1. Saida mak ita bele halo hodi ita-nia fiar bele metin nafatin?

 EMA barak hatete katak sira fiar deʼit ba buat neʼebé matan haree. Maibé Bíblia hatete katak “ema ida seidauk haree Maromak”. (Joao 1:18) Tanba ita la bele haree nia, oinsá mak ita bele ajuda sira neʼebé la fiar Maromak atu tau fiar ba nia? Saida mak ita bele halo hodi ita-nia fiar metin nafatin ba ida neʼebé “matan la haree”? (Koloso 1:15) Ulukliu, ita presiza hatene ema nia hanorin oioin neʼebé subar lia-loos kona-ba Maromak. Depois, ita presiza hatene oinsá atu uza Bíblia ho didiʼak hodi ita bele hatudu katak hanorin sira-neʼe mak kontra “hasoru Maromak nia matenek.”—2 Korinto 10:4, 5.

2, 3. Hanorin rua saida mak hanetik ema atu hatene lia-loos kona-ba Maromak?

² Evolusaun mak hanorin falsu ida neʼebé hanetik ema atu la bele hatene lia-loos kona-ba Maromak. Hanorin neʼe mai husi ema no kontra buat neʼebé hakerek iha Bíblia. Hanorin neʼe mós halo lakon ema nia esperansa. Tuir evolusaun, moris hotu mosu mesak deʼit. Se hanorin neʼe loos karik, ita la bele esplika tanbasá mak ita hotu moris iha mundu neʼe.

³ Iha hanorin ida tan neʼebé hanetik ema atu hatene lia-loos kona-ba Maromak. Relijiaun kristaun balu hanorin katak lalehan no rai nia tinan mak tinan rihun balu deʼit. Sira mós fiar katak Maromak kria buat hotu iha loron neen nia laran, no loron ida-idak mak oras 24. Sira la simu prova husi siénsia neʼebé la apoia ida-neʼe. Maski sira fiar Bíblia, maibé sira-nia hanorin halo susar ba ema seluk atu tau fiar ba Bíblia. Tanbasá? Tanba sira halo ema hanoin sala katak hanorin falsu ida-neʼe mai husi Bíblia. Tan neʼe, ema fiar katak Bíblia nia hanorin mak la loos. Sira neʼebé fiar ba hanorin neʼe mak hanesan ho ema balu neʼebé moris iha apóstolu sira-nia tempu neʼebé laran-manas atu serbí Maromak maibé “sira-nia laran-manas neʼe nakukun hela”. (Roma 10:2) Oinsá mak ita bele uza Maromak  nia Liafuan atu hatudu katak hanorin sira-neʼe la loos? a (Haree nota iha kraik.) Ita bele halo nuneʼe se ita hakaʼas an atu hatene loloos saida mak Bíblia hanorin.

4. Ita-nia fiar presiza harii husi saida?

⁴ Bíblia hanorin ita atu hafolin matenek hanesan ita hafolin rikusoin. (Provérbios [Amsal] 10:14) Maromak hakarak katak ita-nia fiar harii husi evidénsia, laʼós husi ema nia hanoin ka doutrina relijiaun nian. (Lee Ebreu 11:1.) Atu iha fiar neʼebé metin ba Maromak, ulukliu ita presiza fiar ho laran tomak katak Maromak iha duni. (Lee Ebreu 11:6.) Fiar hanesan neʼe laʼós tanba ita inventa deʼit katak Maromak iha, maibé ita uza ita-nia kbiit atu hanoin didiʼak kona-ba evidénsia neʼebé hatudu katak nia iha duni.—Roma 12:1, MF.

5. Saida mak razaun ida tanbasá mak ita bele fiar katak Maromak iha?

⁵ Apóstolu Paulo esplika katak, maski ita la bele haree Maromak, maibé ita bele fiar katak Maromak iha. Nia hatete: “Hori mundu hahú, ema hatene ona Maromak nia kbiit rohan-laek no kmanek Maromak nian neʼebé matan la haree iha buat hotu neʼebé Nia halo.” (Roma 1:20) Oinsá mak ita bele ajuda ema seluk neʼebé hanoin katak Maromak la iha, atu tau fiar ba buat neʼebé Paulo hatete? Mai ita haree ezemplu balu kona-ba kriasaun neʼebé hatudu sai ho klaru Maromak nia kbiit no matenek.

