1. Nyen la ayeke lani kota mingi na lê ti Jésus na yâ ti kua ti lo ti fango tënë? Mo tene tongaso ngbanga ti nyen?

JÉSUS aye lani mingi ti sara tënë ti Royaume ti Nzapa. Bible afa so Jésus asara tënë ti Royaume mingi ahon ambeni tënë nde. Lo sara tënë ni ahon 100 na ngoi so lo yeke fa tënë na sese. Royaume ti Nzapa ayeke biani kota ye lani na lê ti Jésus.—Diko Matthieu 12:34.

2. Azo oke la ayeke lani peut-être dä na ngoi so Jésus amû commandement so ayeke na Matthieu 28:19, 20 so? Ngbanga ti nyen la e tene tongaso?

² Kete na peko ti so a zingo Jésus na kuâ, lo si na azo ahon 500 so ayeke ga ande awafango tënë ti Royaume (1 aCor. 15:6). Peut-être a yeke lani na ngoi ni la lo mû yanga ti tene a fa tënë ti Royaume na “azo na popo ti amara kue”. * Kua so ayeke kete kua ape. Jésus atene na ala so kua ni ayeke ngbâ ande ti gue  juska na “lâ ni so aye ti ngoi so ayeke gue ti hunzi”. Tongana mo yeke fa nzoni tënë laso, mo yeke mû maboko ti tene prophétie so aga tâ tënë.—Mat. 28:19, 20.

3. Aye ota wa amû maboko na e ti fa nzoni tënë?

³ Na peko ti so Jésus amû commandement ti fango tënë, lo tene na adisciple ti lo, lo tene: “Mbi yeke na tere ti ala.” (Mat. 28:20). Tongaso, lo la lo yeke bâ ndo na ndo ti kota kua ti fango tënë so. Nzapa nga kue amû na e “ye kue ti nzoni” ti mû maboko na e ti sara kua so (aHéb. 13:20, 21). Na yâ ti article so, e yeke bâ ambeni nzoni ye ni ota: (1) aye so a mû na e ti sara na kua ni, (2) akode so e yeke sara na kua ni, nga (3) aye so a fa na e. Zia e bâ kozoni, ambeni ye so e sara na kua na yâ ti ngu 100 so ahon.

4. Tongana nyen la aye nde nde amû maboko na e na yâ ti kua ti e ti fango tënë?

⁴ Jésus ahaka “tënë ti royaume” na lê ti kobe so a lu na ndo ti asese nde nde (Mat. 13:18, 19). Zo ti fango yaka ayeke sara kua na aye nde nde ti leke sese ni si lo lu ye dä. Legeoko nga, na yâ ti angu so ahon Gbia ti e amû na e aye so alingbi ti mû maboko na e ti leke bê ti azo million mingi ti yeda na tënë ti Royaume. E sara kua na ambeni ye ni lani teti angu mingi ape me e ngbâ ti sara kua na ambeni ye ni juska laso. Me aye so kue amû lege na e ti maï akode ti e ti fango tënë.

5. Carte ti fango tënë ayeke nyen? A sara kua na ni lani tongana nyen?

⁵ Na ngu 1933, mbeni ye ni so amû maboko na awafango tënë ti komanse lisoro na fango tënë ayeke carte ti fango tënë. Carte ni akono tongana fiche so e yeke sû ka arapport ti e dä, na yâ ni a yeke wara mbeni nduru tënë ti Bible. Ngoi na ngoi, a yeke sigigi na mbeni fini carte na ambeni fini tënë. Fango tënë na ni ayeke ngangu ape. Ita Erlenmeyer ayeke lani na ngu bale-oko tongaso na ngoi so lo komanse ti fa tënë na carte so. Lo tene: “Ti fa tënë na ni na zo e yeke tene: ‘Pardon, ala ye ti diko carte so?’ Tongana zo ni adiko carte ni awe, e yeke mû mbeti na zo ni na e hon.”

6. Carte ti fango tënë amû maboko lani tongana nyen?

⁶ Carte ti fango tënë amû maboko na awafango tënë na alege mingi. Atâa so awafango tënë ayeke na nzara mingi ti fa tënë, ambeni ayeke lani kamene nga ambeni ahinga lani tënë so ala yeke tene ape. Ambeni ayeke na gbâ ti tënë ti tenengo ni. Ala ye ti tene na azo so ala wara na fango tënë aye kue so ala hinga gi na yâ ti kete ngoi, me mingi ni ala yeke tene aye ni na kode ape. Carte ti fango tënë amû maboko na awafango tënë ti fa tënë polele nga na mbeni lege so akpengba ape.

