Pse mund të kesh besim tek ungjijtë e Biblës?
«Kanë pasur një sukses të jashtëzakonshëm. Kanë qenë frymëzim për filma që kushtojnë miliona . . . dhe për librat më të shitur. . . . Sektet e krishtere i marrin për bazë në adhurimin e tyre. Prej tyre kanë lindur fe dhe teori konspirative.»—SUPER INTERESSANTE, NJË REVISTË LAJMESH NË BRAZIL.
PËRSE gjithë ky entuziazëm? Revista po komentonte interesin e madh që kanë ngjallur kohët e fundit disa pseudoungjij, pseudoletra dhe pseudoapokalipse që janë zbuluar aty nga mesi i shekullit të 20-të në Nag-Hamadi dhe gjetkë në Egjipt, si dhe për veprimtaritë mjaft të përhapura që kanë marrë shkas prej tyre. Këto dokumente, dhe të tjera të këtij lloji, janë njohur në përgjithësi si shkrime gnostike ose apokrife. *
A ka pasur një komplot?
Në një kohë kur në përgjithësi ekziston një mosbesim ndaj Biblës dhe feve tradicionale, shkrimet gnostike dhe apokrife duket sikur u kanë gjetur midenë shumë njerëzve. Këto shkrime kanë pasur një ndikim të madh në mënyrën se si i shohin mjaft njerëz mësimet e Jezu Krishtit dhe të vetë krishterimit. Një revistë u shpreh: «Ungjilli i Thomait dhe [libra] të tjerë apokrifë u flasin zemrave të disa njerëzve që në kohët tona vazhdojnë të shtohen në numër—njerëz të etur për të besuar te Perëndia, por që nuk kanë besim te fetë.» Është llogaritur se vetëm në Brazil «ka të paktën 30 grupe, besimi i të cilëve bazohet te shkrimet apokrife».
Zbulimi i këtyre dokumenteve ka bërë të përhapet teoria se në shekullin e katërt të erës sonë, Kisha Katolike komplotoi për të fshehur të vërtetën në lidhje me Jezuin. U krijua mendimi se disa tregime të jetës së tij të paraqitura në shkrimet apokrife, iu mohuan publikut të gjerë dhe se katër ungjijtë
që gjenden në Biblën e ditëve të sotme, u ndryshuan. Ilejna Pejxhëlls, profesoreshë e fesë, u shpreh kështu për këtë çështje: «Tani po fillojmë të kuptojmë se ai që quajmë krishterim—dhe ajo që njohim si traditë të krishterë,—bazohet faktikisht vetëm në pak libra të përzgjedhur mes dhjetra librash të tjerë.»Sipas studiuesve si Pejxhëllsi, ka edhe burime të tjera përveç Biblës që shërbejnë si bazë për besimin e krishterë, siç janë shkrimet apokrife. Për shembull, një program i BBC-së me titull «Mistere biblike: Maria-Magdalena e vërtetë», vërejti se shkrimet apokrife e paraqesin Maria-Magdalenën si «mësuese dhe udhëheqëse shpirtërore për dishepujt e tjerë. Ajo nuk është vetëm një dishepulle, ajo është apostulle për apostujt». Duke folur për të ashtuquajturin rol të Maria-Magdalenës, Huan Ariasi shkruan në një gazetë braziliane: «Gjithçka sot na bën të besojmë se lëvizja e hershme e krishterë, e themeluar nga Jezui, ishte jashtëzakonisht ‘feministe’ ngaqë të parat shtëpi-kisha, ishin shtëpi grash dhe ishin ato që shërbenin si priftëresha dhe peshkope.»—O Estado de S. Paulo.
Për shumë njerëz, librat apokrifë kanë më shumë peshë se ata biblikë. Por nga këto parapëlqime lindin disa pyetje të rëndësishme: a janë shkrimet apokrife një bazë e përshtatshme për besimin e krishterë? Po kur ato bien ndesh me mësimet e qarta të Biblës, kë duhet të besojmë: Biblën apo librat apokrifë? A ka pasur vërtet një komplot në shekullin e katërt për të fshehur këta libra dhe për të ndryshuar katër ungjijtë duke hequr informacione të rëndësishme për Jezuin, Maria-Magdalenën e për të tjerë? Për të marrë përgjigjet e këtyre pyetjeve, le të shqyrtojmë një nga katër ungjijtë e Biblës, atë të Gjonit.
