1. Re lokela ho etsa’ng e le ho tiisa hore tumelo ea rōna e lula e le matla?

BATHO ba bangata ba re ba lumela feela linthong tseo ba ka li bonang. Leha ho le joalo, Bibele e re “ha ho motho ea boneng Molimo ka nako leha e le efe.” (Joh. 1:18) Kaha re ke ke ra mo bona, re ka thusa batho ba sa lumeleng ho Molimo joang hore ba be le tumelo ho eena? Re ka etsa’ng ho tiisa hore tumelo eo re nang le eona ho “Molimo ea sa bonahaleng,” Jehova, e lula e le matla? (Bakol. 1:15) Ntlha ea pele ke ho hlokomela lithuto tse ka sitisang batho ho tseba ’nete ka Jehova. Ka mor’a moo, re lokela ho sebelisa Bibele ka bohlale ho hlōla menahano “e phahamisoang khahlanong le tsebo ea Molimo.”—2 Bakor. 10:4, 5.

2, 3. Ke lithuto life tse peli tse foufatsang batho hore ba se ke ba tseba ’nete ka Molimo?

² Thuto e ’ngoe ea bohata e atileng e foufatsang batho hore ba se ke ba tseba ’nete ka Molimo ke ea ho iphetola ha lintho. Thuto ena ea batho e hanyetsana le Bibele ebile e hlokisa batho tšepo. Moko-taba oa thuto ea ho iphetola ha lintho ke hore lintho tsohle tse phelang li bile teng ka tšohanyetso; kahoo, e bontša hore bophelo ba motho ha bo na morero.

³ Ka lehlakoreng le leng, Bakreste-’mōtoana ba tsitlellang hore Bibele ha e tolokoe, ba ruta hore bokahohle ho akarelletsa lefatše le lintho tsohle tse phelang ho lona, bo bile teng ka lilemo tse likete tse ’maloa feela. Batho ba rutang thuto ena, e ka ’na eaba ba hlompha Bibele haholo, empa ba tsitlella hore Molimo o bōpile lintho tsohle ka matsatsi a tšeletseng a lihora tse 24, lilemong tse likete tse ’maloa tse fetileng. Ba hana bopaki ba saense bo ka tšeptjoang bo sa lumellaneng le maikutlo ao a bona. Ka lebaka leo, thuto ea hore lintho tsohle li bōpiloe ka matsatsi a tšeletseng a sebele ha e lumellane le Bibele, ’me e etsa hore Bibele e be e sa utloahaleng le e sa nepahalang. Batho ba tšehetsang maikutlo a joalo ba ka ’na ba re hopotsa batho ba bang ba lekholong la pele la lilemo  ba neng ba chesehela Molimo “empa eseng ho ea ka tsebo e nepahetseng.” (Bar. 10:2) Re ka sebelisa Lentsoe la Molimo joang ho phethola thuto e “metseng ka matla” ea ho iphetola ha lintho le ea hore lintho li bōpiloe ka matsatsi a tšeletseng a sebele? * Re ka etsa joalo hafeela re ikitlaelletsa ho fumana tsebo e nepahetseng mabapi le seo Bibele e se rutang.

4. Tumelo ea rōna e lokela ho thehoa ho eng?

⁴ Bibele e re ruta ho ananela bohlokoa ba tsebo. (Liprov. 10:14) Jehova o batla hore tumelo ea rōna ho eena e thehoe holim’a bopaki le mabaka a utloahalang, eseng filosofing ea batho kapa lineanong tsa bolumeli. (Bala Baheberu 11:1.) E le hore re be le tumelo e matla ho Molimo, re lokela ho qala ka ho kholiseha hore Jehova o teng. (Bala Baheberu 11:6.) Ha re etse qeto e joalo hobane feela ho e-na le seo re batlang ho se lumela, empa re e etsa ka ho hlahlobisisa lintlha le ka ho sebelisa ‘matla a rōna a ho nahana.’—Bar. 12:1.

5. Ke lebaka lefe le leng leo ka lona re ka kholisehang hore Molimo o teng?

⁵ Moapostola Pauluse o fana ka lebaka le leng leo re ka kholisehang ka lona hore Molimo o teng le hoja re ke ke ra mo bona. Pauluse o ile a ngola sena mabapi le Jehova: “Litšobotsi tsa hae tse sa bonahaleng li bonoa ka ho hlaka ho tloha pōpong ea lefatše ho ea pele, hobane li lemohuoa ka lintho tse entsoeng, esita le matla le Bomolimo ba hae ba ka ho sa feleng.” (Bar. 1:20) U ka ’na ua thusa motho ea sa lumeleng hore Molimo o teng joang hore a bone bonnete ba mantsoe a Pauluse a bululetsoeng? U ka ’na ua tšohla le eena bo bong ba bopaki bo latelang bo ka bonoang pōpong bo bontšang matla le bohlale ba Mōpi oa rōna.

