KATI ya kazi za ujenzi za zamani, mifereji ya Roma ni kati ya zile zenye kushangaza sana. Gavana na Mukubwa wa biro ya kusimamia kazi ya kugawanya maji * anayeitwa Sextus Julius Frontinus aliandika hivi: “Hauwezi kulinganisha mifereji hiyo ya maana ambayo inabeba maji mengi na piramidi zisizofaa kitu za Wagiriki, hata ikiwa zinajulikana sana!” (Mwaka wa 35–103 kisha Kristo).

Mara nyingi, miji ya zamani ilijengwa pembeni ya maji mengi, muji wa Roma pia. Mwanzoni, Muto Tiber, na chemichemi za maji za kandokando zilitolea Roma maji ya kutosha. Kuanzia mwaka wa 301 mbele ya kuzaliwa kwa Kristo, hesabu ya wakaaji katika Roma iliongezeka, kwa hiyo, uhitaji wa maji uliongezeka pia.

Kwa kuwa watu wadogo tu walikuwa na maji katika nyumba zao, Waroma walijenga nyumba nyingi za kunawia za pekee na za watu wote. Aqua Virgo ni mufereji wa Roma uliopeleka maji kwenye nyumba ya kunawia ya watu wote ya kwanza, ambayo ilizinduliwa katika miaka kati ya 1801-1900 mbele ya kuzaliwa kwa Kristo. Mujenzi wa mufereji huu, Marcus Agrippa, rafiki wa Kaisari Augusto, alitoa feza nyingi ili kutengeneza na kupanua mufumo wa kuingiza maji katika Roma.

Nyumba hizo za kunawia zilikuwa pia nafasi za watu kukutania; zile kubwa kubwa zilikuwa hata na mabustani, na nyumba za kusomea vitabu. Maji ya mufereji yalipotoka katika nyumba za kunawia, yaliteremuka na kuingia katika mifereji ya kuteremusha uchafu; kila mara yaliondoa uchafu katika mifereji hiyo, na pia uchafu unaotoka katika choo ao misalani iliyokuwa karibu na nyumba za kunawia.

Wakati unasikia “mifereji ya maji ya Roma,” unafikiria sehemu za majengo hayo zilizo nusu muviringo na ambazo ni ndefu sana? Sehemu hizo zilizo nusu muviringo zilifanyiza jumla iliyo chini ya 20 juu ya 100 ya mifereji hiyo, na sehemu kubwa ya mifereji hiyo ilikuwa katika udongo. Sehemu zilizo nusu muviringo ambazo ziliomba feza chache ili kujengwa zililinda mifereji isiharibiwe kwa sababu ya kubomoka kwa udongo, na pia zilifanya mifereji hiyo isiharibu mashamba na maeneo ya kandokando. Kwa mufano, mufereji unaoitwa Aqua Marcia, ambao ulimalizika kujengwa  katika mwaka wa 140 mbele ya kuzaliwa kwa Kristo, ulikuwa na urefu wa kilometa 92, lakini sehemu zake zilizo nusu muviringo zilikuwa na urefu wa kilometa 11.

Mbele ya kujenga mufereji fulani, wafundi walichunguza maji ambayo yatatumiwa, kwa kuona kama yako safi, uwezo wake wa kuteremuka, na onjo lake. Walichunguza pia hali ya watu ambao walikunywa maji hayo. Wakati maji fulani yalikubaliwa, wachunguzi walichunguza njia inayofaa ili kusaidia maji yateremuke muzuri, vilevile ukubwa wa mufereji na urefu wake. Ni wazi kwamba watumwa walitumikishwa ili kujenga mifereji. Ili kumaliza kujenga mifereji, iliomba miaka, kwa hiyo feza nyingi zilitumiwa zaidi sana ikiwa sehemu zilizo nusu muviringo zilihitajiwa.

Zaidi ya hiyo, mifereji ilipaswa kutunzwa na kulindwa. Wakati fulani, Roma ilitumikisha watu karibu 700 ili kutunza mifereji. Mifereji ilijengwa kwa njia ambayo ingefanya iwe vyepesi kutengeneza nafasi ambazo zingeharibika baadaye. Kwa mufano, ilikuwa vyepesi kutengeneza sehemu za ndani kupitia mashimo na njia ndogo-ndogo zinazopita katika udongo. Wakati iliomba sehemu fulani za mifereji zitengenezwe, wafundi walizuia maji kwa wakati fulani ili yasipitie sehemu yenye kuharibika.

Katika miaka kati ya 201-300, mifereji mikubwa 11 iliingiza maji katika Roma. Mufereji unaoitwa Aqua Appia ambao ulijengwa katika mwaka wa 312 mbele ya kuzaliwa kwa Kristo, wenye urefu wa kilometa 16, ulipitia karibu wote katika udongo. Sehemu ya mufereji unaoitwa Aqua Claudia ingali mupaka leo; ni yenye urefu wa kilometa 69, mapindo yake ni kilometa 10, na kuanzia chini mupaka juu ni meta 27!

Mifereji ya muji ilichukua kiasi gani cha maji? Kiasi kikubwa sana! Kwa mufano, mufereji unaoitwa Aqua Marcia ambao tulizungumuzia hapo mbele, uliingiza kila siku lita 190000000 za maji katika Roma. Wakati maji yalifika katika muji—yakivutwa na nguvu za uvutano—yaliteremukia katika matangi ya kugawanya maji na kisha katika mifereji midogo-midogo, ambayo ilipeleka maji katika matangi mengine ao mahali pa kutumia maji. Uchunguzi fulani unaonyesha kwamba mufumo wa kugawanya maji katika Roma ulipanuka sana hivi kwamba kila siku kila mukaaji angeweza kutumia zaidi ya lita 1000.

Kadiri Utawala wa Roma ulipanuka, kitabu kimoja kinasema kwamba “mifereji ilifika mahali popote Roma ilitawala.” (Roman Aqueducts & Water Supply). Wale wanaosafiri katika Asia Ndogo, Ufaransa, Hispania, na Afrika ya Mashariki wanaweza kuona kwa mushangao mifereji hiyo ambayo ni kazi ya ufundi yenye kushangaza ya zamani.