Prova nga Ungjilli i Gjonit
Një pjesë me vlerë nga Ungjilli i Gjonit u zbulua në Egjipt në fillim të shekullit të 20-të dhe tani njihet si Papirusi Rajlënds 457 (P52). Ai përmban atë pjesë të Biblës së sotme që gjendet te Gjoni 18:31-33, 37, 38 dhe ruhet në bibliotekën «Xhon Rajlënds», në Mançester të Anglisë. Ky është dorëshkrimi më i vjetër që ekziston nga Shkrimet e Krishtere Greke. Shumë studiues besojnë se u shkrua rreth vitit 125 të e.s., vetëm rreth 25 vjet pas vdekjes së Gjonit. Ajo që të lë pa fjalë është se teksti i këtij dorëshkrimi përputhet gati njëqind për qind me atë të dorëshkrimeve të mëvonshme. Fakti që një kopje kaq e vjetër e Ungjillit të Gjonit kishte arritur tashmë në Egjipt, ku u gjet ky papirus, mbështet përfundimin se lajmi i mirë sipas Gjonit u dokumentua vërtet në shekullin e parë të erës sonë dhe se shkrimtari, siç tregon edhe Bibla, është vetë Gjoni. Pra, libri i Gjonit është vepër e një dëshmitari okular.
Nga ana tjetër, të gjitha shkrimet apokrife datojnë që nga shekulli i dytë i erës sonë e këtej, domethënë njëqind a më shumë vjet pasi kishin ndodhur ngjarjet që përshkruajnë. Disa ekspertë përpiqen të arsyetojnë se shkrimet apokrife bazohen në shkrime a gojëdhëna më të hershme, po për këtë nuk ka prova. Prandaj, me të drejtë lind pyetja: cilëve do t’u besoje më shumë, dëshmitarëve okularë apo *
atyre që jetuan njëqind vjet pas ngjarjes? Përgjigja vetëkuptohet.Papirusi Rajlënds 457 (P52), një fragment i Ungjillit të Gjonit që datonte nga shekulli i dytë i e.s., u shkrua vetëm pak dekada pasi ishte shkruar teksti origjinal
Po ç’mund të themi për pohimin se ungjijtë e Biblës u ndryshuan në mënyrë që të fshiheshin disa tregime të jetës së Jezuit? A ka ndonjë provë që Ungjilli i Gjonit, për shembull, u ndryshua në shekullin e katërt për të shtrembëruar faktet? Për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje, duhet të kemi parasysh se një nga burimet kyç të Biblës që kemi sot, është dorëshkrimi i shekullit të katërt që njihet me emrin Vatikan 1209. Nëse në Bibël ka ndryshime të bëra në shekullin e katërt, atëherë këto ndryshime do të ishin pasqyruar në këtë dorëshkrim. Fatmirësisht, një dorëshkrim tjetër që përmban pjesën më të madhe të Ungjillit të Lukës dhe atij të Gjonit, që njihet si Bodmer 14, 15 (P75), daton nga vitet 175 të e.s. deri 225 të e.s. Sipas ekspertëve, teksti i tij është shumë i përafërt me Vatikan 1209. Me fjalë të tjera, nuk është bërë asnjë ndryshim domethënës në ungjijtë e Biblës dhe dorëshkrimi Vatikan 1209 e vërteton këtë.
Nuk ka asnjë provë, të dokumentuar apo të ndonjë forme tjetër, që të vërtetojë se teksti i Ungjillit të Gjonit, ose i ungjijve të tjerë, është ndryshuar gjatë shekullit të katërt. Pasi studioi fragmente dorëshkrimesh të zbuluara në Oksirinkus, Egjipt, dr. Pitër M. Hedi, i Universitetit të Kembrixhit, shkroi: «E thënë me fjalë të përgjithshme, këto dorëshkrime vërtetojnë dorëshkrimet unciale [dorëshkrime të shkruara me germa të mëdha në shekullin e katërt e më pas] të cilat përbëjnë bazën për disa përkthime të sotme të teksteve të lashta. Nuk ka asgjë që kërkon një kuptueshmëri të re rrënjësore se si është përcjellë teksti i hershëm i Dhiatës së Re.»
Cili është përfundimi?
