Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

ATA MAI ASO UA MAVAE

Kuresa Le Sili

Kuresa Le Sili

I le pō o Oketopa 5/6, 539 T.L.M., na tulaʻi mai ai se mea na manatu e lē mafai ona tupu i le aai o Papelonia, le laumua o le Emepaea o Papelonia. I lenā pō mataʻina, na faatoʻilaloina ai le aai e le ʻautau a Metai ma Peresia, lea sa taʻitaʻia e le tupu o Peresia, o Kuresa le Sili. Sa matuā mataʻina ana fuafuaga.

AUALA NA FAATOʻILALO AI E KURESA PAPELONIA

Na taʻua i le tusi Ancient World Leaders—Cyrus the Great e faapea: “A o fuafua Kuresa e faatoʻilalo Papelonia, o le taimi lenā ua avea Papelonia ma aai e sili ona tāua i aai uma i Sasaʻe Tutotonu, ma atonu foʻi i le lalolagi atoa.” Na foliga mai e lē mafai ona faatoʻilaloina lenei aai, ona sa maualuluga ona pā puipui, ma sa siʻomia le aai atoa e le vaitafe o Eufirate, lea sa faatumulia ai ona alāvai uma.

I uta atu o Papelonia, sa ʻeli ai e le ʻautau a Kuresa ni alāvai e faatafe ese ai le vai ma papaʻu ai le vaitafe o Eufirate. Ona asa atu loa lea o fitafita i le vaitafe ma ulu atu i faitotoʻa o le aai ia e leʻi tapunia, ma faaumatia loa Papelonia. Na taʻua e Herodotus ma Xenophon, o ni tusitala o talafaasolopito mai Eleni, na manatu tagata Papelonia ua matuā malupuipuia i latou. O lea na faia ai sa latou faigaʻai faatasi ma lo latou tupu i le pō o le osofaʻiga. (Tagaʻi i le pusa  “Le Tusitusiga i le Pā Puipui.”) E lē gata i lea, o le osofaʻiga a Kuresa na faataunuuina ai nisi o valoaga mataʻina i le Tusi Paia.

Na valoia mai i le Tusi Paia le faatoʻilaloina e Kuresa o Papelonia

VALOAGA MATAʻINA

E mataʻina valoaga na taʻua e Isaia ona na faia i le 200 tausaga a o lumanaʻi le faataunuuina, ma atonu i le 150 tausaga a o leʻi fanau Kuresa! Mātau manatu o loo mulimuli mai:

  • O le a faatoʻilalo e Kuresa Papelonia ma faasaʻoloto tagata Iutaia.​—Isaia 44:28; 45:1.

  • O le a faamātūtūina le vaitafe o Eufirate ma mafai ai ona asa atu Kuresa ma lana ʻautau.​—Isaia 44:27.

  • O le a lē tapunia faitotoʻa o le aai.​—Isaia 45:1.

  • O le a “tuua le taua” e ʻautau a Papelonia.​—Ieremia 51:30; Isaia 13:1, 7.

SE LAVEAʻIGA FAAVAVEGA

Muamua atu, i le 607 T.L.M., na faaumatia ai Ierusalema e ʻautau a Papelonia, ma ave faapagota le toʻatele o ē na totoe. O le ā le umi o le a ave faapagota ai tagata Iutaia? Na fetalai le Atua: “Afai e atoa tausaga e fitu sefulu, ona ou taui atu lea i le tupu o Papelonia ma lenā atunuu,. . . ou te faia foʻi ia avea ma mea ua faatafunaina e faavavau.”—Ieremia 25:12.

E pei ona taʻua muamua, na faatoʻilalo e Kuresa Papelonia i le 539 T.L.M. E leʻi umi ae ia faasaʻolotoina tagata Iutaia, ma na taunuu i o latou eleele i le 537 T.L.M.—e tusa lenā ua 70 tausaga talu ona ave faapagota i latou. (Esera 1:1-4) Peitaʻi na mulimuli ane avea Papelonia ma “mea ua faatafunaina,” ma faamaonia ai le saʻo aʻiaʻi o le valoaga a le Tusi Paia.

AISEĀ E TĀUA AI?

Ia mātau: Na valoia mai i le Tusi Paia (1) le ave faapagotaina o tagata Iutaia mo tausaga e 70, (2) le faatoʻilaloina e Kuresa o Papelonia, atoa ai ma le auala o le a ia faia ai faapea, ma (3) le faatafunaina o Papelonia. E lē iloa e tagata mea o le a tutupu i le lumanaʻi! E mafai la ona tatou faapea atu: “E lē o loto o tagata na aumai ai valoaga, ae na tautatala tagata i mea na faailoa mai e le Atua.” (2 Peteru 1:21) E tāua tele la ona tatou suʻesuʻeina le Tusi Paia.

^ pala. 36 O nei upu e uiga atu i le fua o le mamafa o tupe. Mo nisi faamatalaga atili, tagaʻi i le mataupu e 7 o le tusi Uaʻi Atu i le Valoaga a Tanielu!, lomia e Molimau a Ieova.