Vijana Huuliza

Je, Mimi ni Mraibu wa Vifaa vya Elektroniki?

Watu hawa watatu wanafanana kwa njia gani?

“Ninapenda sana kutuma ujumbe mfupi! Ninafikiri hilo ndilo jambo lenye kufurahisha zaidi. Nafikiri ninaweza kusema kwamba hiyo ndiyo sehemu kuu ya maisha yangu.”—Alan. *

“Mama alininunulia televisheni kwa ajili ya chumba changu, na nilifurahi sana! Hata hivyo, badala ya kulala usiku, niliitazama kwa muda mrefu sana. Badala ya kushirikiana na watu wa familia na marafiki niliamua kuwa nikitazama televisheni.”—Teresa.

“Kwa muda, singeweza kwenda popote au kufanya jambo lolote bila kujiuliza ikiwa mtu alikuwa amepachika kitu fulani kwenye Tovuti yangu. Nilipoamka usiku, ilikuwa lazima kwangu kufungua Intaneti. Wakati wowote niliopata niliongeza kitu kwenye blogu yangu.”—Anna.

Ni kijana gani kati ya hawa watatu ambaye wewe ungesema ni mraibu wa aina fulani ya kifaa cha elektroniki?

□ Alan □ Teresa □ Anna

WAZAZI wako walipokuwa na umri wa kati ya miaka 13 hadi 19, vifaa vikuu vya elektroniki vilikuwa televisheni na redio. Huko nyuma, simu zilikuwa simu tu, yaani, zilitumiwa kuwasiliana kwa sauti tu na huenda zilikuwa zimeunganishwa ukutani. Wazo hilo linasikika kuwa la kale sana, sivyo? Msichana anayeitwa Anna ana maoni kama hayo. Anasema: “Wazazi wangu walilelewa katika kizazi kisichojua maendeleo ya kiteknolojia. Eti sasa ndio wanaanza kujaribu kuelewa jinsi wanavyoweza kutumia vitu fulani vilivyo katika simu yao ya mkononi!”

Leo, unaweza kupiga simu, kusikiliza muziki, kutazama kipindi fulani, kucheza mchezo, kuwatumia marafiki barua-pepe, kupiga picha, na kutumia Intaneti—kwenye kifaa kimoja tu unachoweza kubeba mfukoni. Kwa kuwa umelelewa katika kizazi cha kompyuta, simu za mkononi, televisheni, na Intaneti, huenda usione tatizo la kutumia vifaa hivyo wakati wote. Hata hivyo, huenda wazazi wako wakahisi kwamba umekuwa mraibu. Wakikuambia hivyo, usipuuze wanachosema ukijiambia kwamba wamepitwa na wakati. Mfalme Sulemani mwenye hekima alisema hivi: “Yeyote anapojibu jambo kabla ya kulisikia, huo ni upumbavu na aibu kwake.”—Methali 18:13.

Je, wewe hujiuliza kwa nini wazazi wako wanahangaika? Jichunguze kwa kutumia habari ifuatayo uone ikiwa una dalili zozote za uraibu wa vifaa vya elektroniki.

‘Je, Mimi Ni Mraibu?’

Ensaiklopidia moja inafafanua uraibu kuwa “zoea linalorudiwa mara nyingi kupita kiasi ambalo  mtu hawezi au hataki kuacha, licha ya madhara yake.” Kupatana na ufafanuzi huo, vijana wote watatu walionukuliwa mwanzoni mwa habari hii ni au wamewahi kuwa waraibu wa vifaa vya elektroniki. Namna gani wewe? Hebu tazama sehemu mbalimbali za ufafanuzi ulio hapa chini. Soma mambo ambayo vijana hawa wanasema kisha uone ikiwa umewahi kusema au kufanya mambo kama hayo. Halafu jibu maswali yaliyopo.

Tabia isiyodhibitiwa. “Nilikuwa nikitumia saa nyingi nikicheza michezo ya kompyuta. Ilinifanya nisilale vya kutosha na kila mara nilipokuwa na wengine nilizungumza tu kuhusu michezo hiyo. Nilijitenga na familia yangu na nikaishi katika ulimwengu wa kuwaziwa wa michezo hiyo.”—Andrew.

