1, 2. a) ¿Imayna ñannintan Rutwan Noemiwan purishanku? ¿Ima llakikuypin sapankankupas tarikunku? b) ¿Reqsisqanku llaqtamanchu rishanku Rutpas Noemipas?

RUTPAS Noemipas wayraq waqtasqan Moab pampatan chakillapi purishanku. Paykunallan rishanku, chay hatun pampapiqa manan rikhurinkupaschu. Rutqa ch’isiyaykusqanta reparaspan suegranta qhawarispa yuyaykun maypi puñunankupaq. Payqa anchatan suegranta munakun chaymi tukuy atisqanta ruwanqa payta cuidananpaq.

² Sapankankun llakisqa tarikunku. Noemiqa unay watakunañan viuda tarikun kunantaq Mahlón, Quelión wawankuna wañupusqankumanta llakisqa kashan. Rutpas llakisqan kashan qosan Mahlón wañukapusqanmanta. Iskayninkun Israelpi kaq Belén llaqtaman ripushanku. Noemiqa nacesqan llaqtamanmi kutipushan, Rut-taq mana reqsisqan llaqtaman rishan familianta, llaqtanta, costumbrenkunata, yupaychasqan dioskunatapas saqespa (leey Rut 1:3-6).

3. ¿Ima tapuykunatan kutichinanchis Rut hina iñiyniyoq kanapaq?

³ ¿Imaraykun huk sipas warmi tukuy imaymanata saqespa huk llaqtaman astakun? ¿Iman kallpachan llakikuyninwan ama pisipananpaq, Noemitapas cuidananpaq? Moab nacionniyoq Rutqa allin iñiyniyoqmi, chay tapuykunaq kutichiyninta yachaymi yanapawasun pay hina iñiyniyoq kanapaq (qhawallaytaq  “Pisillapi qelqasqa ancha chaniyoq libro” nisqa recuadrota). Manaraq chaymanta yachashaspa qhawarisun imarayku karutaña purinanku kaqtinpas Belén llaqtaman ripusqankuta.

4, 5. a) ¿Imaraykun Noemipas familianpas Moab llaqtaman astakurqanku? b) ¿Ima sasachakuykunapin Noemí tarikurqan Moab llaqtapi?

⁴ Rutqa Moab huch’uy nacionpin wiñarqan, chay nacionqa  tarikurqan Kachi qochaq inti lloqsimuy ladopin. Chaypiqa karqan hatun pampakunan ukhu wayq’okunayoq. Pisillan sach’akunaqa kaq, chaywanpas Moab nacionpa hallp’ankunaqa allintan ruruq. Israel llaqtapi yarqay kashaqtinpas Moab hallp’akunaqa rurushallarqanmi, chaymi Mahlonpas familianpiwan Rut-ta reqsirqanku (Rut 1:1).

⁵ Israel llaqtapi yarqay kasqanraykun Elimelecqa esposanwan iskaynin wawankunawan Moab nacionman astakurqan. Chayta ruwaspaqa familianpa iñiynintachá sasachakuypi churarqan, Israel runakunaqa Jehová Diosta yupaychanankupaqmi sapa watan rinanku karqan paypa kamachisqan fiestakunaman (Deut. 16:16, 17). Noemí allin iñiyniyoqña karqan chaypas qosan wañupusqanwanmi sinchi llakiq ñit’isqan tarikurqan (Rut 1:2, 3).

6, 7. a) ¿Imanaqtinmi Noemí llakikunman karqan wawankuna Moab llaqtayoq warmikunawan casarakuqtinku? b) ¿Imaraykun sumaqta qhawarinapaq qhachuninkunata Noemipa munakusqan?

⁶ Yaqapaschá Noemiqa hukmanta llakikuypi tarikurqan wawankuna Moab nacionpi tiyaq warmikunawan casarakuqtinku (Rut 1:4). Payqa yacharqanmi Abrahampa ruwasqanta: Paymi tukuy atisqanta ruwarqan churin Isaacpaq familianmanta Dios yupaychaq warmita maskhapunanpaq (Gén. 24:3, 4). Chaymantapas Diosmi Israel runakunata kamachirqan wawankuta huk nación runakunawan ama casarachinankupaq, chayta ruwayqa huk dioskuna yupaychaymanmi urmachinman (Deut. 7:3, 4).

