yachachisqanpi hapipakunku. ¿Diosqa munarqachu warmikuna ñakarichisqa kanankuta? ¿Ima nintaq Bibliaqa? Chaymantayá yachasun.

▪ ¿Diospa ñakasqanchu warmiqa?

Manam. ‘Diablowan hinaspa Satanaswan sutichasqa ñawpaqmantaraq kaq culebratam’ Jehová Diosqa ñakarqa (Apocalipsis 12:9; Genesis 3:14). Warminmanta Adan munaychakunanpaq nisqanwanqa manam nichkarqachu warmin humillanantaqa (Genesis 3:16). Diosqa nirqa huchallikusqankurayku imakunawan ñakarinankumantam.

Warmikunaqa ñakarinku Adanpa hinaspa Evapa huchallikusqankuwanmi, manam Diospa ñakasqanwanchu. Chaytam Bibliaqa yachachin (Romanos 5:12).

▪ ¿Qaritachu Diosqa astawan valoran?

Manam. Bibliaqa ninmi: ‘Diosmi runata unancharqa kikinman rikchakuqta. Qaritawan warmitam unancharqa’, nispa (Genesis 1:27). Warmipas qaripas qawachinmi Diospa sumaq kayninkunata. Cuerponkupi chaynataq imayna sientesqankupi mana chaynalla kaptinkupas Diosqa iskayninkutam kamachirqa imam ruranankuta (Genesis 1:28-31).

Evata manaraq unanchachkaspanmi Diosqa nirqa: “Yanapaqnintayá [Adanman] rikchakuqta rurasaq”, nispa (Genesis 2:18). ¿Chayraykuchu Evaqa mana favorecesqa karqa? Manam. Hebreo rimaypi yanapaqnin ninanqa “paypa allin yanapaqnin” otaq “payman rikchakuq yanapaqnin” ninanmi. Kay rikchanachiypi reparasun, ¿pitaq tarpuypiqa aswan allinqa kanman? ¿Yapuqchu icha muhuqchu? Yapuqmi allpata kichan ichaqa tarpuytam  mana atinmanchu muhuq mana yanapaptinqa. Chaynallam warmiwan qaripas yanapanakunku. Chayna yanapanakunankupaqmi Diosqa unancharqa, manam mayqen aswan allin kasqanta qawachinanpaqchu (Genesis 2:24).

▪ ¿Imakunataq qawachin warmikuna Dios valorasqanta?

Diosqa musyarqam huchallikuy qallarisqanwan warmikunata qarikuna manaña respetanankumanta. Chaymi amparananpaq kamachikuykunata qellqachirqa. La Bible au féminin (Warmikunallapaq Biblia), niq qellqapim Laure Aynard sutiyoq warmi nin: ‘Moiseswan Diospa qellqachisqan kamachikuykunapiqa karqataqmi warmikunata amparanapaq kamachikuykunapas’, nispa.

Diospa kamachikuyninpiqa nirqam tayta-mamata respetanapaq (Exodo 20:12; 21:15, 17). Kamachirqataqmi wiksayoq warmikunata respetanapaqpas (Exodo 21:22). Chay kamachikuykunataqa kunan tiempopas achka nacionkunapim kasukunku, ichaqa manam chaykunallatachu.

Warmikunapaq Diospa kamachisqan

Israelpa mirayninkunaman Diospa qellqachisqan kamachikuykunaqa imayna kawsayninkupi chaynataq Dios serviyninkupi qaritapas otaq warmitapas amparananpaqmi karqa. Israelitakuna uyarisqankuta kasukuspankuqa ‘kay pachapi llapallan nacionkunamanta aswan reqsisqam’ kanmanku karqa (Deuteronomio 28:1, 2). ¿Imaynatam chay kamachikuykunaqa warmikunata ampararqa?

1. Imapas ruranankupaqmi libre karqaku. Huklaw nacionpi warmikunamantaqa Israelpa miraynin warmikunaqa librem karqaku. Qosakuna familianpi nanachikuq kaptinkupas señorankupas tanteaqkum chakrakunata qawanankupaq, rantinankupaq otaq uvasta tarpunankupaqpas. Allin puchkaq otaq allin awaq kaspankuqa negociotapas ruraqkum (Proverbios 31:11, 16-19). Paykunaqa manam qarikunapa yanapaqnillanchu karqaku.

