ข้ามไปยังเนื้อหา

ข้ามไปยังสารบัญ

เหตุที่ผู้คนไม่รู้จักพระนามพระเจ้า

เหตุที่ผู้คนไม่รู้จักพระนามพระเจ้า

มี​ผู้​หนึ่ง​ต้องการ​ขัด​ขวาง​คุณ​ไม่​ให้​รู้​จัก​พระ​นาม​ของ​พระ​ยะโฮวา​และ​มี​สัมพันธภาพ​ที่​ใกล้​ชิด​กับ​พระองค์. ศัตรู​ตัว​ร้าย​ผู้​นี้​เป็น​ใคร? คัมภีร์​ไบเบิล​อธิบาย​ว่า “พระเจ้า​ของ​ยุค​นี้​ได้​ทำ​ให้​จิตใจ​คน​ที่​ไม่​เชื่อ​มืด​ไป.” พระเจ้า​ของ​โลก​ที่​ชั่ว​ช้า​ใน​ทุก​วัน​นี้​คือ​ซาตาน​พญา​มาร. มัน​ต้องการ​ปิด​หู​ปิด​ตา​คุณ​เพื่อ​หัวใจ​ของ​คุณ​จะ​ไม่​ได้​รับ​แสง​สว่าง​จาก “ความ​รู้​อัน​รุ่ง​โรจน์​เรื่อง​พระเจ้า.” ซาตาน​ไม่​ต้องการ​ให้​คุณ​รู้​จัก​พระ​นาม​ของ​พระ​ยะโฮวา. แต่​ซาตาน​ทำ​ให้​จิตใจ​ของ​ผู้​คน​มืด​ไป​โดย​วิธี​ใด?—2 โครินท์ 4:4-6

ซาตาน​ใช้​ศาสนา​เท็จ​เพื่อ​ทำ​ให้​ผู้​คน​ไม่​รู้​จัก​พระ​นาม​พระเจ้า. ตัว​อย่าง​เช่น ใน​สมัย​โบราณ​ชาว​ยิว​บาง​คน​เพิกเฉย​ต่อ​พระ​คัมภีร์​ที่​มี​ขึ้น​โดย​การ​ดล​ใจ​แล้ว​เลือก​ปฏิบัติ​ตาม​ธรรมเนียม​ที่​ไม่​ให้​ใช้​พระ​นาม​พระเจ้า. เมื่อ​ถึง​ศตวรรษ​แรก ๆ ของ​สากล​ศักราช ชาว​ยิว​ที่​อ่าน​ต่อ​สาธารณชน​ดู​เหมือน​ได้​รับ​คำ​สั่ง​ไม่​ให้​อ่าน​พระ​นาม​ของ​พระเจ้า​ที่​ปรากฏ​ใน​พระ​คัมภีร์​บริสุทธิ์ แต่​ให้​แทน​พระ​นาม​นั้น​ด้วย​คำ​ว่า อะโดนาย ซึ่ง​แปล​ว่า “องค์​พระ​ผู้​เป็น​เจ้า.” ธรรมเนียม​เช่น​นั้น​คง​ทำ​ให้​ผู้​คน​ห่าง​เหิน​จาก​พระเจ้า​ซึ่ง​เป็น​เรื่อง​ที่​น่า​เศร้า​จริง ๆ. หลาย​คน​ไม่​มี​โอกาส​ได้​รับ​ประโยชน์​ต่าง ๆ จาก​การ​มี​สัมพันธภาพ​ที่​ใกล้​ชิด​เป็น​ส่วน​ตัว​กับ​พระเจ้า. แต่​พระ​เยซู​เป็น​อย่าง​ไร? พระองค์​มี​ทัศนะ​เช่น​ไร​ต่อ​พระ​นาม​ของ​พระ​ยะโฮวา?

