Ndokoni pa mphangwa

Pitani pa tsamba ya Pyankati

Pidzindikiro Pyakumalisa

Pidzindikiro Pyakumalisa

1 YAHOVA

Dzina ya Mulungu ndi Yahova, pontho isabveka “Iye Asacitisa Pinthu Kukhalapo.” Yahova ndi Mulungu wamphambvu zonsene, pontho iye acita pinthu pyonsene. Iye ali na mphambvu toera kucita pyonsene pinanyerezera iye kucita.

Mu Cihebheri, dzina ya Mulungu ikhalembwa na maletra manai. Mu Cingerezi, maletra anewa ndi YHWH peno JHVH. Dzina ya Mulungu isagumanika m’Bhibhlya m’malemba Acihebheri cakale cifupi na maulendo 7.000. Pa dziko yonsene yapantsi anthu asaphatisira dzina ya Yahova munjira zakusiyana-siyana, mbailonga munjira inalongerwa iyo mu cilongero cawo.

Nsolo 1, ndima 15

2 BHIBHLYA NDI ‘YAKUPUMIRWA NA MULUNGU’

Mwanaciro Bhibhlya ndi Mulungu, mbwenye iye aphatisira anthu toera kuilemba. Pyenepi ndi sawasawa na mbuya anaphemba ndzukulu wace kuti amulembere tsamba mbalonga pyonsene pinafuna iye. Mulungu aphatisira nzimu wace wakucena toera kutsogolera anyakulemba Bhibhlya toera alembe manyerezero ace. Nzimu wa Mulungu watsogolera amuna anewa munjira zakusiyana-siyana, midzidzi inango akhaacitisa kuona masomphenya peno kukhala na ndoto zakuti iwo mbadadzazilemba.

Nsolo 2, ndima 5

3 MIDIDA

M’Bhibhlya muli na pipfundziso pyakuti pisafokotoza undimomwene wakutoma. Mwacitsandzo, n’dida wakuti ‘uxamwali wakuipa usafudza makhaliro adidi’ usatipfundzisa kuti tisakhuyiwa toera kucita pyadidi peno pyakuipa na anthu anacita na ife uxamwali. (1 Akorinto 15:33) Pontho n’dida wakuti “pinabzwala munthu anadzapibvuna” pisatipfundzisa kuti ife nee tinathawa pyakubwereswa pya macitiro athu.​—Agalata 6:7.

Nsolo 2, ndima 12

4 PROFESIYA

Ndi mphangwa zakubuluka kwa Mulungu. Iyo inakwanisa kukhala mafokotozero a cifuno ca Mulungu, cipfundziso ca makhaliro adidi, ntemo, peno kutonga. Iyo inakwanisambo kukhala mphangwa za pinthu pyakuti pinadzacitika ntsogolo. M’Bhibhlya muli na maprofesiya mazinji akuti amala kale kukwanirisika.

Nsolo 2, ndima 13

5 MAPROFESIYA ANALONGA PYA MESIYA

Yezu ndiye adakwanirisa maprofesiya mazinji a Bhibhlya analonga pya Mesiya. Onani bokosi “ Maprofesiya Analonga Pya Mesiya.”

Nsolo 2, ndima 17, cidzindikiro capantsi.

6 CIFUNIRO CA YAHOVA NA DZIKO YAPANTSI

Yahova acita dziko yapantsi toera ikhale paradhizu, nyumba ya anthu akuti asanfuna. Cifuniro cace nee cacinja. Mwakukhonda dembuka, Mulungu anadzafudza anthu akuipa na kupasa mbumba yace umaso wa kwenda na kwenda.

Nsolo 3, ndima 1

7 SATHANI DYABO

Sathani ndi anju adatoma kukhonda bvera Mulungu. Iye asacemerwa Sathani, yakuti isabveka “Mpingizi,” thangwi iye asapingiza cifuno ca Yahova. Iye asacemerwambo Dyabo, dzina yakuti isabveka “Mpambiziri.” Iye apaswa dzina ineyi thangwi asalonga uthambi thangwi ya Mulungu, pontho asanyengeza anthu.