 Diosta servinankupaqpas kikinkum tanteakuqku. Bibliam Anamanta willawanchik, llakisqa kasqanmanta chaynataq Diosman prometekusqanmantapas (1 Samuel 1:11, 24-28). Sunem llaqtayoq señorapas Diosmanta willakuq Eliseota tapukunanpaqmi sapa sabado riq (2 Reyes 4:22-25). Debora hinaspa Hulda sutiyoq warmikunapas Diosta serviqmi karqaku. Paykunata tapukuqmi riqku sacerdotekunapas chaynataq ancha reqsisqa runakunapas (Jueces 4:4-8; 2 Reyes 22:14-16, 20).

2. Educacionniyoqmi karqaku. Diospa kamachikuyninmanta leeptinkum warmikunapas uyariqku, chaywanmi allinta yachaqku (Deuteronomio 31:12; Nehemias 8:2, 8). Diosta yupaychanankupaqpas yachachikuykunatam chaskiqku. Wakinqa yaqapasmi Diospa karpanpa punkunpi serviqku otaq yanapakuqku, wakinñataqmi qarikunawan kuska Diospaq takiqku (Exodo 38:8; 1 Cronicas 25:5, 6).

Israel warmikunaqa yachaqkum allin negocio ruraytapas (Proverbios 31:24). Qari wawankutam allinta educaspa uywaqku (Proverbios 31:1). Wakin nacionkunapiqa taytallankum qari churinkutaqa educaqku. Chayna rurasqankuwanmi yachanchik Israelpa miraynin warmikunaqa educacionniyoq kasqankuta.

3. Respetasqam karqaku. Chunkantin kamachikuymanta hukninmi nirqa: “Tayta-mamaykitam respetanki”, nispa (Exodo 20:12). Rey Salomonmi nirqa: “Churilláy, kasukuyá taytaykipa anyasusqaykitaqa. Churilláy, amayá qonqaychu mamaykipa yachachisusqaykitaqa”, nispa (Proverbios 1:8).

Diosqa kamachirqataqmi qarikunaqa warmikunawan allinllata kawsaspa anchata respetanankupaq (Levitico 18:6, 9; Deuteronomio 22:25, 26). Casarasqakunatapas kamachirqam señorankuta respetanankupaq, imapas ruray atisqankuman hina otaq imayna tarikusqankuman hina (Levitico 18:19).

 4. Amparasqam karqaku. Bibliam Jehová Diosmanta nin: “Diosqa mana piyniyoqkunapa taytanmi. Juiciopipas viudakuna defiendeqmi”, nispa. Payqa mana tayta-mamayoqkunata chaynataq viudakunata amparaqmi (Salmo 68:5; Deuteronomio 10:17, 18). Huk kutipim, sacerdotepa viudan debekusqan runata mana kutichiyta atiptin Jehová Diosqa milagrota ruraspan yanaparqa mana penqaypi kananpaq (2 Reyes 4:1-7).

Zelofehadpa warmi churinkunatapas yanaparqam. Diospa prometesqan allpaman israelitakuna manaraq chayachkaptinkum Zelofehad wañukurqa qari churin manaraq kachkaptin. Hinaptinmi 5 warmi churinkuna Diospa prometesqan allpapi herenciankupaq allpata mañakurqaku. Jehová Diosqa mastaraqmi mañakusqankumantaqa qoykurqa, chaymi Moisesta kaynata nirqa: “Tionkuman herencia allpa qosqaykichikta hinam wañukuq taytankumanpas tupaqnin allpata qonkichik chaynapi chay herencia allpaqa chay warmi churinkunapaqña kananpaq”, nispa. Chaymantapacham Israelpa miraynin warmikunaqa taytankupa herencianta chaskiqku ayllunkuman saqenankupaq (Numeros 27:1-8).