พระ​เยซู​และ​เหล่า​สาวก​ทำ​ให้​ผู้​คน​รู้​จัก​พระ​นาม​พระเจ้า

พระ​เยซู​ตรัส​ใน​คำ​อธิษฐาน​ถึง​พระ​บิดา​ว่า “ข้าพเจ้า​ได้​ทำ​ให้​พวก​เขา​รู้​จัก​พระ​นาม​ของ​พระองค์​แล้ว​และ​จะ​ทำ​ให้​พวก​เขา​รู้​อีก.” (โยฮัน 17:26) เรา​แน่​ใจ​ได้​ว่า​พระ​เยซู​ได้​ออก​พระ​นาม​พระเจ้า​ใน​หลาย​โอกาส​เมื่อ​พระองค์​อ่าน, อ้าง​ถึง, หรือ​อธิบาย​ส่วน​ต่าง ๆ ของ​พระ​คัมภีร์​ภาค​ภาษา​ฮีบรู​ที่​มี​พระ​นาม​สำคัญ​นี้​ปรากฏ​อยู่. ด้วย​เหตุ​นั้น พระ​เยซู​คง​ต้อง​ใช้​พระ​นาม​พระเจ้า​เสมอ​เช่น​เดียว​กับ​ผู้​พยากรณ์​ทุก​คน​ที่​มี​ชีวิต​อยู่​ก่อน​พระองค์. ถ้า​หาก​ใน​ช่วง​ที่​พระ​เยซู​ทำ​งาน​ประกาศ​เผยแพร่​ชาว​ยิว​เริ่ม​มี​ธรรมเนียม​ไม่​ออก​เสียง​พระ​นาม​พระเจ้า​กัน​แล้ว พระองค์​คง​ไม่​ทำ​ตาม​ธรรมเนียม​นั้น​อย่าง​แน่นอน. พระองค์​ตำหนิ​ผู้​นำ​ศาสนา​อย่าง​แรง​ว่า “พวก​เจ้า . . . ทำ​ให้​พระ​คำ​ของ​พระเจ้า​เป็น​โมฆะ​เพราะ​ธรรมเนียม​ของ​พวก​เจ้า.”—มัดธาย 15:6

พระ​เยซู​ทรง​วาง​ตัว​อย่าง​ใน​เรื่อง​การ​ทำ​ให้​พระ​นาม​พระเจ้า​เป็น​ที่​รู้​จัก

หลัง​จาก​พระ​เยซู​สิ้น​พระ​ชนม์​และ​ถูก​ปลุก​ให้​คืน​พระ​ชนม์​แล้ว สาวก​ที่​ซื่อ​สัตย์​ของ​พระองค์​ยัง​ทำ​ให้​ผู้​คน​รู้​จัก​พระ​นาม​พระเจ้า​ต่อ​ไป. (ดู​กรอบ  “คริสเตียน​ยุค​แรก​ใช้​พระ​นาม​พระเจ้า​ไหม?”) ใน​วัน​เพนเทคอสต์​ปี​สากล​ศักราช 33 ซึ่ง​เป็น​วัน​ที่​ประชาคม​คริสเตียน​ก่อ​ตั้ง​ขึ้น อัครสาวก​เปโตร​ได้​ยก​คำ​พยากรณ์​ของ​โยเอล​ขึ้น​มา​กล่าว​กับ​ชาว​ยิว​และ​ผู้​ที่​เปลี่ยน​มา​นับถือ​ศาสนา​ยิว​จำนวน​มาก​ว่า “ทุก​คน​ที่​ทูล​อ้อน​วอน​โดย​ออก​พระ​นาม​พระ​ยะโฮวา​จะ​รอด.” (กิจการ 2:21; โยเอล 2:32) คริสเตียน​ยุค​แรก​ได้​ช่วย​ผู้​คน​หลาย​ชาติ​ให้​มา​รู้​จัก​พระ​นาม​ของ​พระ​ยะโฮวา. เพราะ​เหตุ​นี้​เอง ใน​การ​ประชุม​ของ​เหล่า​อัครสาวก​และ​ผู้​เฒ่า​ผู้​แก่​ใน​กรุง​เยรูซาเลม สาวก​ยาโกโบ​จึง​กล่าว​ว่า “พระเจ้า​ทรง​หัน​ไป​ใฝ่​พระทัย​ชน​ต่าง​ชาติ . . . เพื่อ​นำ​คน​กลุ่ม​หนึ่ง​ออก​มา​เป็น​ประชาชน​สำหรับ​พระ​นาม​พระองค์.”—กิจการ 15:14

