Yu ben sabi a sani disi?
Fa na apostel Paulus ben kisi wini fu di a ben de wan borgu fu Rome?
Na ini ala den kontren di Rome ben e tiri den sma di ben de borgu fu Rome ben abi spesrutu reti di tra sma no ben abi. Wan borgu fu Rome ben musu hori ensrefi na den wet fu Rome, a no ben abi fu hori ensrefi na den wet fu den foto di Rome ben e tiri. Te a ben musu go na fesi krutu, dan a ben kan meki a krutubangi fu a kondre krutu en, ma a ben abi a reti tu fu meki wan krutubangi fu Rome luku a tori fu en. Efu a ben kisi dedestrafu, dan a ben abi a reti fu meki a grankownu fu Rome krutu en.
Dati meki Sisero, wan tiriman fu Rome di ben tiri wan pisi ten Fosi Krestes, ben taki: „Na wan ogri efu yu tai wan borgu fu Rome. Na wan moro bigi ogri efu yu fon en. Ma efu yu kiri en, dan a ogri neleki te yu ben o kiri yu eigi famiri, kande yu papa noso yu mama.”
Na apostel Paulus ben e preiki fayafaya na ini a heri Gran Kownukondre Rome. Na dri okasi a gebroiki a reti di a ben abi leki wan Romesma: (1) A ben taigi a tiriman fu Filipi taki den sma ben pasa den wet fu Rome di den fon en. (2) A taki dati a ben de wan borgu fu Rome so taki sma no ben wipi en di a ben de na Yerusalem. (3) A aksi fu go na fesi a Grankownu fu Rome so taki a ben kan krutu a tori fu en.
Fa sma ben e pai skapuman na ini Bijbel ten?
A famiri-edeman Yakob wroko sowan 20 yari leki skapuman gi en omu Laban. A wroko 14 yari fu man trow nanga den tu umapikin fu Laban èn den tra siksi yari Laban pai en nanga skapu (Genesis 30:25-33). Wan tijdschrift e taki: „Owruten skrifiman nanga sma di ben e leisi Bijbel ben o frustan a kruderi di Laban nanga Yakob ben meki, fu di skapuman ben gwenti meki den sortu kruderi disi” (Biblical Archaeology Review).
Owruten kontrakti di sma feni na den foto Nuzi, Larsa èn na tra presi na ini Irak, e sori taki sma ben gwenti meki den sortu kruderi disi. Den sortu kontrakti dati ben meki gi wán yari èn ala yari te den ben koti a wiwiri fu den skapu, den ben meki wan tra kontrakti. Den skapuman ben teki a frantwortu fu sorgu gi wan ipi skapu di den ben prati na ini grupu fu manwan, umawan, nanga yonguwan. Baka wán yari, dan a sma di ben abi den skapu ben e kisi san a ben aksi. Sani soleki skapu-wiwiri, kasi, yongu skapu, nanga tra sani. San ben tan abra, a skapuman ben kan teki.
Efu wan sma ben wani kisi furu skapu, dan a ben musu gi a skapuman nofo umaskapu fu luku. Fu eksempre efu a skapuman ben abi 100 umaskapu fu luku, dan a sma di ben abi den skapu ben e fruwakti taki a ben o kisi 80 yongu skapu. Efu a skapuman no ben doro a nomru di a sma ben wani, dan a ben musu pai a sma. Sobun, wan skapuman ben musu du ala san a man fu sorgu gi den skapu di a ben kisi fu luku.