Nsolo 3, ndima 4

8 AANJU

Yahova acita aanju kale kakamwe mbadzati kucita dziko yapantsi. Iwo acitwa toera kukhala kudzulu. Kusagumanika aanju akupiringana madzana a pikwi. (Danyele 7:10) Iwo ali na madzina na makhaliro akusiyana, pontho aanju akukhulupirika na akucepeseka asakhonda kulambirwa na anthu. Iwo ali na pidzo pyakusiyana, pontho asapaswa basa yakusiyana-siyana. Anango mwa mabasa anewa ndi kutumikira kutsogolo kwa mpando wa Yahova, kudziwisa mphangwa zace, kutsidzikiza na kutsogolera atumiki ace pa dziko yapantsi, kutsalakana kutonga kwace na kuphedzera basa yakumwaza mphangwa. (Masalmo 34:7; Apokalipse 14:6; 22:8, 9) Ntsogolo, iwo anadzamenya nkhondo ya Armagedhoni pabodzi na Yezu.​—Apokalipse 16:14, 16; 19:14, 15.

Nsolo 3, ndima 5; Nsolo 10, ndima 1

9 MADAWO

Mabvero athu onsene, manyerezero, peno pinacita ife pyakuti pisaphonyana na pinafuna Yahova ndi madawo. Thangwi madawo asafudza uxamwali wathu na Mulungu, iye asatipasa miyambo na midida yakuti isatiphedza toera kucalira kucita madawo mwanyakhomo. Pakutoma, Yahova acita pinthu pyonsene pyaungwiro, mbwenye pidasankhula Adhamu na Eva kukhonda bvera Yahova, iwo adawa, pontho nee akhalibve aungwiro. Iwo akalamba mbafa, ife nakuti tatambira madawo kubulukira kuna Adhamu, tisakalambambo mbatifa.

Nsolo 3, ndima 7; Nsolo 5, ndima 3

10 ARMAGEDHONI

Ndi nkhondo ya Mulungu toera kufudza dziko ya Sathani na uipi onsene.

Nsolo 3, ndima 13; Nsolo 8, ndima 18

11 UMAMBO WA MULUNGU

Umambo wa Mulungu ndi utongi udakhazikiswa na Yahova kudzulu. Yezu Kristu akutonga ninga Mambo wa Umambo unoyu. Ntsogolo, Yahova anadzaphatisira Umambo toera kufudza uipi onsene. Umambo wa Mulungu unadzatonga dziko yonsene yapantsi.

Nsolo 3, ndima 14

12 YEZU KRISTU

Yahova acita Yezu mbadzati kucita pinthu pinango pyonsene. Yahova atuma Yezu pa dziko yapantsi toera kufera anthu onsene. Pidamala Yezu kuphiwa, Yahova amulamusa. Cincino Yezu akutonga kudzulu ninga Mambo wa Umambo wa Mulungu.

Nsolo 4, ndima 2

13 PROFESIYA YA MASUMANA 70

Bhibhlya ikhadaprofetizari, peno kulonga mwanyapantsi ndzidzi wakuti Mesiya mbadafika. Pyenepi mbapidacitika kunkhomo kwa ndzidzi unacemerwa masumana 69, akuti atoma mu caka 455 M.N.W. pontho amala mu caka 29 N.W.

Tisadziwa tani kuti ndzidzi unoyu wamala mu 29 N.W.? Masumana 69 atoma mu caka 455 M.N.W. Mu ndzidzi udafika Nehemiya mu Yerusalemu mbatoma kumanga papswa nzinda. (Danyele 9:25; Nehemiya 2:1, 5-8) Nakuti fala yakuti “pinthu khumi na piwiri” pisaticitisa kunyerezera numero 12, natenepa fala yakuti “sumana” isatikumbusa numero 7. Masumana mu profesiya iyi nee isabveka masumana a ntsiku zinomwe mbwenye ndi masumana a pyaka pinomwe, mu ntemo waciprofesiya ‘ntsiku ibodzi ndi caka cibodzi.’ (Numero 14:34; Ezekyele 4:6) Pyenepi pisabveka kuti sumana ibodzi na ibodzi ndi pyaka pinomwe, natenepa masumana 69 asafika pa pyaka 483 (69 x 7). Tingalengesa pyaka 483 kubulukira 455 M.N.W., pinaticitisa kufika pa caka 29 N.W. Mwandimomwene, ceneci ndico caka cidabatizwa Yezu mbakhala Mesiya!​—Luka 3:1, 2, 21, 22.