อย่าง​ไร​ก็​ตาม ศัตรู​ต่อ​พระ​นาม​พระเจ้า​ไม่​เลิก​รา. เมื่อ​เหล่า​อัครสาวก​สิ้น​ชีวิต​หมด​แล้ว ซาตาน​ก็​เริ่ม​ส่ง​เสริม​คำ​สอน​เท็จ​ทันที. (มัดธาย 13:38, 39; 2 เปโตร 2:1) ตัว​อย่าง​เช่น นัก​เขียน​ที่​อ้าง​ตน​เป็น​คริสเตียน​ชื่อ​จัสติน มาเทอร์ เกิด​ใน​ช่วง​ที่​อัครสาวก​โยฮัน​ซึ่ง​เป็น​อัครสาวก​คน​สุด​ท้าย​เสีย​ชีวิต. แต่​จัสติน​กลับ​ยืน​ยัน​ครั้ง​แล้ว​ครั้ง​เล่า​ใน​ข้อ​เขียน​ของ​เขา​ว่า พระ​ผู้​ประทาน​ทุก​สิ่ง​เป็น “พระเจ้า​ที่​ไม่​ถูก​เรียก​ด้วย​ชื่อ​เฉพาะ.”

เมื่อ​คริสเตียน​ที่​ติด​ตาม​คำ​สอน​เท็จ​คัด​ลอก​พระ​คัมภีร์​คริสเตียน​ภาค​ภาษา​กรีก เห็น​ได้​ชัด​ว่า​พวก​เขา​ได้​ลบ​พระ​นาม​เฉพาะ​ของ​พระ​ยะโฮวา​ออก​จาก​ข้อ​ความ​ใน​พระ​คัมภีร์​และ​แทน​ด้วย​คำ​ภาษา​กรีก​คีริโอส ซึ่ง​แปล​ว่า “องค์​พระ​ผู้​เป็น​เจ้า.” พระ​คัมภีร์​ภาค​ภาษา​ฮีบรู​ก็​มี​การ​ทำ​เช่น​นั้น​ด้วย. เนื่อง​จาก​ไม่​มี​การ​อ่าน​ออก​เสียง​พระ​นาม​พระเจ้า​อีก​ต่อ​ไป ผู้​คัด​ลอก​ชาว​ยิว​ที่​ติด​ตาม​คำ​สอน​เท็จ​จึง​ได้​แทน​ที่​พระ​นาม​ของ​พระเจ้า​ใน​พระ​คัมภีร์​ของ​พวก​เขา​ด้วย​คำ​ว่า อะโดนาย มาก​กว่า 130 ครั้ง. คัมภีร์​ไบเบิล​ภาษา​ละติน​ที่​ผู้​คน​ยอม​รับ​อย่าง​แพร่​หลาย​ซึ่ง​เจโรม​แปล​เสร็จ​ใน​ปี ส.ศ. 405 และ​ต่อ​มา​เรียก​ว่า​ฉบับ​วัลเกต ก็​ได้​ตัด​พระ​นาม​ของ​พระเจ้า​ออก​ไป​เช่น​กัน.

ความ​พยายาม​ที่​จะ​ขจัด​พระ​นาม​ของ​พระเจ้า​ใน​ปัจจุบัน

คริสตจักร​ต่าง ๆ ห้าม​ใช้​พระ​นาม​พระเจ้า​ใน​คัมภีร์​ไบเบิล​เนื่อง​จาก​ธรรมเนียม​ของ​ชาว​ยิว​หรือ​เพียง​เพื่อ​ผล​ประโยชน์​ทาง​ธุรกิจ

ทุก​วัน​นี้ พวก​ผู้​เชี่ยวชาญ​รู้​ว่า​พระ​นาม​เฉพาะ​ของ​พระ​ยะโฮวา​ปรากฏ​อยู่​ใน​คัมภีร์​ไบเบิล​ประมาณ 7,000 ครั้ง. ด้วย​เหตุ​นี้ ฉบับ​แปล​บาง​ฉบับ​ซึ่ง​ใช้​กัน​อย่าง​กว้างขวาง​จึง​ใช้​พระ​นาม​เฉพาะ​ของ​พระเจ้า​เสมอ เช่น เจรูซาเลม ไบเบิล ของ​คาทอลิก, ลา บิบลิอา ลาติโนอาเมริกา ของ​คาทอลิก​ใน​ภาษา​สเปน, และ​เรนา-วาเลรา ฉบับ​แปล​ยอด​นิยม​ใน​ภาษา​สเปน. บาง​ฉบับ​แปล​ใช้​พระ​นาม​พระเจ้า​ว่า “ยาห์เวห์.”