7. Akpale wa la ambeni wafango tënë awara lani na ngoi so ala yeke fa tënë na carte?

⁷ Akpale amanke lani ape. Ita Grace Estep, so asara na Jéhovah asara angu mingi, atene: “Na ambeni ngoi, azo ayeke hunda e atene: ‘Mbeti ni atene nyen? Mo lingbi ti sara tënë kete na mbi na ndo ni?’” Nga, ambeni zo ni alingbi ti diko tënë so ayeke na lê ti carte ni ape. Ambeni amû carte ni na maboko ti wafango tënë ni ala bâ atene a mû na ala ni awe na ala kanga yanga-da. Ambeni zo ni aye ti mä tënë so awafango tënë ni ayeke fa lani so ape, ala yeke suru yâ ti carte ni kete kete. Atâa akpale so kue, carte ti fango tënë amû maboko na awafango tënë ti fa tënë na azo nga a mû lege ti tene a hinga ala tongana awafango tënë ti Royaume.

8. Fa tongana nyen la asara lani kua na phonographe. (Bâ foto so ayeke na tongo nda ti article ni.)

 ⁸ Mbeni ye so a sara na kua lani na peko ti ngu 1930 ayeke phonographe. Ambeni ita airi ni Aaron ndali ti so phonographe ni ayeke sara tënë na place ti ala. (Diko Exode 4:14-16.) Aita ni ayeke hunda na azo ni, tongana azo ni ayeda ala yeke zia na ala mbeni nduru diskur ti Bible, na pekoni ala yeke mû mbeti na azo ni. Na ambeni ngoi, azo ti sewa ni kue ayeke bungbi ti mä diskur ni. Na ngu 1934 Société Watch Tower asigigi na aphonographe ti fa na tënë. Na nda ni, aita a-enregistré adiskur na ndo ti atënë nde nde 92.

9. Ye ti nzoni wa sarango kua na phonographe aga na ni lani?

⁹ Na ngoi so mbeni wafango tënë azia na Hillary Goslin mbeni diskur so a zia na ndo ti phonographe, Hillary ahunda na lo ti zia na lo phonographe ni yenga oko ti tene lo zia ni na avoizin ti lo ti mä tënë ti Royaume. Na ngoi so wafango tënë ni akiri, lo wara gbâ ti azo so tënë ni anzere na ala so ayeke ku lo. A si na mbeni ngoi, azo ni mingi amû tere ti ala na Jéhovah, na amolenge ti Hillary ti wali use ague na Ekole ti Galaad na ala ga amissionnaire. Legeoko tongana ti carte ti fango tënë, phonographe amû maboko na azo mingi ti komanse ti sara kua ti fango tënë. Na pekoni, na lege ti Ekole ti Kusala ti aChrétien, Gbia ni afa ye na azo ti lo ti ga anzoni wafango ye.

10, 11. Tongana nyen la ambeti-sango nga na radio amû maboko ti fa tâ tënë? Ye ti nzoni wa aga na pekoni?

¹⁰ Na gbe ti fango lege ti Gbia ti e, awakua ti Nzapa asara lani kua na akode nde nde ti fa na azo mingi nzoni tënë. Akode so amû lani maboko mingi ndali ti so “azo ti kua ni ayeke mingi pëpe.” (Diko Matthieu 9:37.) Na tapande, ândö giriri a sara kua na ambeti-sango ti fa tënë na azo mingi na ando so awakua ti Jéhovah ayeke dä mingi ape. Yenga oko oko, Charles Taze Russell ayeke tokua lani mbeni diskur na place ti ziango asango na yâ ti ambeti-sango. Na pekoni, azo ni ayeke tokua diskur ti lo ni na place ti ziango asango na États-Unis, Canada, nga na Europe. Na ngu 1913, a zia adiskur ti Ita Russell na yâ ti ambeti-sango 2000 na azo 15000000 tongaso la adiko ni.

¹¹ Na peko ti kuâ ti Ita Russell, awafango tënë akomanse ti sara kua na mbeni nzoni kode ti fango na tënë. Na lango 16 ti avril ti ngu 1922, Ita Rutherford asara kozo kuasinga ti lo, na azo 50000 tongaso la amä ni. Na pekoni, na lango 24 ti février ti ngu 1924, awakua ti Jéhovah akomanse ti sara kua na da ti radio ti ala, WBBR. Na ndo ti fini kode ti fango tënë so, Tour ti Ba Ndo ti lango oko ti décembre ti ngu 1924 na Anglais atene: “E pensé so sarango kua na radio ti fa na tâ tënë ayeke mbeni nzoni kode so ayeke lë lengo, nga a yeke hunda nginza mingi ape.” Legeoko tongana ambeti-sango, radio amû maboko ti fa tënë na azo mingi na ando so awafango tënë ti Royaume ayeke dä mingi ape.