6, 7. Matla a Jehova a bonahala joang linthong tse peli tse re sireletsang?

⁶ Matla a Jehova a bonahala linthong tse peli tse re sireletsang—e leng sepakapaka le matla a lefatše a khoheli. Ka mohlala, sepakapaka ha se re fe moea oo re o hemang feela empa se boetse sea re sireletsa. Ka tsela efe? Majoe a maholo a sollang sepakapakeng a ka baka tšenyo e khōlō haeba a ka oela lefatšeng. Empa sena ha se etsahale, hobane aa qhibiliha ha a kena moeling oa sepakapaka sa lefatše. Ha a qhibiliha, a fetoha linaleli tse ntle tse chachametsang ka lebelo le phahameng sepakapakeng bosiu.

⁷ Matla a lefatše a khoheli a boetse a re sireletsa hore re se ke ra tsoa kotsi. Tšireletso ena e qala mpeng ea lefatše. Khubung ea lefatše ho na le tšepe e qhibilihileng, e etsang hore lefatše le be le matla a maholohali a khoheli a fihlang sepakapakeng. Matla ana a lefatše a khoheli a re sireletsa mahlaseling a kotsi a letsatsi a bang teng ha ho e-ba le ho phatloha karolong e ka ntle ea letsatsi. Ka lebaka la matla ao a khoheli, mahlaseli ao ha a bolaee lintho tse phelang lefatšeng. Ho e-na le hoo, matla a lefatše a khoheli a monya mahlaseli ao a kotsi kapa aa khutlisetsa sepakapakeng. Re bona bopaki ba tšireletso eo ea matla a khoheli ha re sheba khanya e mebala e metle e bonahalang marung bosiu haufi le North Pole le South Pole. Ntle ho pelaelo, Jehova o na le “matla a maholo.”—Bala Esaia 40:26.

8, 9. Bohlale ba Jehova bo bonahala joang lipotolohong tse bolokang bophelo lefatšeng?

⁸ Bohlale ba Jehova bo bonahala mefuteng ea potoloho e etsang hore bophelo bo tsoele pele lefatšeng. Ka mohlala: Ak’u nahane u lula motseng o nang le batho ba bangata o bileng o likalikelitsoeng ka marako ’me ho se na mokhoa oa ho kenya metsi a hloekileng le mokhoa oa ho qhalla litšila ka ntle ho motse. Ho e-s’o ee kae, motse oo o ne o tla tlala litšila ’me ho be thata ho  lula ho oona. Ka tsela e itseng, lefatše leo re phelang ho lona le tšoana le motse oo o nang le marako. Le na le metsi a hloekileng a lekantsoeng, ’me ho ke ke ha e-ba bonolo ho qhalla litšila tsa lona sebakeng se seng. Leha ho le joalo, le khona ho boloka libōpuoa tse libilione li phela, moloko o mong ka mor’a o mong. Hobane’ng? Hobane lefatše le na le bokhoni bo hlollang ba ho boela le sebelisa ntho e ’ngoe le e ’ngoe e hlokahalang hore bophelo bo be teng.

⁹ Nahana ka potoloho ea oksijene. Libōpuoa tse ngata li hema oksijene ’me tsona li ntša carbon dioxide. Leha ho le joalo, ha ho mohla oksijene e felang, ebile sepakapaka ha se e-s’o ka se tlala carbon dioxide, e leng moea o “litšila.” Hobane’ng? Hobane limela tse nang le makhasi a matala li sebelisa carbon dioxide, metsi, khanya ea letsatsi le likōtla hore li hlahise lik’habohaedreite le oksijene. Ha re hema oksijene re phethela potoloho eo. Ka ho toba, Jehova o sebelisa limela tseo a li entseng ho fa “batho bohle bophelo le phefumoloho.” (Lik. 17:25) Ke bohlale bo hlollang hakaakang!

10, 11. Serurubele se seholo le lefehlo li senola bohlale ba Jehova joang?

¹⁰ Bohlale ba Jehova bo boetse bo bonahala linthong tse ngata tse phelang polaneteng ena ea rōna e hlollang. Ho hakanngoa hore mefuta ea lintho tse phelang lefatšeng e ka ba limilione tse peli ho ea ho tse lekholo. (Bala Pesaleme ea 104:24.) Hlokomela kamoo tse ling tsa tsona li entsoeng ka boqhetseke kateng.