⁷ Chaywanpas Mahlonpas Quelionpas Moab llaqtayoq warmikunawanmi casarakurqanku. Noemí llakikurqanña wawankuna chay ruwasqanmanta chaypas Rut-tapas Orfatapas munakurqanmi. Yaqapaschá yuyaykurqan tiempowanqa Jehová Diospi iñipunankuta. Imaynaña kaqtinpas paykunaqa munakurqankun suegrankuta. Chhayna sumaqta kawsasqankun yanaparqan familiankupi wakmanta sasachakuykunata atipanankupaq. Rutpas Orfapas mana wawayoq kashaqtinkun qosanku wañukapurqan (Rut 1:5).

8. ¿Jehová Diospa imayna kasqanmi Rut-ta kusichinman karqan?

⁸ ¿Rut-ta yanaparqanchu religionnin llakikuypi tarikuqtin? Manan. Moab nacionpiqa askha dioskunatan yupaychaqku, hukninmi karqan Quemos (Núm. 21:29). Moab runakunaqa yaqachus hina wawankuta sacrificiopaq haywaqku, chaymi rikuchiq religionninpiqa sinchi millaykunata ruwasqankuta.  Israel llaqtaq Diosninmi ichaqa khuyapayakuq munakuq karqan, chaymanta Mahlonpas Noemipas willasqankuqa Rutpa sonqonmanchá chayarqan. Jehová Diosqa munakuqmi manan manchakunapaq hinachu (leey Deuteronomio 6:5). Rutqa yaqapaschá Noemiman astawan asuykurqan sinchi llakikuypi tarikusqanrayku. Payqa sumaqtachá uyarikurqan tukuy atiyniyoq Diosmanta, ruwasqankunamanta, llaqtanta munakuywan khuyapayaywan cuidasqanmanta suegran willaqtinqa.

9-11. a) ¿Imata ruwanankupaqmi Noemí, Rut, Orfapas decidikurqanku? b) ¿Imatan yachanchis sasachakuypi tarikusqankumanta?

⁹ Noemiqa makillan kasharqan imaynapi llaqtan tarikusqanmanta. Huk p’unchaymi qhatuq runamanta uyarirqan Israel llaqtata Jehová Dios sumaqta qhawarisqanrayku manaña yarqay kasqanta. Belén llaqtaqa hukmantan sutinpa nisqanman hina kapurqan, Belén sutiqa “T’anta Wasi” ninanmi. Chayraykun Noemiqa llaqtanman kutipunanpaq yuyaykurqan (Rut 1:6).

¹⁰ ¿Imatan Rutwan Orfawan ruwarqanku? (Rut 1:7.) Sinchi llakikuypi tarikusqankumantan suegranman astawan hukllachakurqanku. Yaqachus hina Rutqa Noemita munakurqan sumaq sonqo kasqanrayku Jehová Diospi iñisqanraykupiwan. Hinan kinsantinku Judá llaqtaman puririrqanku.

¹¹ Kay willakuymi yachachiwanchis llapallanchis sasachakuypi tarikusqanchista (Ecl. 9:2, 11). Chaymantapas yachachillawanchistaqmi ima llakikuypiña tarikuqtinchispas hukpa yanapayninta maskhananchista, astawanqa Jehová Diosta serviqkunamanta (Prov. 17:17).

12, 13. ¿Imanaqtinmi Noemí valekun Rut-ta Orfatapas wasinkuman kutipunankupaq, ima ninkun paykuna?

¹² Kinsantinku purisqankuman hinan Noemimanqa huk llakikuyñataq hamun. Iskaynin qhachuninkunapin yuyaykushan, paykunaqa anchatan munakurqanku Noemitapas wawankunatapas. Chaymi mana munanchu qhachuninkuna astawan ñak’arinankuta. Tukuy imaymanankuta saqespa Belén llaqtaman ripuqtinkuqa manan imatapas qoyta atinqachu.