Diospa mana yachachisqanman hina piensasqanku

Warmikunata respetanapaqmi Jehová Diosqa kamachirqa. Ichaqa apostolkunapa tiemponmanta 400 wata ñawpaqtaraqmi judiokunaqa Grecia runakunapa yachachisqankuman hina warmikunataqa manaña respetaqkuchu (qawariy “Mana allinkunata yachachiq ñawpaq qellqakuna” niqta).

Apostolkunapa tiemponmanta 800 wata ñawpaqtaraqmi Hesíodo sutiyoq runa warmikunaman tumparqa tukuy mana allin pasasqanmanta. Teogonía nisqa qellqapim nirqa “warmikunaqa mana allinmi, qarikunapaqmi azote hina llumpay ñakarichikuq”, nispa. Apostolkunapa tiemponmanta 200 wata ñawpaqmantaraqmi chayna nisqankuta judiokunaqa allinpaq hapiqku. Chaymi Talmud nisqanku qellqapi chuchumikakunawan mana huchapakunankupaq qarikunata consejaqku warmikunawan mana llumpayta parlanankupaq.

Chayna yachachikuykunawanmi judiokunaqa tiempopa pasasqanman hina warmikunata manaña respetarqakuchu. Chaymi Jesuspa tiemponpiqa templomanpas warmikunaqa manaña yaykuqkuchu, paykunaqa warmikunapaq patiollapiñam karqaku. Diosta servinankupaqpas qarikunallamanmi yachachiqku, warmikunaqa yaqapasmi yupaychana wasikunapiqa sapaqpi tiyaqku. Talmud qellqapim yachachiq runa nin: ‘Torá libropa yachachikuyninmanta warmi-churikunaman yachachiyqa yanqapaqmi’, nispa.  Qawasqanchikman hinaqa warmikunata respetanapaq Diospa kamachisqantam yanqacharurqaku, chay yachachikuykunapi hapipakusqankuman hinam religionpi umalliq judiokunaqa warmikunata mana respetanapaq yachachiqku.

Kay pachapiraq Jesus kachkaspanqa musyarqam judiokunaqa costumbrenkuman hina warmikunata mana allinpaq qawasqankuta (Mateo 15:6, 9; 26:7-11). Chayna kaptinpas, ¿chaynatachu Jesusqa warmikunata qawarqa? ¿Imatataq chaymanta yachachwan? ¿Ima nichwantaq cheqap cristianokunamanta? ¿Warmikunata respetanapaqchu cristiano vidaqa astawan yanapanman? Kay tapukuykunamantam qatiqninpi yachasun.

[7 kaq paginapi recuadro]

Mana allinkunata yachachiq ñawpaq qellqakuna

Apostolkunapa tiemponmantapacham yachaysapa runakunaqa Genesis libropa yachachisqanta entienderqaku Grecia runakunapa yachachisqanman hinaña. Filón sutiyoq runapa piensayninman hinaqa Evawan Adan puñuruptinmi huchallikuyqa qallarirqa, hinaptinmi Evaqa ñakariyta qallaykurqa qosanpa munaychakusqan kasqanwan. Chayna piensasqankuwanmi judiokunapas chaynataq religionpi umalliqkunapas warmikuna humillayta qallaykurqaku.

Apostolkunapa tiemponmanta 200 watakuna ukupipas yachachiq runam warmikuna umankuta imawanpas imanasqa tapakunankumanta judiokunapa huk qellqanpi nirqa: “Huchallikusqankumantam penqakusqankuta qawachinanku”, nispa. Tertuliano sutiyoq runapa qellqasqantapas chay watakunapiqa allinpaqmi qawaqku, chay qellqasqanpim nirqa: “Warmikunaqa waqachkaq Eva hinam llakipayaypaq purinanku”, nispa. Chayna yachachikuykunatam Bibliapa yachachisqanpaq hapinku, chaymi warmikuna humillayqa astawan mirachkan.

[5 kaq paginapi dibujo]

Evaqa Adanpa yanapaqninmi karqa

[6 kaq paginapi dibujo]

Israel warmikunaqa negocio ruraqmi karqaku