6, 7. Buat rua saida mak Jeová halo neʼebé hatudu sai ninia kbiit?

⁶ Ita bele hatene ho klaru kona-ba Jeová nia kbiit liuhusi buat rua neʼebé nia kria atu proteje ita. Neʼe mak forsa magnétiku no atmosfera neʼebé haleʼu mundu. Atmosfera fó ba ita anin hodi ita bele dada iis no mós proteje ita. Oinsá? Fatuk boot sira neʼebé muda bá-mai iha mundu nia liʼur bele estraga buat barak se fatuk sira-neʼe xoke mundu. Maibé atmosfera proteje ita husi fatuk sira-neʼe tanba kuandu fatuk kona atmosfera, sira sunu hotu hodi sai fali hanesan ahi nia nabilan neʼebé bolu nuʼudar meteoru.

⁷ Mundu nia forsa magnétiku mós proteje ita. Iha mundu nia rai nia okos liu, iha buat neʼebé hanesan besi been manas. Buat neʼebé taka been neʼe halo ita-nia mundu atu iha forsa magnétiku makaʼas, no forsa neʼe sai toʼo mundu nia liʼur. Forsa neʼe proteje ita husi radiasaun ka enerjia aat husi loro-matan. Tanba forsa magnétiku proteje mundu, ida-neʼe hapara enerjia neʼebé perigu husi loro-matan atu la bele estraga moris iha mundu. Tuir loloos, forsa magnétiku xupa enerjia aat neʼe ka haruka fali ba mundu nia liʼur. Kuandu enerjia husi loro-matan kona forsa magnétiku, ida-neʼe bele hamosu naroman ho kór furak oioin iha atmosfera, hanesan ita bele haree iha rai balu. Sin, Jeová iha duni “kbiit neʼebé boot”.—Lee Isaías (Yesaya) 40:26. b

8, 9. Oinsá mak Maromak halo buat hotu moris nafatin iha rai? Saida mak ida-neʼe hanorin ita kona-ba Maromak Jeová nia matenek?

⁸ Ita bele aprende kona-ba Maromak nia matenek hodi haree oinsá mak nia halo moris atu tahan nafatin iha mundu neʼe. Hanoin toʼok kona-ba ezemplu ida. Iha ema rihun ba rihun neʼebé hela iha sidade ida. Ema iha sidade la bele lori bee tama no mós la bele soe foʼer ba liʼur tanba moru  boot mak haleʼu. Lakleur tan, ema la bele ona hela iha sidade hanesan neʼe tanba foʼer loos. Ita-nia planeta rai mak hanesan sidade neʼe. Rai neʼe ladún iha bee barak, no la fasil ba ita atu halakon foʼer hotu. Maski nuneʼe, ita-nia rai bele fó buat neʼebé ita hotu presiza atu moris. Oinsá mak rai bele halo ida-neʼe? Tanba buat hotu neʼebé ita presiza atu moris, rai bele uza hodi halo foun fali.

⁹ Hanoin toʼok kona-ba prosesu ida neʼebé ita-nia rai bele fó oksijéniu. Ema, animál no ai-horis rihun ba rihun dada oksijéniu, depois hasai fali gás ida naran dióksidu-karbonu. Maski prosesu ida-neʼe akontese iha tempu hanesan, maibé sempre iha oksijéniu neʼebé natoon. Oinsá? Tanba ai-horis dada dióksidu-karbonu hamutuk ho bee, loro-matan nia naroman no vitamina, depois ai-horis sira-neʼe hasai fali oksijéniu. Kuandu ita dada oksijéniu no hasai dióksidu-karbonu, prosesu ka siklu neʼe sai kompletu. Ita bolu prosesu neʼe fotosínteze. Maromak Jeová uza ai-horis sira hodi “fó moris no iis no buat hotu”. (Apostolu 17:24) Neʼe hatudu duni Maromak nia matenek, loos ka lae?

10, 11. Saida mak borboleta no tekilili hatudu kona-ba Maromak nia matenek?

¹⁰ Ita mós bele haree Jeová nia matenek liuhusi animál oioin neʼebé nia kria. Matenek-naʼin sira dehan katak ita-nia mundu iha animál espésie oioin, maizumenus millaun rua (2.000.000) toʼo millaun atus ida (100.000.000). (Lee Salmo [Mazmur] 104:24. c) Hanoin toʼok kona-ba Maromak nia matenek nuʼudar ita aprende kona-ba animál balu.