Kwa maoni yako, unapaswa kutumia vifaa vya elektroniki kwa saa ngapi kila siku? ․․․․․

Unafikiri wazazi wako wangependa utumie vifaa hivyo kwa saa ngapi? ․․․․․

Wewe hutumia saa ngapi kwa ujumla kila siku ukituma ujumbe kwenye simu, kutazama televisheni, ukipachika picha na ujumbe kwenye Tovuti ya Intaneti, ukicheza michezo ya kompyuta, na kadhalika? ․․․․․

Unapotazama majibu uliyoandika, je, unaweza kusema kwamba unatumia vifaa vya elektroniki kupita kiasi?

□ Ndiyo □ Hapana

Siwezi au sitaki kuacha. “Wazazi wangu wanaponiona nikituma ujumbe kila wakati, wao husema kwamba ninafanya hivyo kupita kiasi. Lakini ninapojilinganisha na vijana wengine wenye umri kama wangu, ni kana kwamba hata situmi ujumbe wowote. Ni kweli kwamba mimi hutuma ujumbe zaidi kuliko wazazi wangu. Lakini huo si ulinganisho unaofaa, ni kama kulinganisha maembe na machungwa—wao wana umri wa miaka 40 na mimi nina miaka 15 tu.”—Alan.

Je, wazazi au marafiki wako wamesema kwamba unatumia vifaa vya elektroniki kwa saa nyingi sana?

□ Ndiyo □ Hapana

Je, umewahi kuhisi kwamba hutaki au huwezi kudhibiti matumizi yako ya vifaa vya elektroniki?

□ Ndiyo □ Hapana

Madhara. “Marafiki wangu wana tabia ya kutuma ujumbe kila wakati—hata wanapoendesha gari. Kufanya hivyo ni hatari sana!”—Julie.

“Mwanzoni nilipopata simu yangu ya mkononi, nilikuwa nikipiga simu au kutuma ujumbe kila wakati. Hakuna kitu kingine nilichokuwa nikifanya. Kufanya hivyo kuliharibu uhusiano wangu na familia yangu na hata na baadhi ya marafiki wangu. Sasa ninatambua kwamba ninapoenda matembezi na marafiki wangu na ninapozungumza nao, wao hunikatiza na kuniambia: ‘Subiri kidogo. Lazima nijibu ujumbe huu.’ Hiyo ni sababu moja inayonifanya nisiwe na uhusiano wa karibu na marafiki hao.”—Shirley.

Je, wewe husoma au kutuma ujumbe unapoendesha gari au unapokuwa darasani?

□ Ndiyo □ Hapana

 Unapozungumza na watu wa familia au marafiki, je, wewe huwakatiza mara nyingi ili ujibu barua-pepe, simu, au ujumbe wa simu?

□ Ndiyo □ Hapana

Je, matumizi yako ya vifaa vya elektroniki yanakunyima wakati wa kulala au kukukengeusha usijifunze?

□ Ndiyo □ Hapana

Jinsi ya Kuwa na Usawaziko

Ikiwa unatumia kifaa fulani cha elektroniki—iwe ni kompyuta, simu, au kifaa kingine—jiulize maswali manne yaliyo hapa chini. Kufuata mashauri yanayotegemea Biblia na vilevile kufanya au kutofanya mambo kadhaa kutakusaidia uendelee kuwa salama na kudhibiti matumizi ya vifaa hivyo.

1. Unazungumzia na kutazama nini? “Mambo yoyote yaliyo ya kweli, mambo yoyote yaliyo ya hangaiko zito, mambo yoyote yaliyo ya uadilifu, mambo yoyote yaliyo safi kiadili, mambo yoyote yaliyo ya kupendeka, mambo yoyote yanayosemwa vema, wema wa adili wowote ulioko na jambo lolote la kustahili sifa lililoko, endeleeni kuyafikiria mambo hayo.”—Wafilipi 4:8.

Tumia vifaa hivyo kuwasiliana na marafiki na watu wa familia, na uwape habari na maoni yenye kujenga.—Methali 25:25; Waefeso 4:29.

Usivitumie kueneza porojo zenye kudhuru, kutuma ujumbe au picha kuhusu ngono, au kutazama video au programu chafu.—Wakolosai 3:5; 1 Petro 4:15.