น่า​เศร้า คริสตจักร​หลาย​แห่ง​ที่​ให้​เงิน​สนับสนุน​การ​แปล​คัมภีร์​ไบเบิล​ได้​กดดัน​ผู้​เชี่ยวชาญ​ให้​ตัด​พระ​นาม​ของ​พระเจ้า​ออก​จาก​ฉบับ​แปล​ของ​ตน. ตัว​อย่าง​เช่น ใน​จดหมาย​ฉบับ​หนึ่ง​จาก​วาติกัน​ลง​วัน​ที่ 29 มิถุนายน 2008 ซึ่ง​เขียน​ไป​ถึง​ประธาน​การ​ประชุม​บิชอป​ของ​คาทอลิก​ใน​ที่​ต่าง ๆ กล่าว​ว่า “ใน​ช่วง​ไม่​กี่​ปี​มา​นี้ ภาย​ใน​คริสตจักร​ได้​มี​การ​ออก​เสียง​พระ​นาม​เฉพาะ​ของ​พระเจ้า​แห่ง​อิสราเอล.” จดหมาย​ฉบับ​นั้น​ได้​ให้​คำ​สั่ง​ที่​เฉพาะ​เจาะจง​ดัง​นี้ “จะ​ต้อง​ไม่​มี​การ​ใช้​หรือ​ออก​เสียง . . . พระ​นาม​ของ​พระเจ้า.” นอก​จาก​นั้น “ใน​การ​แปล​ข้อ​ความ​จาก​คัมภีร์​ไบเบิล​เป็น​ภาษา​สมัย​ใหม่ . . . จะ​ต้อง​แปล​เททรากรัมมาทอน ของ​พระเจ้า​โดย​ใช้​คำ​ที่​มี​ความ​หมาย​เดียว​กับ​อะโดนาย หรือ คีริโอส ซึ่ง​ก็​คือ​คำ​ว่า ‘องค์​พระ​ผู้​เป็น​เจ้า.’ ” เห็น​ได้​ชัด​ว่า คำ​สั่ง​ดัง​กล่าว​ของ​วาติกัน​มี​จุด​มุ่ง​หมาย​ที่​จะ​ไม่​ให้​มี​การ​ใช้​พระ​นาม​ของ​พระเจ้า​อีก​ต่อ​ไป.

นิกาย​โปรเตสแตนต์​ก็​ไม่​ได้​ปฏิบัติ​ต่อ​พระ​นาม​ของ​พระ​ยะโฮวา​ด้วย​ความ​นับถือ​เช่น​กัน. โฆษก​ของ​ฉบับ​แปล​นิว อินเตอร์เนชันแนล ซึ่ง​ตี​พิมพ์​เป็น​ภาษา​อังกฤษ​ใน​ปี 1978 โดย​ได้​รับ​เงิน​สนับสนุน​จาก​โปรเตสแตนต์​ได้​เขียน​ว่า “ยะโฮวา​เป็น​พระ​นาม​ที่​พิเศษ​ของ​พระเจ้า​และ​ที่​จริง​เรา​ควร​จะ​ใช้​พระ​นาม​นี้. แต่​เรา​ลง​ทุน​กับ​ฉบับ​แปล​นี้​ไป​แล้ว 2.25 ล้าน​เหรียญ​และ​คง​จะ​เป็น​การ​เสีย​เงิน​เปล่า​แน่ ๆ ถ้า​เรา​จะ​ใช้​พระ​นาม​พระเจ้า เช่น แปล​เพลง​สรรเสริญ​บท 23 ว่า ‘ยาห์เวห์​เป็น​ผู้​เลี้ยง​ของ​ฉัน.’ ไม่​มี​ประโยชน์​อะไร​ที่​จะ​แปล​อย่าง​นั้น เพราะ​จะ​ไม่​มี​ใคร​ใช้​พระ​คัมภีร์​ของ​เรา.”