¹¹ Porezemplu, borboleta oin ida iha kakutak neʼebé kiʼik tebes, hanesan lapizeira nia tutun. Maski ninia kakutak kiʼik tebes, maibé nia bele semo dook maizumenus kilómetru 3.000, husi rai-Kanadá toʼo rai-Méxiku. Borboleta neʼe semo iha diresaun neʼebé loos ho loro-matan nia ajuda. Maibé oinsá mak nia bele halo nuneʼe tanba loro-matan muda beibeik? Jeová kria borboleta nia kakutak iha dalan neʼebé matenek tebes tanba maski loro-matan tun-saʼe beibeik maibé nia hatene dalan neʼebé loos. Hanoin mós kona-ba animál kiʼik naran tekilili. Tekilili nia matan ida iha lente maizumenus 30.000. Tekilili nia kakutak neʼebé kiʼik bele komprende buat neʼebé nia haree husi nia lente sira-neʼe, hodi nia hatene buat neʼebé iha ninia kotuk no buat neʼebé book an haleʼu nia.

12, 13. Saida mak ita gosta kona-ba oinsá Maromak Jeová kria ita-nia sélula sira?

¹² Dalan neʼebé Jeová kria sélula sira mak matenek tebes. Ita-nia isin halo husi sélula barak tebes maizumenus triliaun atus ida (100.000.000.000.000). Iha sélula ida-idak nia laran iha DNA. Iha DNA nia laran iha  informasaun hotu neʼebé presiza atu forma ita-nia isin.

¹³ Ita-nia DNA bele rai informasaun hira? Hanoin toʼok kona-ba CD ida. Iha CD ida, bele rai informasaun barak hanesan disionáriu ida. Maibé DNA grama ida deʼit bele rai informasaun hanesan CD hamutuk triliaun ida (1.000.000.000.000). Ka, atu uza ezemplu seluk, DNA tau iha kanuru kiʼik isin ida bele rai informasaun husi ema naʼin-triliaun rua ho balu (2.500.000.000.000). Ho DNA hanesan neʼe, bele halo ema hotu neʼebé moris iha mundu neʼe ba dala 350.

14. Buat foun neʼebé ema matenek-naʼin sira hetan, halo ita sente oinsá kona-ba Jeová?

¹⁴ Liurai David hatete katak informasaun hotu neʼebé presiza atu halo ema nia isin, neʼe hanesan Jeová hakerek iha livru ida. Nia hatete: “Ita-nia matan haree haʼu kuandu haʼu sei kiʼik liu iha kabun laran, no maski haʼu seidauk kompletu, haʼu-nia parte isin nian hotu hakerek ona iha Ita-nia livru.” (Salmo [Mazmur] 139:16) Kuandu David hanoin kona-ba oinsá mak Maromak kria ninia isin, neʼe book nia atu hahiʼi Jeová. Ema matenek sira aprende buat foun barak neʼebé furak kona-ba ita-nia isin. No buat sira-neʼe mós halo ita apoia liafuan neʼebé David hakerek kona-ba Jeová. Nia hatete: “Haʼu sei hahiʼi Ita tanba Ita kria haʼu iha dalan neʼebé furak tebes no ida-neʼe halo haʼu hakfodak loos. Buat neʼebé Ita halo mak furak, no ida-neʼe klaru mai haʼu.” (Salmo [Mazmur] 139:14) Sin, buat neʼebé Jeová kria hatudu ho klaru katak Maromak iha duni!

15, 16. (a) Oinsá mak ita-nia livru sira ajuda ema aprende kona-ba Maromak nia kriasaun? (b) Konta toʼok kona-ba animál ida neʼebé mak Ita gosta liu husi série “Maromak mak kria ka lae?”