Profesiya ibodzi ene yalongambo pya sumana inango, yakuti ndi kuthimizirwa kwa pyaka pinomwe. Nkati mwa ndzidzi unoyu, mu caka 33 N.W., Mesiya mbadaphiwa, pontho kutoma kwa caka 36 N.W., mphangwa zadidi za Umambo wa Mulungu mbizidamwazwa kuna madzindza onsene tayu basi kuna Ayuda.​—Danyele 9:24-27.

Nsolo 4, ndima 7

14 CIPFUNDZISO CAUTHAMBI CA UTATU

Bhibhlya isapfundzisa kuti Yahova Mulungu ndi Nciti, pontho iye acita Yezu mbadzati kucita pinthu pinango pyonsene. (Akolose 1:15, 16) Yezu nee ndi Mulungu Wamphambvu Zonsene. Iye cipo alonga kuti akhali sawasawa na Mulungu. Mwandimomwene, iye alonga: “Baba ndi nkulu kupita ine.” (Jwau 14:28; 1 Akorinto 15:28) Mbwenye mauphemberi anango asapfundzisa Utatu, kuti Mulungu ndi anthu atatu mu m’bodzi: Baba, Mwana, na nzimu wakucena. Fala yakuti “Utatu” nee isagumanika m’Bhibhlya. Ceneci ndi cipfundziso cauthambi.

Nzimu wakucena ndi mphambvu ya Mulungu, mphambvu yace yakukhonda kuoneka yakuti asaiphatisira toera kucita cifuno cace. Nzimu wakucena si munthu tayu. Mwacitsandzo, Akristu akutoma ‘adzaliswa na nzimu wakucena,’ pontho Yahova alonga: ‘Ndinadzatsanulira nzimu wanga ntundu onsene wa anthu.’​—Machitiro 2:1-4, 17.

Nsolo 4, ndima 12; Nsolo 15, ndima 17

15 KURUJU

Akristu andimomwene angalambira Mulungu, nkhabe kuphatisira kuruju. Thangwi yanji?

  1.  Kuruju isaphatisirwa mu uphemberi wauthambi kutomera kale. M’midzidzi yakale, kuruju ikhaphatisirwa toera kulambira pyakucitwa, pontho na anthu akunja anacita pya ulukwali. Nkati mwa pyaka 300 pakumala kufa kwa Yezu, Akristu nee akhaphatisira kuruju mu ulambiri wawo. Mukupita kwa ndzidzi, Ntongi Waciroma Constantino acita kuruju ninga cidzindikiro Cacikristu. Cidzindikiro cikhaphatisirwa toera kuyesera kucitisa Cikristu kukhala cakudziwika kakamwe. Mbwenye kuruju nee ikhacita khundu ya Yezu Kristu. Bukhu Nova Enciclopédia Católica isafokotoza: “Kuruju isagumanika m’misambo yakale, Cikristu mbicidzati kutoma na m’misambo yakukhonda khala Yacikristu.”

  2.  Yezu nee afera pa kuruju. Fala ya cigerego yakuthumburuzwa “kuruju” mwandimomwene isabveka “muti wakudzongoka” peno “nzati.” Bukhu A Bíblia Companheira isafokotoza: “Nkhabepo cinthu m’Cigerego ca [Unthaka Upswa] cinapangiza maphindi mawiri a miti.” Yezu afera pa muti wakudzongoka.

  3.  Yahova nkhabe kufuna kuti tiphatisire adzimunthu peno pidzindikiro mu ulambiri wathu.​—Eksodo 20:4, 5; 1 Akorinto 10:14.

Nsolo 5, ndima 12

16 CIKUMBUSO

Yezu apanga anyakupfundzace toera kucita Cikumbuso ca kufa kwace. Iwo asacita pyenepi pyaka pyonsene pa ntsiku 14 ya Nisane, ntsiku ibodzi ene ikhacita Aisraele phwando ya Paskwa. Nkate na vinyu, pyakuti pisaphiphirisa manungo na ciropa ca Yezu, pisafambiswa kuna m’bodzi na m’bodzi pa Cikumbuso. Ale akuti anadzatonga pabodzi na Yezu kudzulu asadya nkate na kumwa vinyu. Ale ali na cidikhiro cakukhala kwenda na kwenda pa dziko yapantsi mwacilemedzo asagumanika pa Cikumbuso mbwenye nee asadya nkate peno kumwa vinyu.