นอก​จาก​นี้ คริสตจักร​ต่าง ๆ ได้​ทำ​ให้​ชาว​ลาติน​อเมริกา​ไม่​รู้​จัก​พระ​นาม​ของ​พระเจ้า. สตีเฟน โวท ที่​ปรึกษา​ด้าน​การ​แปล​ของ​สหสมาคม​พระ​คริสตธรรม​สากล เขียน​ว่า “เรื่อง​หนึ่ง​ซึ่ง​ยัง​คง​เป็น​ที่​ถกเถียง​ใน​กลุ่ม​โปรเตสแตนต์​แถบ​ลาติน​อเมริกา​คือ​เรื่อง​การ​ใช้​พระ​นาม​เคโอบา [ยะโฮวา] . . . น่า​สนใจ​ว่า​คริสตจักร​เพนเทคอสต์​ใหม่​แห่ง​หนึ่ง​ที่​ใหญ่​มาก​และ​มี​สมาชิก​เพิ่ม​ขึ้น​เรื่อย ๆ . . . บอก​ว่า​พวก​เขา​ต้องการ​พระ​คัมภีร์​ฉบับ​เรนา-วาเลรา ปี 1960 แต่​ไม่​เอา​พระ​นาม​เคโอบา. แทน​ที่​จะ​เป็น​เช่น​นั้น พวก​เขา​ต้องการ​คำ​ว่า​ซินยอร์ [องค์​พระ​ผู้​เป็น​เจ้า].” ตาม​คำ​กล่าว​ของ​โวท สหสมาคม​ฯ ดัง​กล่าว​ได้​ปฏิเสธ​คำ​ขอ​ของ​พวก​เขา​ใน​ตอน​แรก​แต่​ต่อ​มา​ก็​ยินยอม​ที่​จะ​พิมพ์​คัมภีร์​ไบเบิล​ฉบับ​เรนา-วาเลรา “โดย​ไม่​มี​คำ​ว่า​เคโอบา.”

การ​ลบ​พระ​นาม​ของ​พระเจ้า​ออก​จาก​พระ​คำ​ของ​พระองค์​ที่​มี​การ​จารึก​ไว้​และ​แทน​ที่​ด้วย​คำ​ว่า “องค์​พระ​ผู้​เป็น​เจ้า” ทำ​ให้​ผู้​อ่าน​ไม่​รู้​ว่า​จริง ๆ แล้ว​ใคร​คือ​พระเจ้า. การ​ทำ​เช่น​นั้น​ทำ​ให้​เกิด​ความ​สับสน. ตัว​อย่าง​เช่น ผู้​อ่าน​อาจ​แยก​ไม่​ออก​ว่า​คำ​ว่า “องค์​พระ​ผู้​เป็น​เจ้า” นั้น​หมาย​ถึง​พระ​ยะโฮวา​หรือ​พระ​เยซู​พระ​บุตร​ของ​พระองค์. ดัง​นั้น ใน​ข้อ​คัมภีร์​ที่​อัครสาวก​เปโตร​ยก​คำ​กล่าว​ของ​ดาวิด​ที่​ว่า “พระ​ยะโฮวา​ตรัส​กับ​องค์​พระ​ผู้​เป็น​เจ้า​ของ​ข้าพเจ้า [พระ​เยซู​ผู้​ได้​รับ​การ​ปลุก​ให้​คืน​พระ​ชนม์] ว่า ‘จง​นั่ง​ด้าน​ขวา​มือ​ของ​เรา’ ” คัมภีร์​ไบเบิล​หลาย​ฉบับ​ได้​แปล​ว่า “องค์​พระ​ผู้​เป็น​เจ้า​ตรัส​กับ​องค์​พระ​ผู้​เป็น​เจ้า​ของ​ข้าพเจ้า.” (กิจการ 2:34, ฉบับ​แปล​คิงเจมส์) นอก​จาก​นี้ เดวิด ไคลนส์ ได้​เขียน​ใน​บทความ​ของ​เขา​ที่​ชื่อ “ยาห์เวห์​และ​พระเจ้า​แห่ง​เทววิทยา​คริสเตียน” ว่า “ผล​อย่าง​หนึ่ง​ของ​การ​ที่​พระ​นาม​ยาห์เวห์​หาย​ไป​จาก​จิต​สำนึก​ของ​คริสเตียน​คือ​ทำ​ให้​พวก​เขา​มุ่ง​ความ​สนใจ​ไป​ที่​พระ​คริสต์.” ด้วย​เหตุ​นั้น คน​ที่​ไป​โบสถ์​จำนวน​มาก​จึง​แทบ​จะ​ไม่​รู้​ว่า​พระเจ้า​องค์​เที่ยง​แท้​ที่​พระ​เยซู​อธิษฐาน​ถึง​นั้น​เป็น​บุคคล​ที่​มี​พระ​นาม​ว่า ยะโฮวา.