Katër ungjijtë e Biblës, i Mateut, i Markut, i Lukës dhe i Gjonit, pranoheshin nga të krishterët në të gjithë botën, të paktën që nga mesi i shekullit të dytë. Vepra e përdorur gjerësisht e Tacianit me titull Diatesaroni (që në greqisht do të thotë «nëpërmjet të katër[ve]»), e përpiluar midis viteve 160 dhe 175 të e.s., bazohej vetëm në katër ungjijtë biblikë dhe në asnjë nga «ungjijtë» gnostikë. (Shih kutinë «Mbrojtje e hershme e ungjijve».) Gjithashtu, ia vlen të përmendet çfarë ka thënë Ireneu në fund të shekullit të dytë të erës sonë. Ai pohoi se duhet të ketë katër ungjij, ashtu siç ka katër pika të horizontit dhe katër erëra që fryjnë prej tyre. Megjithëse këto krahasime mund të jenë të diskutueshme, me këto fjalë ai mbështet idenë se në atë kohë kishte vetëm katër ungjij të Biblës.
Çfarë tregojnë të gjitha këto fakte? Që Shkrimet e Krishtere Greke, përfshirë edhe katër ungjijtë që kemi sot, kanë mbetur kryesisht të pandryshuara nga shekulli i dytë e më pas. Nuk kemi arsye të forta të besojmë se pati një komplot në shekullin e katërt për të ndryshuar ose për të hequr ndonjë pjesë
të Shkrimeve të frymëzuara nga Perëndia. Madje, studiuesi biblik Brus Metsgër shkroi: «Aty nga fundi i shekullit të dytë, . . . u arrit një njëjtësi mendimi e një shkalle të lartë në lidhje me pjesën më të madhe të Dhiatës së Re midis kongregacioneve shumë të ndryshme dhe të shpërndara të besimtarëve jo vetëm në zonën e Mesdheut, por edhe më tej, nga Britania e deri në Mesopotami.»Apostujt Pavël dhe Pjetër mbështetën të vërtetën e Fjalës së Perëndisë. Të dy i paralajmëruan me forcë të bashkëkrishterët që të mos pranonin ose të mos besonin asgjë tjetër përveç asaj që u ishte mësuar. Për shembull, Pavli i shkroi Timoteut: «O Timote, ruaje atë që të është lënë në dorëzim dhe largohu nga fjalët boshe që dhunojnë atë që është e shenjtë, e nga kontradiktat e asaj që në mënyrë të rreme quhet ‘njohuri’. Ngaqë u kapardisën me një njohuri të tillë, disa u larguan nga besimi.» Pjetri dëshmoi: «Jo, nuk jua bëmë të njohur fuqinë dhe praninë e Zotërisë tonë Jezu Krisht, duke ndjekur përralla të sajuara me mjeshtëri, por duke qenë dëshmitarë okularë të madhështisë së tij.»—1 Timoteut 6:20, 21; 2 Pjetrit 1:16.
Shekuj më parë, profeti Isaia nën frymëzim tha: «Bari thahet, lulja vyshket, por fjala e Perëndisë tonë mbetet përgjithmonë.» (Isaia 40:8) Edhe ne mund të kemi të njëjtin besim se Ai që frymëzoi Shkrimet e Shenjta, gjithashtu i ruajti ato gjatë kohëve, që «njerëz të çdo lloji të shpëtojnë dhe të fitojnë njohurinë e saktë të së vërtetës».—1 Timoteut 2:4.
^ par. 3 «Gnosticizmi» i referohet një lëvizjeje fetare filozofike që doli në shekullin e dytë të e.s. Fjalët «gnostike» dhe «apokrife» vijnë nga greqishtja dhe përkatësisht mund të nënkuptojnë «njohuri e fshehtë» dhe «e fshehur me kujdes». Këta terma përdoren për t’iu referuar shkrimeve të sajuara dhe jobiblike që përpiqen të imitojnë ungjijtë, Veprat e apostujve, letrat dhe zbulesat në librat e Shkrimeve të Krishtere Greke.
^ par. 11 Një vështirësi tjetër për sa u përket shkrimeve apokrife është se kanë mbetur shumë pak kopje. Nga Ungjilli i Maria-Magdalenës, që u nënkuptua më sipër, kanë mbijetuar vetëm dy fragmente të shkurtra dhe një më i gjatë ku ka shumë të ngjarë që gjysma e tekstit origjinal mungon. Për më tepër, ka ndryshime të mëdha mes dorëshkrimeve ekzistuese.