¹⁵ Ba tinan barak ona, livru Sedarlah! (Matan-moris bá!) ajuda ema rihun ba rihun atu aprende kona-ba Maromak liuhusi buat neʼebé nia kria. Porezemplu, livru Sedarlah! fulan-Setembru, tinan 2006, iha títulu “Apakah Ada Pencipta?” Edisaun espesiál neʼe halo hodi ajuda ema neʼebé fiar ba evolusaun ka fiar katak Maromak kria buat hotu iha loron neen deʼit. Irmán ida hakerek ba sukursál iha Estadus Unidus kona-ba livru neʼe hodi hatete: “Ami haksolok tebes ho kampaña atu fahe edisaun espesiál neʼe. Feto ida neʼebé ami hasoru mak mestra biolojia, no nia husu livru neʼe 20 tanba nia hakarak atu fahe ba ninia alunu sira”. Irmaun ida hakerek: “Haʼu tinan besik 75. Maski haʼu halo serbisu haklaken tinan 60 liu, maibé haksolok neʼebé haʼu hetan ona la bele kompara ho haksolok iha fulan neʼe, neʼebé ita fahe Sedarlah! edisaun espesiál.”

¹⁶ Husi tinan 2008, livru Matan-moris bá! mós inklui série ida ho títulu “Maromak mak kria ka lae?” Série neʼe hatudu katak Maromak nia kriasaun mak kapás tebetebes no hatudu mós oinsá ema hakarak inventa buat ruma hodi halo tuir buat neʼebé ita-nia Kriadór mak halo. Iha tinan 2010, ita mós simu broxura ida ho títulu Moris Hotu Mosu Mesak Deʼit ka lae? Dezeñu sira neʼebé kapás ajuda ita atu sente agradese ba Jeová kona-ba dalan neʼebé nia kria buat hotu. Pergunta sira iha parte ida-idak nia rohan, ajuda ema atu hanoin kleʼan kona-ba informasaun neʼebé sira foin lee. Broxura neʼe mak buat neʼebé kapás tebes atu uza iha serbisu haklaken.

17, 18. (a) Inan-aman bele ajuda sira-nia oan atu fiar-an hodi defende sira-nia fiar oinsá? (b) Iha dalan saida deʼit mak Ita rasik uza broxura sira kona-ba kriasaun iha Ita-nia adorasaun família nian?

¹⁷ Nuʼudar inan-aman kristaun sira, Ita lee ona ka lae broxura neʼe hamutuk ho oan sira durante Ita-nia adorasaun família nian? Se Ita halo nuneʼe, Ita bele ajuda sira atu haburas sira-nia fiar ba Maromak Jeová. Karik Ita iha oan joven neʼebé  tuir ona eskola sekundária. Ema neʼebé hanorin evolusaun koko atu halo Ita-nia oan sira fiar katak la iha Kriadór. Sientista sira, mestre-mestra no programa sira iha televizaun hanorin katak buat hotu iha mundu mosu tanba evolusaun mak tebes, laʼós tanba Maromak mak kria. Ita bele ajuda Ita-nia oan atu defende lia-loos hodi uza broxura Asal Mula Kehidupan—Lima Pertanyaan yang Patut Direnungkan neʼebé halo iha tinan 2010. Broxura neʼe hanesan ho broxura Moris Hotu Mosu Mesak Deʼit ka lae? Tanba neʼe ajuda joven sira atu uza sira-nia kbiit atu hanoin. (Provérbios [Amsal] 2:10, 11) Ida-neʼe bele ajuda sira atu deside rasik se buat neʼebé sira aprende iha eskola mak loos ka lae.

¹⁸ Dala ruma, notísias hatudu katak sientista sira hetan buat ruma neʼebé hatudu katak evolusaun mak tebes duni. Ka, ita rona katak sientista sira konsege kria moris rasik. Broxura Asal Mula Kehidupan halo hodi ajuda joven sira atu deside rasik se buat neʼebé fó sai iha notísias mak loos ka lae. Inan-aman sira, ajuda Ita-nia oan atu bele esplika sira-nia fiar ba Kriadór ho fiar-an.—Lee 1 Pedro 3:15.

19. Ita kontente atu halo saida?

¹⁹ Ita bele aprende buat barak kona-ba Maromak Jeová nia hahalok furak sira liuhusi livru sira neʼebé ita simu husi ninia organizasaun. Buat hotu neʼebé ita aprende book ita atu hahiʼi Jeová ho ita-nia laran tomak. (Salmo [Mazmur] 19:1,  2) Sin, ita kontente tebes atu fó ba Jeová, ita-nia Kriadór, glória no hahiʼi neʼebé nia merese atu simu.—1 Timoteo 1:17.