Nsolo 5, ndima 21

17 MOYO

M’Bhibhlya ya Tradução do Novo Mundo ya Cizungu, fala yakuti “moyo” isaphatisirwa toera kulonga (1) munthu, (2) cinyama, peno (3) umaso wa munthu peno wa cinyama. Onani pitsandzo pingasi:

  • Munthu. ‘Mu ntsiku za Nowa anthu akucepa, akuti ndi miyoyo misere, apulumuswa pa madzi.’ (1 Pedro 3:20, Tradução do Novo Mundo) Pano fala yakuti ‘miyoyo’ isabveka anthu​—Nowa na nkazace, anawo atatu, na akwenya awo.

  • Cinyama. ‘Mulungu alonga: M’madzi mbamukhale pinyama [‘miyoyo’ NM] pizinji pya maso, na ku ntunda mbalame zimburuke pantsi pa thambo ya kudzulu. Buluka penepo Mulungu alonga: Mataka amerese mbeu za mitundu yonsene, pantsi mbapaoneke pifuyo na pinyama [‘miyoyo’ NM] pyakufamba na pfufu ya mimba na pikala pya mitundu yakusiyana-siyana. Natenepa pyacitika.’​—Genesi 1:20, 24.

  • Umaso wa munthu peno wa cinyama. Yahova apanga Mose: ‘Onsene ale akhasaka moyo wako toera kukupha, cincino amala kufa.’ (Eksodo 4:19) Pikhali Yezu pa dziko yapantsi, iye alonga: ‘Ine ndine nkumbizi wadidi; Nkumbizi wadidi anapereka moyo wace thangwi ya mabira ace.’​—Jwau 10:11.

    Mwakuthimizira, munthu angacita pinthu na ‘moyo wace onsene,’ pyenepi pisabveka kuti iye asacita pyenepi mwakufuna, pontho asaphatisira mwadidi maluso ace. (Mateo 22:37; Deuteronomyo 6:5) Fala yakuti “moyo” inakwanisa kuphatisirwa toera kufokotoza cifuno peno maba a pyakucitwa pya maso. Munthu wakufa peno manungo akufa anakwanisa kucemerwa moyo wakufa.​—Numero 6:6; Misangani 23:2; Izaiya 56:11; Ageu 2:13.

Nsolo 6, ndima 5; Nsolo 15, ndima 17

18 NZIMU

Mafala a Cihebheri na Cigerego adathumburuzwa “nzimu” m’Bhibhlya ya Cizungu ya Tradução do Novo Mundo anakwanisa kubveka pinthu pyakusiyana-siyana. Natenepa ndzidzi onsene iwo asalonga pinthu pyakukhonda kuoneka na anthu, mwacitsandzo, mphepo peno kupuma kwa anthu peno pinyama. Mafala anewa anakwanisa kulongwambo mizimu ya anthu na nzimu wakucena, wakuti ndi mphambvu ya Mulungu. Bhibhlya nkhabe kupfundzisa kuti khundu ibodzi ya munthu isapitiriza kukhala maso munthu angafa.​—Eksodo 35:21; Masalmo 104:29; Mateo 12:43; Luka 11:13.

Nsolo 6, ndima 5; Nsolo 15, ndima 17

19 GEHENA

Gehena ndi dzina ya djenje ikhagumanika dhuzi na Yerusalemu mbuto ikhapiswa pirombo na kufudzwa. Nkhabepo undimomwene unalonga kuti mu ntsiku za Yezu, pinyama peno anthu akhathabuswa peno kupiswa mbali maso n’djenje ineyi. Natenepa Gehena nee isabveka mbuto yakukhonda kuoneka yakuti anthu adafa asathabuswa na kupiswa kwenda na kwenda. Pidalonga Yezu pya anthu ale anaponywa mu Gehena, iye akhalonga pya kufudzweratu.​—Mateo 5:22; 10:28.