¹¹ Ka mohlala, serurubele se seng se seholo se na le boko bo ka lekanang le hloohoana ea pene. Leha ho le joalo, serurubele seo se khona ho nka leeto la lik’hilomithara tse ka bang 3 000 se tloha Canada se ea morung o itseng o Mexico, se sebelisa letsatsi e le tšupa tsela. Se khona joang ho tseba tsela ha letsatsi le ntse le reteleha? Jehova o bōpile boko ba sona bo e-na le bokhoni ba ho utloisisa tsela eo letsatsi le tsamaeang ka eona. Kapa ak’u nahane ka leihlo la lefehlo. Kokoanyana ena e na le mahlo a mabeli a rarahaneng. Leihlo ka leng le na le lilense tse ka bang 30 000. Ho ntse ho le joalo, boko bo bonyenyane ba lefehlo bo khona ho utloisisa boitsebiso bo tsoang lilenseng tseo kaofela, ’me le khona ho utloa ho sisinyeha ho honyenyane ho etsahalang ho le potoloha.

12, 13. Ke’ng e u khahlang ka tsela eo ka eona Jehova a entseng lisele tse ’meleng oa hao?

¹² Ntho e tsotehang le ho feta, ke tsela eo ka eona Jehova a entseng lisele tsa libōpuoa tsohle tse phelang. Ka mohlala, ’mele oa hao o entsoe ka lisele tse ka bang litrillione tse 100. Ka har’a sele ka ’ngoe ho na le ntho e kang ropo e bitsoang DNA (deoxyribonucleic acid). E boloka boholo ba boitsebiso bo hlokahalang ho aha ’mele oa hao oohle.

¹³ DNA e na le boitsebiso bo bokae? Bapisa bokhoni ba ho boloka boitsebiso ba grama e le ’ngoe ea DNA le ba CD. CD e le ’ngoe e ka boloka boitsebiso bohle bo ka har’a dikishinari, ’me seo sea hlolla ha re nahana hore CD ke poleiti e tšesaane feela  ea polasetiki. Leha ho le joalo, grama e le ’ngoe feela ea DNA e ka boloka boitsebiso bo ka bolokoang ke li-CD tse trillione! Ka mantsoe a mang, khabana e le ’ngoe ea DNA e omisitsoeng, e ka boloka boitsebiso bo lekaneng ho bōpa batho ba phelang kajeno ka makhetlo a 350!

14. Lintho tseo bo-rasaense ba li sibolotseng li etsa hore u ikutloe joang ka Jehova?

¹⁴ Morena Davida o ile a re ho joalokaha eka Jehova o ngotse fatše boitsebiso bo hlokahalang ho bōpa ’mele oa motho. Ha a bua ka Jehova Molimo, o ile a re: “Mahlo a hao a ile a mpona ke sa le lesea le sa tsoa emoloa, likarolo tsohle tsa lona tsa ngoloa fatše bukeng ea hao, mabapi le matsatsi ao li ileng tsa bōptjoa ka ’ona ho ne ho e-s’o be le e ’ngoe har’a tsona.” (Pes. 139:16) Ke ho utloahalang hore ebe Davida o ile a susumelletseha ho rorisa Jehova ha a nahana ka tsela eo ’mele oa hae o bōpiloeng ka eona. Litšibollo tsa saense lilemong tsa morao tjena li etsa hore re hlolloe haholo ha re nahana ka tsela eo Jehova a re entseng ka eona. Litšibollo tsena li re fa lebaka le leng la ho lumellana le mopesaleme ha a ne a re ka Jehova: “Ke tla u roka hobane ka tsela e tšosang ke entsoe ka mokhoa o hlollang. Mesebetsi ea hao ea hlolla, joalokaha moea oa ka o hlokomela hantle haholo.” (Pes. 139:14) Pōpo e re potolohileng ke bopaki ba hore ka sebele Molimo o teng!

15, 16. (a) Lingoliloeng tsa rōna li ’nile tsa thusa batho joang ho ithuta ka pōpo ea Jehova? (b) Lihloohong tsa “Na e Entsoe?” ke sefe se u khahlileng haholo?

¹⁵ Ka mashome a lilemo, makasine ea Tsoha! e ’nile ea thusa batho ba limilione ho ananela seo pōpo e se senolang ka Molimo ea phelang. Ka mohlala, makasine ea September 2006 e ne e e-na le sehlooho se reng, “Na ’Mōpi o Teng?” Makasine eo eohle e ne e reretsoe ho fahlolla batho ba foufalitsoeng ke thuto ea ho iphetola ha lintho le thuto ea hore lintho tsohle li bōpiloe ka matsatsi a tšeletseng a sebele. Morali’abo rōna e mong o ile a ngolla ofisi ea lekala ea United States mabapi le makasine eo e khethehileng ’me a re: “Letšolo la ho tsamaisa makasine ena e khethehileng le tsamaile hantle haholo. Mosali e mong o ile a kōpa limakasine tse 20. Ke tichere ea baeloji ’me o ne a batla hore barutoana ba hae ba be le eona.” Mor’abo rōna e mong o ile a ngola a re: “Haesale ke tsamaea tšimo ho tloha qetellong ea bo-1940, ’me ke haufi le ho ba lilemo li 75, empa ha ke e-s’o ka ke thabela tšebeletso ea tšimo joaloka khoeling ena ha re aba makasine ena e khethehileng ea Tsoha!”

