Arapski jezik u svetu učenih

POKRENI

Arapski jezik u svetu učenih

VEKOVIMA je arapski bio glavni jezik velikih mislilaca. Početkom osmog veka, intelektualci sa arapskog govornog područja su u raznim gradovima Bliskog istoka prevodili i korigovali naučne i filozofske spise koji su nastali još u vreme Ptolemeja i Aristotela. Tako su sačuvali i korigovali dela mudraca drevnog doba.

Multikulturalni centar

U sedmom i osmom veku, na Bliskom istoku su se pojavile nove sile u vidu dve dinastije — prvo Omajadi, a zatim Abasidi. Pošto su njihovi podanici u Arabiji, Egiptu, Iraku, Maloj Aziji, Palestini i Persiji bili pod uticajem Grčke i Indije, novi vladari su imali pristup bogatoj riznici znanja. Abasidi su podigli novu prestonicu, Bagdad, koja je postala pravi multikulturalni centar. Tamo su se Arapi izmešali s Berberima, Grcima, Indijcima, Jevrejima, Jermenima, Kinezima, Koptima, Persijancima, Sogdijancima i Turcima, narodima koji su došli iz dalekih krajeva istočno od reke Oks, sada poznate kao Amu Darja, u srednjoj Aziji. Udruženim snagama su istraživali naučne teme i debatovali o njima, kombinujući različita kulturna nasleđa.

Bagdadski vladari iz dinastije Abasida podsticali su nadarene mislioce iz svih krajeva da daju svoj doprinos intelektualnom razvitku carstva. Tako su sistematski sakupljane desetine hiljada knjiga iz raznih oblasti, kao što su alhemija, aritmetika, geometrija, medicina, muzika, fizika i filozofija, a zatim prevođene na arapski.

Kalif Al Mansur, koji je vladao od 754. do 775. godine, poslao je izaslanike na vizantijski dvor da donesu matematičke spise na grčkom. Kalif Al Mamun (813–833) pošao je njegovim stopama i pružio jak podstrek grčko-arapskom prevodilačkom pokretu koji je trajao više od dva veka. Tako su do kraja desetog veka skori svi grčki filozofski i naučni tekstovi dostupni u to doba bili prevedeni na arapski. Ali arapski intelektualci nisu samo prevodili, već su i sami dali svoj doprinos nauci.

Svetu u nasleđe

Mnogi arapski prevodioci bili su tačni i izuzetno brzi u svom poslu. Zato neki istoričari zaključuju da su se ti prevodioci sigurno razumeli u ono što su prevodili. Štaviše, mnogima od njih su prevedeni tekstovi bili odskočna daska za njihova istraživanja.

Primera radi, lekar i prevodilac Hunein ibn Ishak al Ibadi (808–873), sirijački hrišćanin, značajno je doprineo razumevanju funkcionisanja vida. Na njegove spise, koji obuhvataju i tačne anatomske prikaze oka, često su se pozivali u oftalmologiji, i u arapskom svetu i u Evropi. Filozof i lekar Ibn Sina, na Zapadu poznatiji kao Avicena (980–1037), napisao je mnogo knjiga o velikom spektru tema, od etike i logike do medicine i metafizike. U svom čuvenom delu Kanon medicine, koristio je medicinska saznanja dostupna u to vreme, uključujući i ideje slavnih grčkih mislilaca Galena i Aristotela. To delo je nekih 400 godina bilo priznati medicinski udžbenik.

Arapski istraživači su usvojili eksperimentalni naučni metod, koji predstavlja osnovu razvoja nauke. To ih je navelo da ponovo proračunaju obim Zemlje i isprave geografske podatke koje je izneo Ptolemej. „Nisu se libili da preispitaju ni Aristotelove tvrdnje“, rekao je istoričar Pol Lunde.

Napredak u saznanjima ogledao se u izumima primenljivim u praksi, kao što je izgradnja veštačkih jezera, akvedukta i vodeničkog točka, a neki od tih izuma i dan-danas imaju svoju primenu. Zahvaljujući radovima iz oblasti poljoprivrede, botanike i agronomije, poljoprivrednici su znali na kakvom području uspevaju koji usevi, i tako su pospešili produktivnost.

Godine 805, kalif Harun al Rašid je osnovao prvu bolnicu u svom ogromnom carstvu. Nedugo zatim, u svim većim gradovima unutar njegovih granica izgrađena je bolnica.

Novi obrazovni centri

Mnogi gradovi arapskog sveta su imali biblioteke i specijalizovane obrazovne centre. U Bagdadu je kalif Al Mamun osnovao prevodilački i istraživački institut pod nazivom Bajt al Hikma, što u prevodu znači „Kuća mudrosti“. Obrazovani ljudi koji su tamo radili bili su plaćeni za svoj rad. Kaže se da je glavna biblioteka u Kairu imala više od milion knjiga. U međuvremenu, Kordoba, prestonica Španije u vreme vlasti Omajada, imala je 70 biblioteka, koje su privlačile intelektualce i studente iz svih krajeva arapskog sveta. Preko više od dvesta godina, Kordoba je bila vodeći intelektualni centar.

U Persiji su se grčka saznanja iz matematike ispreplela sa indijskim. Indijski matematičari su znali za pozicioni način pisanja brojeva koji je uključivao i nulu. U tom sistemu beleženja brojeva, pojedinačne cifre predstavljaju različite vrednosti u zavisnosti od svog položaja i pozicije nule. Stoga, broj 1 može imati vrednost jedan, deset, sto i tako dalje. Taj sistem „nije samo nekakvo pojednostavljivanje, već je doveo do razvoja algebre“, piše Pol Lunde. Arapski naučnici su napravili i velike korake napred u geometriji, trigonometriji i navigaciji.

Zlatno doba arapske nauke i matematike bilo je sušta suprotnost intelektualnom mrtvilu u drugim delovima sveta. U srednjem veku je uložen sličan trud u Evropi, uglavnom u manastirima, da bi se sačuvala dela drevnih mislilaca. Ali ta postignuća su bila u senci onih iz arapskog sveta. Međutim, već u X veku situacija je počela da se menja kada su prevodi arapskih tekstova počeli stizati na Zapad. S vremenom ih je bilo sve više i doveli su do prave renesanse nauke u Evropi.

Osvrćući se na istoriju, vidimo da zasluga za dosadašnja naučna i druga saznanja ne može pripasti samo jednom narodu ili državi. Današnje razvijene kulture mnogo toga duguju drevnim kulturama koje su ulagale mnogo truda u istraživanje i koje su preispitivale ustaljena verovanja i podsticale velike umove da se izraze.

[Mapa na 26. strani]

(Za kompletan tekst, vidi publikaciju)

◼Prostiranje Omajada

◻Područje vladanja Abasida

ŠPANIJA

Kordoba

VIZANTIJA

Rim

Konstantinopolj

Oks

PERSIJA

Bagdad

Jerusalim

Kairo

ARABIJA

[Slika na 27. strani]

Hunein ibn Ishakov anatomski prikaz oka

[Slika na 27. strani]

Stranica iz Aviceninog „Kanona medicine“

[Slika na 28. strani]

Arapski mislioci u biblioteci u Basri, 1237. godine

[Izvor]

[Izvori slika na 27. strani]

PROBUDITE SE!