¹³ Noemiqa sinchi llakisqa kaspan qhachuninkunata nirqan: “Ripuychis, kutikapuychis sapankaykichis mamaykichispa wasinman, Señor Diosmantan mañakuni imaynan wañukapuqkunapaqpas ñoqapaqpas ruwasqaykichisman hina  khuyapayanasuykichispaq”, nispa. Hinaspapas Noemiqa qhachuninkuna bendecisqa kanankutan munarqan, wakmanta casarakuspa sumaqta kawsanankuta. Hinan ‘Noemiqa paykunata much’aykurqan. Paykunataq khuyayta waqaykurqanku’. Chaypi nisqan hina Rutpas Orfapas anchatan suegrankuta munakurqanku. Chaymi iskayninku nirqanku: “¡Manan kutiykumanchu! Ñoqaykuqa qanwanmi llaqtaykita ripusaqkupuni”, nispa (Rut 1:8-10).

14, 15. a) ¿Imaraykun Orfa kutipun? b) ¿Imaynatan Rut-ta Noemí rimapayan kutipunanpaq?

¹⁴ Chaywanpas Noemiqa kutipunankutapunin munan. Israel llaqtapiqa manan imanpas kanchu paykunata uywananpaq, manan qosanpas kanchu payta cuidananpaq nitaq wawanpas kanchu paykunawan casarakunankupaq. Hinaspapas reparakunmi chay sasachakuyninkunaqa mana allichakunanpi. Astawanqa llakikun qhachuninkunata mana yanapay atisqanpin. Chaytan Orfaqa reparan chaymi Moab nacionpi qhepakunanpaq decidikun, chaypi familianpas wasinpas kasqanrayku. Chay decidisqanqa allintapas ruwashanman hinan karqan. Chaymi llakisqa uyantin suegranta much’aykuspa kutiripun (Rut 1:11-14).

¹⁵ ¿Rut-ri kasukurqanchu Noemipa nisqanta? Biblia nin: “Rutmi ichaqa suegranwan qhepakurqan”, nispa. Yaqapaschá Noemiqa karutaña purisharqan. Qhepanta qhawarikuqtinmi ichaqa Rut hamushasqa, chaymi nirqan: “Qhawariy, qhachunmasiykin kutikapun llaqtanman diosninmanwan, qanpas kutikapullaytaq”, nispa (Rut 1:15). Chaypi nisqan hina, sut’itan reparanchis Orfaqa mana llaqtallanmanchu kutipushasqanta aswanpas ‘diosninkunamanwan’. Paytaqa manan ukhu sonqonqa  huchacharqanchu Quemos diosta huk dioskunatapas yupaychashanallanpaq. ¿Rutpas kaqllatachu yuyaykurqan?

16-18. a) ¿Ima simikunawanmi munakuyninta Rut rikuchin? b) ¿Imatan yachasunman Rutpa munakuq kasqanmanta? (Qhawallaytaq iskay warmikunaq dibujonta.)

¹⁶ Rutqa anchatan Noemitapas Jehová Diostapas munakun. Chaymi mana iskayanchu imachus ruway munasqanpi. Noemita qhawaykuspan nirqan: “Amaña ‘saqepuway, t’aqakuway’ niwayñachu, maytachus qan rinki, chaytan ñoqaqa risaq, maypichus tiyanki, chaypin ñoqaqa tiyasaq. Llaqtaykin llaqtay kanqa, Diosniykin Diosniy kanqa. Maypichus qan wañupunki, chaypin ñoqapas wañupusaq, chaypitaqmi p’ampasqapas kasaq. Señor Dios anchata muchuchiwachun, manachus wañuyllaña t’aqawasun chayqa”, nispa (Rut 1:16, 17).

¹⁷ ¡May munaymá chay simikunaqa! Kinsa waranqa wataña pasarqon Rutpa nisqanmanta chaypas, kunankamapas yuyarikushallanraqmi. Chay simikunaqa cheqaq munakuytan rikuchin. Rutpa munakuyninqa ancha hatunmi karqan Noemipaq, chaymi tukuy kaqninkunata saqespa ripurqan. Paykunataqa wañuyllañan t’aqanan karqan. Rutqa listoñan kashan Moab nacionpi tukuy kaqninkunata diosninkunatapas saqespa  Noemipa llaqtamasin kananpaq. Payqa munanmi tukuy sonqomanta Jehová Diosta serviyta. *

¹⁸ Chaymi iskayninku Belén llaqtaman hukmanta puriyta qallarinku. Chayqa yaqapaschá huk semana puriy hina kanman karqan. Ichaqa kuska purisqankuqa yanaparqanchá ama nishuta llakikunankupaq.

19. ¿Imaynatan Rutpa munakuyninta hina rikuchisunman familiawan, amigokunawan iñiq t’aqapipas?