12. (a) Fango tënë na ando so azo ayeke dä ti so wa la mo ye ni mingi? (b) Nyen la alingbi ti mû maboko na e ti hon ndo ti mbeto ti e ti fa tënë na ando so azo ayeke dä mingi?

¹² Fango tënë na ando so azo ayeke dä mingi ayeke nga mbeni kode so alë lengo mingi so awakua ti Jéhovah asara kua na ni ti fa na tënë laso. Ala sara ngangu mingi ti fa tënë na place ti lutingo ti abus, ti atrain, ti abateau, na ando so azo ayeke gue dä mingi nga na yâ ti agara. Tongana  fango tënë na ando ni so asara mo mbeto, sambela Jéhovah nga gbu li ti mo na ndo ti tene so, so Ita Angelo Manera, so ayeke mbeni surveillant so ayeke gue na ando nde nde atene: “E yeke gi ti bâ afini kode ti sarango na kua tongana mbeni lege ti sara na Jéhovah, tongana mbeni lege ti fa na lo so e yeke be-ta-zo na lo, tongana mbeni lege ti fa so e yeke nduru ti sara ye so lo ye na bê ti e kue nga e ye mingi ti duti nduru ti sara na lo na alege kue so lo hunda na e ti sara ni.” Tongana e zi mbeto na yâ ti e na e sara kua na afini kode ti fango na tënë, e yeke zia bê ti e encore mingi na Jéhovah nga e yeke ga anzoni wafango tënë.—Diko 2 aCorinthien 12:9, 10.

13. Ngbanga ti nyen la sarango kua na site ti e na fango tënë ayeke mbeni kode so ayeke lë lengo mingi? Fa mbeni ye ti nzoni so mo wara dä na fango tënë.

¹³ A nzere na awafango tënë mingi ti tene na azo ti gue na ndo ti site ti e jw.org. Na ndo ti site so ala lingbi ti diko nga ti téléchargé ambeti ti Nzapa na ayanga ti kodoro ahon 700. Lango oko oko, azo ahon million oko na ndambo ayeke gue na ndo ti site ti e. Legeoko tongana ti so radio amû maboko lani, site ti e amû lege na azo mingi laso ti mä nzoni tënë, même na ando so ayo mingi.

14. Nyen la a lingbi a fa lani na awafango tënë? Ekole wa la amû maboko na ala ti ga anzoni wafango ye?

¹⁴ E londo ti bâ ambeni ye so awafango tënë asara kua na ni ti fa na tënë nga na akode so ala sara na kua. Ye oko, a lingbi a fa lani na awafango tënë so tongana nyen ti fa tënë. A lingbi ti si so mbeni zo ayeda pëpe na atënë so lo mä na yâ ti phonographe ni wala na mbeni ngoi nga ye so lo diko na lê ti carte ti fango tënë anzere na lo, na lo ye ti hinga ye mingi na ndo ni. A lingbi awafango tënë ahinga tongana nyen ti hon ndo ti kangango lege na kode nga tongana nyen ti ga anzoni wafango ye. Kite ayeke pëpe so, yingo ti Nzapa amû maboko na Ita Nathan Knorr ti bâ so a lingbi a fa na awafango tënë tongana nyen ti sara tënë na azo na fango tënë. Tongaso, na ngu 1943 a komanse ti sara Ekole ti Kusala ti aChrétien na yâ ti acongrégation. Ekole so amû maboko na e ti ga anzoni wafango ye.

15. (a) Nyen la asi na ambeni ita na ngoi so ala yeke sara devoir na Ekole ti Kusala ti aChrétien? (b) Tënë so ayeke na Psaume 32:8 aga tâ tënë na ndo ti mo tongana nyen?