Nsolo 7, ndima 20

20 PHEMBERO YA MBUYA

Ndi phembero idacita Yezu pikhapfundzisa iye anyakupfundzace kuphembera. Iyo isacemerwambo phembero ya Baba Wathu peno phembero yacitsandzo. Mwacitsandzo, Yezu atipfundzisa toera kuphembera munjira iyi:

  • ‘Dzina yanu iceneswe’

    Ife tisaphembera kuna Yahova toera acenese dzinace, peno makhaliro ace, ku uthambi onsene. Pyenepi ndi toera anthu onsene a kudzulu na a pa dziko yapantsi apase mbiri na kulemedza dzina ya Mulungu.

  • ‘Umambo wanu mbudze’

    Tisaphembera toera utongi wa Mulungu ufudze dziko yakuipa ya Sathani, utonge dziko yonsene yapantsi na ucitise dziko yapantsi kukhala paradhizu.

  • ‘Pinafuna imwe mbapicitwe pantsi pano’

    Ife tisaphembera toera cifuniro ca Mulungu na dziko yapantsi cikwanirisike toera anthu akubvera na aungwiro akhale m’Paradhizu kwenda na kwenda, ninga pikhafuna Yahova mudacita iye anthu.

Nsolo 8, ndima 2

21 CIOMBOLI

Yahova apereka ciomboli toera kupulumusa anthu m’madawo na kufa. Ciomboli cikhali ntengo ukhafunika kulipa umaso wa munthu waungwiro udaluza mamuna wakutoma, Adhamu, pontho toera kusasanyira uxamwali wa munthu na Yahova wakuti ukhadafudzika. Mulungu atuma Yezu pa dziko yapantsi toera kufera anyakudawa onsene. Thangwi ya kufa kwa Yezu, anthu onsene ali na mwai wakudzakhala na umaso waungwiro kwenda na kwenda.

Nsolo 8, ndima 21; Nsolo 9, ndima 13

22 THANGWI YANJI CAKA 1914 NDI CAKUFUNIKA KAKAMWE?

Profesiya ya Danyele kapitulu 4 isatipfundzisa kuti Mulungu mbadakhazikisa Umambo wace mu caka 1914.

Profesiya: Yahova alotesa Mambo Nabhukodhonozore ndoto yaciprofesiya inalonga pya muti ukulu wakuti udagwandwa. Mu ndoto ineyi, tsinde ya muti yamangwa na nkhambala ya utale na nkuwa toera ikhonde kuphukira mpaka kupita “midzidzi minomwe.” Pakupita midzidzi ineyi, muti mbudaphukira pontho.​—Danyele 4:1, 10-16NM.

Profesiya ineyi isabvekanji kwa ife: Muti usaimirira utongi wa Mulungu. Mu pyaka pizinji, Yahova aphatisira amambo mu Yerusalemu toera kutonga dzindza ya Israele. (1 Pya dziko ya Israele 29:23) Mbwenye amambo anewa adzakhala akukhonda khulupirika, natenepa utongi wawo wamaliswa. Yerusalemu adzafudzwa mu caka 607 M.N.W. Kweneku kukhali kutoma kwa “midzidzi minomwe.” (2 Amambo 25:1, 8-10; Ezekyele 21:25-27) Pidalonga Yezu kuti ‘Yerusalemu anadzapondiwa na ajentiu mpaka kukwanirisika kwa midzidzi ya ajentiu,’ iye akhalonga pya “midzidzi minomwe.” (Luka 21:24) Natenepa “midzidzi minomwe” nee yamala mu ndzidzi ukhali Yezu pa dziko yapantsi. Yahova apikira kukhazikisa Mambo pakumala kwa “midzidzi minomwe.” Utongi wa Mambo unoyu mupswa, Yezu, mbadabweresa nkhombo zizinji kuna mbumba ya Mulungu pa dziko yonsene yapantsi, kwenda na kwenda.​—Luka 1:30-33.

Ulaphi wa “midzidzi minomwe”: “Midzidzi minomwe” nkhabe kupiringana pyaka 2.520. Tingalengesa pyaka 2.520 kutomera caka 607 M.N.W., tinafika pa caka 1914. Unoyu ukhali ndzidzi wakuti Yahova akhazikisa Yezu, Mesiya, Mambo wa Umambo wa Mulungu kudzulu.