¹⁹ Bibliaq nisqan hina ‘sasa tiempokunanpin’ kawsashanchis, chaymi tukuy imaymana llakikuypi tarikunchis (2 Tim. 3:1). Chayraykun kay tiempopi astawanqa Rut hina cheqaq munakuyta rikuchinanchis. ¿Imapin kallpachawanchis chay munakuy? Kay millay pachata atipananchispaq. Chhayna munakuyniyoqqa manan pisipanchu. Chaymi chay munakuyqa kananpuni casado kawsaypi, familia ukhupi, amigonchiskunawan, llapa iñiqmasinchiskunawanpas (leey 1 Juan 4:7, 8, 20). Sichus chhayna munakuyta rikuchisun chayqa, Rutpa ejemplontan qatikusun.

20-22. a) ¿Imaynan Noemí tarikurqan Moab llaqtamanta kutimuspa? b) ¿Imatan Noemí yuyaykun sasachakuykunapi tarikusqanmanta? (Qhawallaytaq Santiago 1:13 textota.)

²⁰ Munakuytaqa manan rimayllawanchu rikuchinanchis aswanpas ruwaywanmi. Rutqa rikuchirqanmi Noemita Jehová Diostapas munakusqanta, Paytan Diosninpaq akllakurqan. ¿Imaynatan chayta rikuchirqan?

²¹ Rutwan Noemiwanqa Belén llaqtamanmi chayarqonkuña, chay llaqtaqa Jerusalén uray ladopin 10 kilometropi hina kashan. Noemipas familianpas chay huch’uy llaqtapiqa allin reqsisqachá karqanku, chaychá Belén llaqtaman haykuqtinkuqa runakunaqa anchata admirakurqanku. Chay llaqtapi warmikunapas nirqankun: “¿Manachu kayqa Noemí?”, nispa. Sut’itan reparakun Moab llaqtapi sasachakuypi tarikamusqanqa, chaymi uyanpas sinchi llakisqallaña (Rut 1:19).

²² Noemiqa familianman vecinankunamanmi llakikuyninta willakun. Hinaspapas valekunmi amaña sutinmanta waqyanankuta,  Noemí sutiqa “sumaqllaña” ninanmi, aswanpas Mara ninankupaqmi valekurqan, chay sutiqa “haya otaq p’osqo” ninanmi. ¡May llakisqan kashan! Payqa Job hinan yuyaykun Jehová Diospas sasachakuypi churanman hinata (Rut 1:20, 21; Job 2:10; 13:24-26).

23. ¿Imapin Rut yuyaykun? ¿Imatan niq Kamachikuy Simi wakchakuna yanapaymanta? (Qhawallaytaq willakuyta.)

²³ Rutpas Noemipas pisi-pisimantan Belén llaqtapi kawsayman yachakapushanku, Rutmi ichaqa yuyaykushan imawan kawsanankumanta. Qhellapakuymanta otaq pallapakuymanta Jehová Diospa qosqan Kamachikuy Simipi nisqantan Rutqa yacharqorqan, chayqa karqan wakchakunapaq mana piniyoq kaqkunapaq yanapaymi. Cosechay tiempopin ichhuqkunaq qhepanta atinkuman qhellakuyta otaq pallapakuyta. Pallapakullankumantaqmi cantonpi wiñaqtapas (Lev. 19:9, 10; Deut. 24:19-21). *

24, 25. ¿Imatan Rut ruwan Boozpa chakranman chayaspa? ¿Imaynan chay ruway karqan?

²⁴ Cebada ichhuy tiempon chayamunña (almanaquenchispiqa abril killapi hinan). Rutqa chakrakunamanmi rin pillapas chakranpi qhellapachinanpaq. Chhaynata maskhaspan Booz sutiyoq qhapaq runaq chakranman chayan, payqa Noemipa qosan Elimelecpa parientenmi karqan. Rutqa qhellapakunanpaq derechoyoqña karqan chaypas, valekunmi ichhuqkunaq capatazninta. Chay capataztaq nirqan qhellakunanpaq; chaymi Rutqa llank’ayta qallarin (Rut 1:22-2:3, 7).

