Kodi Imwe Mukhapidziwa?

LIZANI

Kodi kale mipukutu ikhacitwa tani na ikhaphatisirwa tani?

Mipukutu ya nthembe na ya velino ya bukhu ya Bhibhlya ya estere, kubulukira mu pyaka dzana 18 N.W.

Evanjelyu ya Luka isalonga kuti Yezu afungula mpukutu wa Izaiya, auleri, buluka penepo aupyangirira. Kunkhomo kwa Evanjelyu ya Jwau, Jwau alongambo pya mpukutu, mukulonga kuti iye nee akwanisa kulemba mu mpukutu wace pirengo pyonsene pidacita Yezu.—Luka 4:16-20, NM; Jwau 20:30; 21:25, NM.

Kodi mipukutu ikhacitwa tani? Maphindi a nthembe za pinyama na a papiro, akhaphatanizwa mbikhala tsamba yakulapha. Buluka penepo akhaipyangirira pa cimuti khundu yakulembwa mbikhala nkati. Mafala akhalembwa mwaugugumi mwakutowezera ulaphi wa mpukutu. Mpukutu ungakhala wakulapha, ukhaikhwa pyakuphatira mu nkhomo ziwiri zene, pyakuti nyakuleri mbadakwanisa kufuthula mpukutu na nkono ubodzi unango mbapyangirira nawo, mpaka kugumana panafuna iye kuleri.

Bukhu The Anchor Bible Dictionary isalonga: “Maphindu a mpukutu akhali akuti ikhali yakulapha kakamwe (kazinji kene mametru 10) toera kulemba bukhu yamumphu mu volume ing’ono ingapyangirirwa.” Mwacitsandzo, pisalongwa kuti Evanjelyu ya Luka, mbidafunika mpukutu wakulapha mametru 9 na hafu. Midzidzi inango pyakuphatira mpukutu, pikhapalwa padzulu na pantsi mukuphatisira miyala ya pomes (yakukhonda zwerera), buluka penepo akhapintari.

Kodi “akulu a anyantsembe” analongwa m’Malemba Acigerego Acikristu akhali ani?

Kutomera mudakhazikiswa mwambo Waciisraele wa unyantsembe, basi ene mamuna m’bodzi ndiye akhatumikira ninga nyantsembe wankulu pyakuti pakutoma nyakusankhulwa akhacita basa ineyi mu ndzidzi wakulapha. (Numero 35:25) Aroni akhali wakutoma kutumikira ninga nyantsembe wankulu. Mukupita kwa ndzidzi, cidzo ceneci cikhapaswa mwana wakutoma. (Eksodo 29:9) Amuna azinji a mu dzindza ya Aroni adatumikira ninga anyantsembe, ndi akucepa mwa acibale ace adatumikira ninga anyantsembe akulu.

Mudatoma Aisraele kutongwa na utongi wa kunja, atongi akukhonda khala Aisraele akhasankhula peno kubulusa anyantsembe akulu Aciyuda mu ndzidzi ukhafuna iwo. Natenepa, pisaoneka kuti ale akhakhazikiswa ndzidzi onsene akhasankhulwa kubulukira m’mabanja akuti akhali na mwai unoyu, azinji a iwo akhali a mu dzindza ya Aroni. Pisaoneka kuti fala “akulu a anyantsembe” isalonga anthu a pidzo pikulu pya unyantsembe. Akulu a anyantsembe panango akhaphataniza akulu a misoka 24 ya unyantsembe; anyantsembe akulu akudziwika kakamwe na nkulu wa anyantsembe wakuti akhadabuluswa pa cidzo ceneci, mwacitsandzo, Ana.—1 Pya dziko ya Israele 24:1-19; Mateo 2:4; Marko 8:31; Machitiro 4:6.