Tinafika tani pa numero 2.520? Bhibhlya isalonga kuti midzidzi mitatu na hafu ndi ntsiku zakukwana 1.260. (Apokalipse 12:6, 14) Natenepa “midzidzi minomwe” ndi kubwerezera kawiri numero ineyi peno ntsiku 2.520. Ntsiku zenezi ndi pyaka 2.520 thangwi mu ntemo waciprofesiya ‘ntsiku ibodzi ndi caka cibodzi.’​—Numero 14:34; Ezekyele 4:6.

Nsolo 8, ndima 23

23 ARKANJU MIKELE

Fala yakuti “arkanju” isabveka “nkulu wa aanju.” Bhibhlya isalonga arkanju m’bodzi basi na dzina yace yakuti Mikele.​—Danyele 12:1; Yuda 9.

Mikele ndi Ntsogoleri wa anyankhondo a Mulungu, aanju akukhulupirika. Lemba ya Apokalipse 12:7 isalonga: ‘Mikele na aanju ace acita nkhondo na nyangumi na aanju ace.’ Bukhu ya Apokalipse isalonga kuti Ntsogoleri wa anyankhondo a Mulungu ndi Yezu, natenepa Mikele ndi dzina inango ya Yezu.​—Apokalipse 19:14-16.

Nsolo 9, ndima 4

24 NTSIKU ZAKUMALISA

Mafala anewa asalonga pya ndzidzi wakuti pidzindikiro pizinji mbapidacitika pa dziko yapantsi, Umambo wa Mulungu mbudzati kufudza dziko ya Sathani. Fala yakulandana, ninga ‘kumala kwa makhaliro ano a pinthu’ na ‘kuonekera kwa Mwana wa munthu,’ asaphatisirwa mu profesiya ya Bhibhlya toera kulonga ndzidzi ubodzi ene. (Mateo 24:3, 27, 37) ‘Ntsiku zakumalisa’ zatoma mu ndzidzi udatoma Umambo wa Mulungu kutonga kudzulu mu caka 1914, pontho zinadzamala dziko ya Sathani ingadzafudzwa pa Armagedhoni.​—2 Timoti 3:1; 2 Pedro 3:3.

Nsolo 9, ndima 5

25 KULAMUKA MULI AKUFA

Mulungu angadzabwezera umaso kuna munthu wakufa, pisabveka kulamuka muli akufa. Pana anthu apfemba adalamuswa muli akufa analongwa m’Bhibhlya. Eliya, Elizeu, Yezu, Pedhru na Paulu alamusa anthu muli akufa. Pirengo pyenepi pyakwanisika basi ene thangwi ya mphambvu ya Mulungu. Yahova asapikira kulamusa ‘anthu adidi na akuipa’ toera kukhala maso pa dziko yapantsi. (Machitiro 24:15) Bhibhlya isalongambo pya kulamuswa toera kuenda kudzulu. Pyenepi pinacitika mu ndzidzi wakuti ale anasankhulwa, peno anadzodzwa na Mulungu asalamuswa toera kukhala kudzulu pabodzi na Yezu.​—Jwau 5:28, 29; 11:25; Afilipi 3:11; Apokalipse 20:5, 6.

Nsolo 9, ndima 13

26 PYAUDEMONYO (KUKHULUPIRA MIZIMU)

Pyaudemonyo peno kukhulupira mizimu ndi nsambo wakuipa wakuyesera kulonga na mizimu, ngakhale na iwo ene peno kubulukira kuna munthu unango, ninga ng’anga, nyakuombedza, peno nyakupfundza manyerezero. Anthu anakhulupira mizimu asacita pyenepi thangwi asakhulupira pipfundziso pyauthambi pyakuti mizimu ya anthu isapitiriza maso munthu angafa, pontho asadzakhala piphoko pyamphambvu. Mademonyo asayeserambo kucitisa anthu kukhonda bvera Mulungu. Pyakulotera, pyakuombedza, pyaufiti, pyakukhulupira malodza na pya mphambvu zakupiringana zacibaliro pisacitambo khundu ya pyaudemonyo. Mabukhu mazinji, marevista, horóscopos, mafilimu, mafoto, ngakhale nyimbo, pisacitisa mademonyo, nyakuombedza na nyamphambvu zakupiringana zacibaliro kuoneka ninga akukhonda phekesa peno akukomeresa. Misambo mizinji yakuikha anyakufa, ninga ntsembe za anyakufa, maphwando akuikha anyakufa, kukumbukwa kwa ntsiku zakuikha anyakufa, maserimonya anacitwa na nkazi peno mamuna angaferwa na ndzace wa m’banja na maserimonya anango, pisaphatanizambo kupita n’cibverano na mademonyo. Kazinji kene anthu asaphatisira mitombwe yakuledzeresa mu ndzidzi unayesera iwo kuphatisira mphambvu za mademonyo.​—Agalata 5:20; Apokalipse 21:8.