²⁵ Cebadata ichhuqkunaq rutusqankuman hinan, Rutqa qhepankuta rin. K’umuykuspataq pallan mana rutusqankuta otaq urmachisqankuta, mayt’u-mayt’uta  ruwaspataq huk ladoman huñun. Chay llank’ayqa sasan karqan sayk’uchikuqtaq kanpas, aswantaqa horakuna pasasqanman hina. Chaywanpas Rutqa mana samarispan llank’an, hump’inta picharikunanpaq imallatapas mikhuykunanpaq imallan huk chhikanta sayaykun.

26, 27. ¿Imayna runan Booz karqan, imaynatan Rut-ta tratarqan?

²⁶ Yaqapaschá Rutqa mana reparachikuspalla llank’ashan. Boozmi ichaqa Rut-ta rikuspa capatazninta tapun: “¿Pitaq chay sipasri?”, nispa. ¿Imayna runataq Boozri? Payqa allin iñiyniyoq runan Diostapas anchatan munakun llank’aqninkunatapas khaynatan napaykun: “Qankunawan Señor Diosqa kachun”, nispa. Paykunapas kaqllatataqmi kutichinku. Boozqa Rutmanta aswan kurakmi, chaymi ususinta hina qhawarin (Rut 2:4-7).

²⁷ Chaymi Boozqa Rut-ta nirqan: “Ususíy”, nispa, nillarqantaqmi chakrallanpi qhellakunanpaq, hinaspa sipas ichhuqninkunawan kuska kananpaq, ahinapi qhari llank’aqninkuna mana turiyanankupaq. Willallantaq mikhuna horasta asuykunanpaq (leey Rut 2:8, 9, 14). Chaymantapas tukuy ima ruwasqanmantan “allinmi” nin. ¿Imarayku?

28, 29. a) ¿Imayna qhawarisqan Rut karqan? b) ¿Imaynatan ñoqanchispas Rut hina Jehová Diospa pakaykusqan kasunman?

²⁸ Rutqa Booztan tapurqan imaraykun chhayna sumaqta tratasqanmanta huk nacionmantaña karqan chaypas. Paytaq willarqan tukuy allinkunata Noemipaq ruwapusqanta. Yaqapaschá Noemiqa qhachuninmanta sumaqta rimarqan llapa Belén  warmikunaman. Hinaspapas Boozqa yachanmi Rutqa Jehová Diosta serviy munasqanta, chaymi nirqan: “Señor Diosmi chay ruwasqaykimanta kutichipusunki, Israelpa Diosninmi hunt’asqata qopusunki, paypa waqaychasqan kanaykipaq hamusqaykirayku”, nispa (Rut 2:12).

²⁹ ¡Chay simikunaqa anchatachá Rut-ta kallpacharqan! Arí, Rutqa Jehová Diospa pakaykusqanmi kashan imaynan chiwchikuna mamanpa raphran ukhupi pakaykusqa kanku hinata. Rutqa agradecekunmi Boozta ancha sumaq rimapayasqanmanta, chay qhepamantaq tardeyanankama llank’ashallan (Rut 2:13, 17).

30, 31. ¿Imatan Rutpa ruwasqan rikuchiwanchis llank’aymanta, agradecido kaymanta, munakuq kaymantapas?

³⁰ Iñiywan Rutpa ruwasqanqa qatikunapaq hinapunin, astawanqa qolqe pisichikuy tiempopi kasqanchisrayku. Rutqa manan iskayarqanchu hukkuna yanapananta, chaymi agradecekuq yanapay chaskisqanta. Payqa manan p’enqakuqchu qhellapakuspa llank’ayta sasaña karqan chaypas, chay ruwasqanqa munasqan runata cuidananpaqmi yanaparqan. Hinaspapas imayna llank’ananmanta pikunawan llank’anantapas yuyaychaykuna qosqankutaqa ancha chaninpaqmi qhawarirqan, chayman hinataqmi ruwarqanpas. Astawanqa pakaykuqnin Jehová Diospin tukuy sonqowan hap’ipakurqan.

³¹ Sichus Rut hina cheqaq munakuyta rikuchisun, huch’uyyaykukuq kasun, tukuy sonqo llank’asun, agradecekuqtaq kasun chayqa, anchatan iñiyninchiswan hukkunata kallpachasun. Ichaqa, ¿imaynatan Jehová Dios Rut-ta Noemitapas cuidarqan? Chaytaqa qatimuq yachachikuykunapin qhawarisunchis.