Qullaawu Maxaafi giddo noohu Kalaqamu maxaafira Maganu umi manchi Addaamira togo yiino: “Edeni Gennetete noo haqqe baalate laalo ita dandaatto. Bushanna dancha bade afate egenno uyitanno haqqicho laalo kayinni ittooti; tenne haqqicho laalo itootto barra, halaalinta reyatto.” (Kalaqama 2:16, 17) Tini yaatto, Addaami Maganoho hajajamoommero reyannokkita leellishshanno; hatteentenni isi Edeni Gannatete hegerera heeꞌra dandaanno.

Addaami Maganoho hajajame hegerera heeꞌra doodha giwe, minaamasi Heewani hoolloonni guma uyitusita adhe ite Maganu hajajo diigino. (Kalaqama 3:1-6) Addaami Maganoho hajajama giwe abbino qarri xaano iillanni noonke. Soqqamaasinchu Phaawuloosi tenne kulanni togo yiino: “Mittu manchinni kainohunni cubbu tenne alame eino; reyo cubbu widoonni higge daggino. Mannu baalu cubbo loosino daafira, reyo manna baala amaddino.” (Roomu Sokka 5:12) “Mittu manchi” yinihu Addaamiiti. Isi loosino cubbi maatiyya? Kuni cubbi reyo abbinohu mayiraati?

Addaami assinori yaano, afanni heeꞌre hajajama giwasinna Maganu higge diigasi cubboho. (1 Yohaannisi 3:4) Maganu Addaamira kulinonte gede cubboho qorichu reyote. Addaaminna sirchisi Maganoho hajajamanni heeꞌroommero cubbaataamma diꞌꞌikkanno, hattono direyanno. Maganu manna kalaqinohu hegerera heeꞌraraati ikkinnina reyara diꞌꞌikkino.

 Qullaawu Maxaafi kulannonte gede reyo “manna baala” amaddino. Ikkina ninke reyinummo gedensaanni, giddonkenni fule reyikki gatannorichi nooni? Batinyu manni tenne xaꞌmora ‘Ee’ yee qolanno; kuni manni giddonke lubbo yinannirichi reyikki gatannori no yee hedanno. Hatto yaa qole Maganu Addaami doginosi yaate gedeeti. Hiitto? Reyinummo gedensaanni giddonkenni fule ayyaanaamittete alamera heeꞌrannorichi nooha ikkiro, Maganu cubbu qorichi reyote yiinoti digaraho yaate. Qullaawu Maxaafi ‘Maganu kapha dandaannokkita’ kulanno. (Ibiraawoota 6:18) Konnira, Heewanira “Reyo nafa direyitinanni” yee kaphinohu Sheexaaneho.—Kalaqama 3:4.

Lubbo direyitanno yaanno rosi kapho ikkina, reyinummo gedensaanni hiikkineemmoyya?

Kalaqamu maxaafi togo yaanno: “Kaaliiqi Maganu baattote aaninni bushsha haaꞌre, manna bushshunni seekki; sanosirano lubbo aanno foole ufuufi; mannuno lubbo noosi kalaqama ikki.” “Lubbo noosi kalaqama” yitanno yaatto Nefeshi a yaannohu Ibiraawootu Afii qaalinni dagginote; kuni qaali noo gedeenni tirriro “foolanno kalaqama” yaate.—Kalaqama 2:7.

Qullaawu Maxaafi Maganu manna kalaqi wote reyitannokki lubbo wore kalaqinokkita xawise kulanno. Mittu mittunku manchi ‘heeshsho noo kalaqamaati.’ Konni daafira, Qullaawu Maxaafi giddo aye geeshsha hasittorono, “reyitannokki lubbo” yitanno yaatto mittowano diafatto.

Qullaawu Maxaafi mannu reyitannokki lubbo afiꞌrino diyaanno; ikkina batinye ammaꞌno mannu reyitannokki lubbo afiꞌrino yite rosiissannohu mayiraatiyya? Tenne xaꞌmora dawaro afiꞌrate hanni hundita Gibitsete dhagge laꞌno.