ซาตาน​พยายาม​อย่าง​หนัก​เพื่อ​ทำ​ให้​จิตใจ​ผู้​คน​มืด​ไป​จน​ไม่​เห็น​แสง​แห่ง​ความ​จริง​เกี่ยว​กับ​พระเจ้า. กระนั้น คุณ​ยัง​สามารถ​มา​รู้​จัก​พระ​ยะโฮวา​อย่าง​ใกล้​ชิด​ได้.

คุณ​สามารถ รู้​จัก​พระ​นาม​พระเจ้า​ได้

จริง​อยู่ ซาตาน​ประกาศ​สงคราม​กับ​พระ​นาม​ของ​พระเจ้า และ​มัน​ใช้​ศาสนา​เท็จ​อย่าง​มี​เล่ห์​เหลี่ยม​เพื่อ​ทำ​ให้​งาน​ของ​มัน​สำเร็จ. แต่​ใน​ความ​เป็น​จริง​แล้ว ไม่​มี​อำนาจ​ใด​ทั้ง​ใน​สวรรค์​หรือ​แผ่นดิน​โลก​จะ​สามารถ​หยุด​ยั้ง​พระ​ยะโฮวา​พระเจ้า​องค์​ใหญ่​ยิ่ง​ไว้​จาก​การ​ทำ​ให้​พระ​นาม​ของ​พระองค์​เป็น​ที่​รู้​จัก​แก่​ผู้​ที่​ต้องการ​รู้​ความ​จริง​เกี่ยว​กับ​พระองค์​และ​พระ​ประสงค์​อัน​ยอด​เยี่ยม​ของ​พระองค์​สำหรับ​มนุษย์​ที่​ซื่อ​สัตย์.

พยาน​พระ​ยะโฮวา​ยินดี​ช่วย​คุณ​ให้​เรียน​รู้​วิธี​เข้า​ใกล้​พระเจ้า​โดย​การ​ศึกษา​คัมภีร์​ไบเบิล. พวก​เขา​ทำ​ตาม​ตัว​อย่าง​ของ​พระ​เยซู​ผู้​ตรัส​กับ​พระเจ้า​ว่า “ข้าพเจ้า​ได้​ทำ​ให้​พวก​เขา​รู้​จัก​พระ​นาม​ของ​พระองค์​แล้ว.” (โยฮัน 17:26) ขณะ​ที่​คุณ​ใคร่ครวญ​ข้อ​คัมภีร์​หลาย​ข้อ​ที่​เปิด​เผย​ว่า​พระ​ยะโฮวา​ทรง​มี​บทบาท​อะไร​บ้าง​เพื่อ​นำ​พระ​พร​มา​สู่​มนุษยชาติ คุณ​ก็​จะ​ได้​รู้​ถึง​แง่​มุม​ต่าง ๆ ที่​ยอด​เยี่ยม​ของ​บุคลิกภาพ​อัน​สูง​ส่ง​ของ​พระองค์.

โยบ ปฐม​บรรพบุรุษ​ผู้​ซื่อ​สัตย์​ชื่นชม​ยินดี​กับ “มิตรภาพ​ของ​พระเจ้า” และ​คุณ​ก็​สามารถ​มี​ความ​ชื่นชม​ยินดี​เช่น​นั้น​ได้. (โยบ 29:4) คุณ​สามารถ​รู้​จัก​พระ​นาม​พระเจ้า​ได้​โดย​รับ​ความ​รู้​จาก​พระ​คำ​ของ​พระเจ้า. ความ​รู้​ดัง​กล่าว​จะ​ทำ​ให้​คุณ​มั่น​ใจ​ว่า​พระ​ยะโฮวา​จะ​ทรง​ลง​มือ​ทำ​สอดคล้อง​กับ​ความ​หมาย​ของ​พระ​นาม​พระองค์ ที่​ว่า “เรา​จะ​เป็น​อะไร​ก็​ได้​ที่​เรา​พอ​ใจ​จะ​เป็น.” (เอ็กโซโด 3:14, ฉบับ​แปล​ของ​รอเทอร์แฮม) ดัง​นั้น พระองค์​จะ​ทำ​ให้​คำ​สัญญา​ที่​ดี​ทั้ง​สิ้น​ที่​สัญญา​ไว้​กับ​มนุษย์​เป็น​จริง​อย่าง​แน่นอน.