2. Ninakitumia wakati gani? “Kuna wakati uliowekwa wa kila kitu.”—Mhubiri 3:1.

Tumia vifaa hivyo kwa wakati hususa ili kutuma na kupokea simu na ujumbe, kutazama vipindi, au kucheza michezo. Zima kifaa chako  unapokuwa katika mikutano muhimu ili kuonyesha heshima, kama vile unapokuwa katika ibada. Unaweza kujibu ujumbe baadaye.

Usivitumie vifaa vya elektroniki kwa muda mrefu sana hivi kwamba ukose wakati wa kuwa pamoja na marafiki na watu wa familia, wakati wa kujifunza, au wa kushiriki katika utendaji wa kiroho.—Waefeso 5:15-17; Wafilipi 2:4.

3. Ninashirikiana na nani? “Msipotoshwe. Mashirika mabaya huharibu tabia nzuri.”—1 Wakorintho 15:33.

Tumia vifaa vya elektroniki kuimarisha uhusiano wako pamoja na watu wanaokutia moyo usitawishe mazoea mazuri.—Methali 22:17.

Usikubali kujidanganya—utaiga viwango, lugha, na kufikiri kwa watu unaochagua kushirikiana nao kupitia barua-pepe, kuwatumia ujumbe, kwenye televisheni, video, au Intaneti.—Methali 13:20.

4. Ninatumia muda gani? “Mhakikishe mambo yaliyo ya maana zaidi.”—Wafilipi 1:10.

Tumia vifaa vya elektroniki kwa muda hususa uliopangia.

Usipuuze maoni ya rafiki zako au mwongozo wa wazazi wako wanapokueleza kwamba unatumia kifaa fulani kwa muda mrefu sana.—Methali 26:12.

Andrew, aliyenukuliwa hapo awali, anasema hivi kuhusu kutumia vifaa vya elektroniki kwa usawaziko: “Inafurahisha kutumia vifaa vya elektroniki kwa muda mfupi. Lakini nimejifunza kwamba sipaswi kuruhusu teknolojia initenganishe na watu wa familia na marafiki.”

[Maelezo ya Chini]

[Sanduku/Picha katika ukurasa wa 25]

VIJANA WENZAKO WANASEMA NINI?

“Wazazi wangu walikuwa na kawaida ya kuniambia, ‘Tunapaswa tuunganishe simu hiyo kwenye mkono wako kwa kutumia gundi kwa kuwa unaitumia kila wakati!’ Mwanzoni maneno hayo yalionekana kuwa mzaha tu, lakini kadiri wakati ulivyopita niliona kwamba haikuwa hivyo. Siku hizi nimepunguza muda ninaotumia kutuma ujumbe, na nina furaha sana!”

“Nilikuwa nikijiambia kwamba ninapaswa kuangalia ikiwa nimetumiwa ujumbe kila mara nilipokuwa nikitumia Intaneti. Nilikuwa nikipuuza kazi zangu za shule na masomo mengine. Sasa kwa kuwa nimeacha kufanya hivyo, ninahisi ni kana kwamba nimeondolewa mzigo mzito sana. Ni muhimu kuwa na kiasi.”

[Picha]

Jovarny

Mariah

[Sanduku katika ukurasa wa 26]

“NILIKUWA MRAIBU WA VITUO VYA MAWASILIANO”

“Miaka kadhaa iliyopita, familia yetu ilihama. Nilitaka kuendelea kuwasiliana na rafiki zangu, kwa hiyo wakanialika nijiunge na tovuti ambayo unaweza kushiriki picha zako na wengine. Hiyo ilionekana kuwa njia nzuri ya kuendelea kuwasiliana. Ningekuwa nikizungumza na watu ninaowajua, si watu ambao siwajui, kwa hiyo kungekuwa na shida gani?

“Mwanzoni mambo yote yalikuwa shwari. Ningetumia Intaneti mara moja kwa juma ili nitazame picha za rafiki zangu, kuandika ujumbe, na kusoma ujumbe wao. Lakini nikaanza kunaswa. Bila kujua, nikawa nikitumia tovuti hiyo kila wakati. Kwa kuwa nilikuwa nikitumia tovuti hiyo sana, watu waliokuwa marafiki za marafiki wangu wakaanza kuniona, nao pia wakanikaribisha niwe rafiki zao. Na kama ujuavyo—rafiki yako atakuambia kwamba mtu fulani ni mzuri, kwa hiyo unakubali mwaliko wake. Bila kujua, unapata marafiki 50 kwenye Intaneti.