¹⁶ Lilemong tsa morao tjena limakasine tse ngata tsa Tsoha! li ’nile tsa e-ba le sehlooho se reng, “Na e Entsoe?” Lihlooho tsena tse khutšoanyane li totobatsa boqhetseke bo hlollang bo ka bonoang pōpong, ebile li bontša kamoo batho ba ’nileng ba leka ho etsisa Moqapi e Moholo kateng. Ka 2010, re ile ra boela ra amohela boitsebiso bo eketsehileng ho re thusa ho tlotlisa Molimo ha ho ne ho lokolloa bukana e nang le sehlooho se reng, Na Lintho Tse Phelang li Bōpiloe? Litšoantšo tse ntle le tse rutang tse ka har’a bukana eo li etselitsoe ho re thusa ho ananela Jehova haholo ka lebaka la pōpo ea hae. Lipotso tse qetellong ea karolo ka ’ngoe li thusa ’mali ho nahanisisa ka boitsebiso boo a sa tsoa bo bala. Na u ’nile ua thabela ho sebelisa bukana ee ha u paka ka ntlo le ntlo, u paka phatlalatsa, kapa bopaking bo sa reroang?

17, 18. (a) Batsoali, le ka thusa bana ba lōna joang hore ba be le sebete sa ho emela tumelo ea bona? (b) Le ’nile la sebelisa libukana tse buang ka pōpo joang borapeli ba lōna ba lelapa?

¹⁷ Batsoali, na le se le tšohlile bukana ee e mebala-bala le bana ba lōna borapeling ba lelapa? Haeba le e tšohla, le tla ba thusa ho ananela Molimo oa rōna ea phelang. Mohlomong le na le bana ba lilemong tsa bocha ba kenang sekolo se phahameng. Ke bona liphofu tse ka sehloohong tsa batho ba rutang thuto ea bohata ea ho iphetola ha lintho. Bo-rasaense, matichere, mananeo a  thelevishene a buang ka lintho tsa tlhaho hammoho le lifilimi, li buella hore ho iphetola ha lintho ke ’nete. Le ka thusa bana ba lōna ho hanela thuto eo e fosahetseng ka ho sebelisa bukana e ’ngoe e nang le sehlooho se reng, The Origin of Life—Five Questions Worth Asking, eo le eona e ileng ea lokolloa ka 2010. Feela joaloka bukana ea Na Lintho Tse Phelang li Bōpiloe?, bukana ena le eona e khothalletsa bacha ho ntlafatsa ‘matla a bona a ho nahana.’ (Liprov. 2:10, 11) E ba ruta kamoo ba ka hlahlobang kateng hore na seo ba se rutoang sekolong sea utloahala kapa che.

¹⁸ Bukana ea Origin of Life e reretsoe ho thusa baithuti ho hlahlobisisa taba e hapileng batho maikutlo ea hore bo-rasaense ba fumane mesaletsa e meng ea liphoofolo tsa khale eo ba reng ke bopaki ba hore lintho li fela li iphetotse. E ba khothalletsa hore ba ikahlolele e le bona hore na ke ’nete ha litlaleho tseo li bontša hore motho o simolohile liphoofolong. E boetse e ba ruta ho arabela batho ba reng bo-rasaense ba entse liteko lilaboratoring tse pakang hore bophelo bo ka itlhahela feela tjee ka tšohanyetso. Batsoali, haeba le sebelisa libukana tsena, le tla thusa bana ba lōna haholo hore ba be le sebete sa ho araba mang kapa mang ea ba batlang lebaka la ho lumela ho ’Mōpi.—Bala 1 Petrose 3:15.

19. Ke tlotla efe eo kaofela ha rōna re nang le eona?

¹⁹ Boitsebiso bo batlisisitsoeng hantle boo re bo fuoang ke mokhatlo oa Jehova, bo re thusa ho lemoha litšobotsi tsa hae tse ntle tse bonahalang lefatšeng le re potolohileng. Bopaki bona bo utloahalang bo re susumelletsa ho se ome mathe ha re rorisa Molimo oa rōna. (Pes. 19:1, 2) Ke tlotla e kaakang ho fa Jehova, ’Mōpi oa lintho tsohle, tlhompho le khanya e mo tšoanelang!—1 Tim. 1:17.