Nsolo 10, ndima 10; Nsolo 16, ndima 4

27 UTONGI UKULU WA YAHOVA

Yahova ndi Mulungu Wamphambvu zonsene, pontho iye acita kudzulu na pantsi. (Apokalipse 15:3) Ndi thangwi yace iye ndi Mwanaciro wa pinthu pyonsene, pontho wa mphambvu zonsene toera kutonga pyakucitwa pyace pyonsene. (Masalmo 24:1; Izaiya 40:21-23; Apokalipse 4:11) Iye akhazikisa miyambo kuna pinthu pyonsene pidacita iye. Pontho Yahova ali na cidzo cakusankhula anango toera kutonga. Ife tisaphedzera utongi ukulu wa Mulungu tinganfuna na kumbvera.​—1 Pya dziko ya Israele 29:11.

Nsolo 11, ndima 10

28 KUTAYA MIMBA

Kutaya mimba kusacitwa mwanyakhomo toera kupha mwana wakuti aciri m’mimba. Pyenepi nee ndi thangwi ya cidengwa peno cakucitika cacibaliro ca manungo a munthu. Kubulukira pa ntsiku yakubalwa, mwana nee asacitabve khundu ya manungo a mai wace. Mwana ndi munthu paekha.

Nsolo 13, ndima 5

29 KUIKHWA CIROPA

Ndi macitiro a ukondzi akuti ciropa consene peno ibodzi mwa makhundu manai makulu a ciropa cisaikhwa m’manungo a munthu kubulukira m’manungo a munthu unango, peno mu ciropa cidakoyiwa. Makhundu manai makulu a ciropa ndi madzi a n’ciropa, maselula akufwira, maselula akucena na maselula anagwimisa ciropa.

Nsolo 13, ndima 13

30 KUSANDIKA

M’Bhibhlya, fala yakuti “kusandika” nee ndi fala inango toera kulonga kutcunyusa. Tingasandikwa, tikupfundziswa, kulangwa na kudzongolwa. Yahova cipo asapangiza ukali kuna ale anasandika iye. (Misangani 4:1, 2) Yahova ndi citsandzo cadidi kuna anyakubala. Kusandika kunacita iye ndi kwakuphindulisa kakamwe kwakuti munthu anadzakomerwa nako. (Misangani 12:1) Yahova asafuna atumiki ace, pontho asaapfundzisa. Iye asaapasa citsogolero cakuti cisasasanyira manyerezero akuipa na pyenepi pisaaphedza toera kupfundza kunyerezera na kucita pinthu pyakuti pinakomeresa Yahova. Kuna anyakubala, kusandika kusaphataniza kuphedza anawo toera kubvesesa kuti thangwi yanji iwo asafunika kukhala akubvera. Pyenepi pisabvekambo kuapfundzisa kufuna Yahova, kufuna Mafalace Bhibhlya na kubvesesa midida yayo.

Nsolo 14, ndima 13

31 MADEMONYO

Ndi akukhonda oneka, mizimu yakuipa, yamphambvu zakupiringana anthu. Mademonyo ndi aanju akuipa. Iwo adzakhala akuipa pidacitika iwo okhene kukhala anyamalwa a Mulungu mukukhonda kumbvera. (Genesi 6:2; Yuda 6) Iwo abvungazikana na Sathani mu kusandukira Yahova.​—Deuteronomyo 32:17; Luka 8:30; Machitiro 16:16; Tyago 2:19.

Nsolo 16, ndima 4