“Punde si punde, nikaona kwamba nilikuwa nikifikiria kila wakati kutumia Intaneti. Hata nilipokuwa nikitumia Tovuti hiyo, nilikuwa nikijiuliza ni wakati gani mwingine nitarudi kuitumia na pia kwamba nilihitaji kuongeza picha mpya. Ningesoma ujumbe mahali pamoja, nipachike video mahali pengine, na bila kujua, saa zingesonga sana.

“Baada ya mwaka mmoja na nusu hivi, niligundua kwamba nilikuwa mraibu. Siku hizi, mimi hudhibiti sana jinsi ninavyotumia Intaneti na kukazia hasa kuanzisha urafiki ana kwa ana na watu ninaojua wana viwango vya maadili kama vyangu. Baadhi ya marafiki wangu hawaelewi kwa nini nilifanya hivyo, lakini nimejifunza somo.”—Ellen, 18.

[Sanduku katika ukurasa wa 26]

MBONA USIWAULIZE WAZAZI WAKO?

Huenda nyakati nyingine ukashangaa unapozungumza na wazazi wako kuhusu burudani. Msichana mmoja anayeitwa Cheryl anasema hivi: “Wakati fulani baba yangu alisema kwamba muziki wa CD yangu moja ulikuwa mbaya. Nilimwomba tuketi tusikilize muziki huo. Alikubali. Baadaye, aliniambia kwamba hakuona jambo lolote baya na muziki huo!”

Hapa chini andika swali ambalo wewe ungependa kuwauliza wazazi wako kuhusu vifaa vya elektroniki.

[Sanduku katika ukurasa wa 27]

TAARIFA KWA WAZAZI

Je, kijana wako hutumia wakati mwingi sana kwenye Intaneti, kutuma na kupokea ujumbe wa simu, au kusikiliza muziki kwenye kifaa cha MP3 kuliko wakati anaotumia na wewe? Ikiwa ndivyo, unaweza kufanya nini?

Unaweza kumnyang’anya mtoto wako vifaa hivyo. Lakini usiseme tu kwamba vifaa vyote vya elektroniki ni vibaya. Isitoshe, huenda hata wewe unatumia vifaa fulani vya elektroniki ambavyo wazazi wako hawakutumia. Kwa hiyo, badala tu ya kumnyang’anya kifaa fulani—isipokuwa kuwe na sababu ya lazima ya kufanya hivyo—mbona usitumie nafasi hiyo kumzoeza mwana au binti yako jinsi ya kutumia vifaa hivyo kwa hekima na usawaziko? Unaweza kufanya hivyo jinsi gani?

Keti pamoja na kijana wako na mzungumze kuhusu jambo hilo. Kwanza, mweleze wasiwasi wako. Pili, sikiliza kile anachotaka kusema. (Methali 18:13) Tatu, tafuteni suluhisho linalofaa. Usiogope kuweka mipaka, lakini uwe na usawaziko. (Wafilipi 4:5) “Nilipokuwa na tatizo la kutuma ujumbe kila wakati,” anasema Ellen, aliyetajwa hapo awali, “wazazi wangu hawakuchukua simu yangu; waliniwekea miongozo. Njia waliyotumia kushughulikia hali hiyo ilinisaidia kuwa na usawaziko kuhusu kutuma ujumbe, hata wakati ambapo wazazi wangu hawanitazami.”

Namna gani mwana au binti yako anapojitetea? Usikate kauli kwamba amepuuza mashauri yako. Badala yake, uwe na subira na umpe kijana wako nafasi ya kufikiria kuhusu jambo hilo. Kuna uwezekano mkubwa kwamba tayari anakubaliana nawe na atafanya mabadiliko yanayohitajika. Vijana wengi wanafanana na kijana anayeitwa Hailey, anayesema hivi: “Mwanzoni nilikasirika wazazi wangu waliponiambia eti mimi ni mraibu wa kompyuta. Lakini baadaye, nilipofikiria kuhusu jambo hilo, nilitambua kwamba hawakuwa wamekosea.”

[Picha katika ukurasa wa 27]

Je, wewe hudhibiti jinsi unavyotumia vifaa vya elektroniki au vinakudhibiti?