¹⁵ A yeke lani ngangu mingi na aita mingi ti sara tënë na devant ti gbâ ti azo. Ita  Julio Ramu adabe ti lo na kozo devoir ti lo na ngu 1944. Devoir ti lo ni ayeke na ndo ti Doëg so a sara tënë ti lo na yâ ti Bible. Julio atene: “Agenou ti mbi ayeke pika lani tere, maboko ti mbi ayeke dö, nga apembe ti mbi ayeke pika tere.” Lo tene nga lo tene: “A yeke kozo ti tene mbi sara tënë lani na ndo ti estrade la, me mbi zia ni ape.” Atâa so a yeke lani kete ye ape, amolenge nga kue asara adevoir na ekole ni. Angelo Manera afa mbeni ye so asi lani na mbeni molenge na ngoi so molenge ni asara lani kozo devoir ti lo. Lo tene: “Mbeto asara lo mingi, a sara si na ngoi so lo komanse devoir ti lo, lo komanse na toto. Me teti so lo ye gi ti sara devoir ni, lo sara devoir ni gi na toto juska ahunzi.” Mbeto asara mo ti kiri tënë na bungbi wala ti sara devoir na bungbi ndali ti so mo yeke zo ti kamene wala ndali ti ambeni kpale so mo yeke na ni? Hunda Jéhovah ti mû maboko na mo ti hon ndo ti mbeto ti mo. Lo yeke mû maboko na mo tongana ti so lo mû maboko na a-élève so asara lani devoir na ngoi ti Ekole ti Kusala ti aChrétien.—Diko Psaume 32:8.

16. (a) Ândö raison so a sigigi na Ekole ti Galaad ndali ni ayeke nyen? (b) Ti londo na ngu 2011 ti ga na ni, azo wa la a yeke tisa ala na ekole so?

¹⁶ Fango ye na awakua ti Jéhovah angbâ gi na Ekole ti Kusala ti aChrétien ape. Amissionnaire nga na ambeni ita awara anzoni fango ye mingi na Ekole ti Galaad. Mbeni ita so afa ye na ekole ni atene so, mbeni raison so a sigigi na ekole so ndali ni ayeke “ti zia nzara ti fango tënë mingi na yâ ti a-élève ni.” A sigigi na Ekole ti Galaad na ngu 1943, ngbene ye na ngoi ni so ti ga na ni a fa ye na a-élève ahon 8500 na a tokua ala na yâ ti akodoro 170. Me ti londo na ngu 2011 ti ga ni, azo so a yeke tisa ala na ekole so ayeke gi apionnier spécial, asurveillant so ayeke gue na ando nde nde, aBéthelite, wala amissionnaire so ade asara ekole so ape.

17. Nyen la afa so Ekole ti Galaad alë lengo?

¹⁷ Eskê Ekole ti Galaad alë lengo mingi? En, a lë lengo. Na tapande, na nze ti août, ngu 1949, wungo ti awafango tënë asi baleoko ape na Japon. Me na hunzingo ti ngu 1949 amissionnaire13 so ague na Ekole ti Galaad afa tënë kâ ngangu. Laso, awafango tënë 216000 tongaso ayeke na Japon, na nduru na ndambo ti ala ayeke apionnier.

18. Ambeni ekole wa la amû maboko na aita so asara ni ti kpengba mabe ti ala?

¹⁸ Ambeni ekole ni ayeke dä so a fa ye na aita dä nzoni nga akpengba mabe ti ala. A yeke a-ekole tongana Ekole ti apionnier, Ekole ti awafango nzoni tënë ti Royaume, Ekole ti asurveillant na awali ti ala nga na Ekole ti amembre ti komite ti filiale na awali ti ala. A yeke polele so Jésus angbâ ti fa ye na azo ti lo.

19. Tënë ti nyen la Ita Russell atene na ndo ti kua ti fango tënë? Tongana nyen la tënë so aga tâ tënë?

¹⁹ Royaume ti Nzapa akomande ahon ngu 100 awe. Gbia ti e, Jésus Christ, angbâ ti fa ye na e. Na ngu 1916, kete kozo si Ita Charles Taze Russell akui, lo hinga so fango nzoni tënë ayeke mû ande yâ ti dunia kue. Lo tene: “Kua ni ayeke gue na li ni hio mingi, nga a yeke ngbâ gi ti gue na li ni na loro, ndali ti so fango ‘tënë ti Royaume’ ayeke kua so a lingbi a sara ni na yâ ti dunia kue.” (Faith on the March, buku so Ita Alexander Hugh Macmillan asû na Anglais, lembeti 69). Lo yeke lani biani na raison. Merci mingi so Nzapa ti siriri angbâ ti mû na e aye ti sarango na kota kua so laso. Biani lo mû na e “ye kue ti nzoni” so e bezoin ni ti sara na ye so bê ti lo aye.