Ontikki sani K.A. heeꞌrinohu Giriikennihu dhaggete borreessaanchi Heroodotesi, “umo lubbo direyitanno yee heewisama hanafinohu” Gibitsete manna ikkinota coyiꞌrino. Hundihu Baabiloonete mannino lubbo direyitanno yee ammananno. Bayiru Iskindiri 332 K.A. Mereerimi Soojjaato qeele amadi yannara, Giriikete egennaammi konne roso lowo manni afanno gede assitino; hakkiinni kuni rosi Giriikete Gashshooti woꞌmaho rahe halaꞌlino.

Umi xibbi diro M.D., lame egennantinoti Ayihudete ammaꞌno gaamo yaano Iseneesinna Farisootu ammaꞌno ‘mannu reyiro lubbo reyitukkinni gattanno’ yite rosiissino. Ze Jiwishi Insayikilopiidiya yinanni maxaafi togo yiino: “Lubbo direyitanno yaanno rosi Ayihudete gobba einohu, insa Giriikete ledo roorenkanni Pilaato rosi ledo xaadooshshe kalaqidhinohuraati.” Umi xibbi diro heeꞌrinohu Ayihudennihu xaggete borreessaanchi Joosefesi kuni rosi Qullaawa Borro aana xintaminoha ikkikkinni, “Giriikete ooso ammana” aana xintaminoha ikkinota coyiꞌrino; isi hattenne ammana kapho ikkitinote afuu xagge gede asse laꞌꞌanno.

Giriikete budi halaꞌlanni haꞌrita, ninke Kiristaanaho yaanno mannino konne Magano afinokki manni abbino roso ammane adhino. Yoona Lenderingi yinannihu dhaggete borreessaanchi togo yiino: “Pilaato lubbonke xa tenne busha alame daggara albaanni alba dancha bayicho heedhino yee rosiisasi, Kiristaanu isi roso rahe adhanno gede assitino.” Konni daafira, lubbo direyitanno yaannohu Magano afinokki manniwiinni dayino rosi, “Kiristinnu” ammaꞌno giddora eꞌꞌe qaru rosinsa wido ikkino.

Umi xibbi diro soqqamaasinchu Phaawuloosi togo yee qorowisiisino: “Qullaawu Ayyaani xawise, ‘Gedensiidi yannara mitu mitu manni sorisiissanno ayyaannanna durriisu [woy, agaanintete] rosi hoode haꞌranni ammana aguranno’ yaanno.” (1 Ximootewoosi 4:1) Tini yaatto adda ikkitinoti yannankera leeltanni no! Lubbo direyitanno yaanno rosi “agaanintete rosi” giddo mittoho. Kuni rosi Qullaawu Maxaafi aana xintaminoha ikkikkinni, hunditi Magano afinokki manni harunsanno ammaꞌno abbitinohonna mannu hayyo aana xintaminoho.

Yesuusi “Halaale affinanni; halaaluno borojjimmatenni fushshannoꞌne” yiinonke; tini hagiirsiissannote. (Yohaannisi 8:32) Qullaawu Maxaafita gara ikkitino egenno afiꞌne, Maganu ayirranno gede assannokki rosinninna batinye alamete ammaꞌno harunsitanno coyinni keere fulloommo. Qoleno, Maganu Qaali giddo noo halaali, xaxxawe amadannohu reyote ledo xaado afiꞌrino budinninna haafu ammananni keere fushshinonke.—“ Reyino Manni Hiikko No?” yitanno saaxine lai.

Maganu manna kalaqinohu uullate aana 70 woy 80 diro calla heeꞌre kae wolewa haꞌre hegerera heeꞌrara diꞌꞌikkino. Isi umo hedinori, mannu ooso isira hajajantanni oososi ikkite kowiicho uullate anna heedhanno gedeeti. Tini Maganu hedo, isi mannu ooso baxannota leellishshanno; qoleno woꞌmitukkinni digattanno. (Milkiyaasi 3:6) Faarsaasinchu ayyaanunni togo yee coyiꞌrino: “Keeraano baatto ragidhanno; ise aanano hegerera heedhanno”; tini sheshifachishshannote.—Faarso 37:29.