‘Ohake ‘a e Fānaú mei he Kei Valevalé ki he Talavoú
‘Ohake ‘a e Fānaú mei he Kei Valevalé ki he Talavoú
“‘I he a‘u ho‘o fānaú ‘o ta‘u nimá, ‘oku nau ‘i ha ‘ātakai malu fakafāmili pea ‘oku faingofua ange ke fakahūhū kia kinautolu ‘a e ngaahi ‘ulungaanga leleí. Ka ‘i he kamata pē ke nau ‘alu ki he akó, ‘oku nau e‘a atu ai ki he founga kehekehe hono fai ‘o e ngaahi me‘á mo e founga kehekehe ‘o e leá.”—Valter, ‘Ītali.
‘I HE tupu hake ‘a e fānaú, ‘oku nau fekumi ki he ngaahi fakangatangata honau ki‘i māmani ‘oku kei tupú. ‘Oku nau fetu‘utaki mo e kakai tokolahi ange—kaungāva‘inga, kaungāako, mo e ngaahi mēmipa tokolahi ange ‘o e fāmilí. Hangē ko ia na‘e lea‘aki ‘e Valter, ‘a ia na‘e lave ki ai ‘i ‘olungá, ‘oku ‘ikai ko koe pē ‘a e tākiekina ‘i he mo‘ui ho‘o ki‘i tamá, ‘o hangē ko e taimi ‘o ‘ene kei si‘í. Ko e ‘uhinga ia ‘oku mātu‘aki mahu‘inga ai ke ke ngāue‘aki e ngaahi ta‘u ko ení ke ako‘i ki ho‘o ki‘i tamá ‘a e mahu‘inga ‘o e talangofuá mo e ‘ulungaanga leleí. ‘Oku toe mahu‘inga foki ke ‘oange ‘a e tataki fekau‘aki mo e tonú mo e halá.
Ko e ngaahi pōto‘i ne toki lave ki aí ‘oku ‘ikai hoko vave mo fakanatula. Ngalingali, te ke fiema‘u ke “valoki, fakatokanga mālohi, enginaki, ‘aki ‘a e anga-kātaki faka‘aufuli mo e pōto‘i fakafaiako.” (2 Tīmote 4:2) Na‘e fekau‘i ki he ngaahi mātu‘a ‘Isilelí fekau‘aki mo e ngaahi tu‘utu‘uni ‘a e ‘Otuá: “Te ke uhu‘i ki ho‘o fanau, pea te ke lea ki ai ‘i ho‘o nofo ‘i ho fale, pea ‘i ho‘o ‘alu ‘i he hala, pea ‘i ho‘o tokoto hifo, pea ‘i ho‘o tu‘u hake.” (Teutalōnome 6:6, 7) Hangē ko ia ‘oku fakahaa‘i he konga Tohi Tapu ko iá, ‘oku mātu‘aki mahu‘inga ho‘o fakahinohino hokohokó.
‘Oku kau ‘i he fatongia hono ‘ohake e fānaú ha ngaahi pole. Tau lāulea ki ha ni‘ihi ‘o kinautolu.
Ko ha Taimi ke Fanongo
‘Oku pehē ‘e he Tohi Tapú lolotonga ‘oku ‘i ai ha “‘aho ke lea,” ‘oku toe ‘i ai foki ha taimi ke fanongo. (Koheleti 3:7) ‘E lava fēfē ke ke ako‘i ho‘o ki‘i tamá ke tokanga lelei he taimi ‘oku lea ai ‘a e ni‘ihi kehé—‘o kau ai koé? Ko e founga ‘e tahá ke fokotu‘u ‘a e fa‘ifa‘itaki‘angá. ‘Okú ke fanongo lelei ki he ni‘ihi kehé, ‘o kau ai mo ho‘o fānaú?
‘Oku lavangofua ke fakahoha‘asi ‘a e fānaú, pea ‘ikai ha veiveiua ‘e ‘ahi‘ahi‘i ho‘o kātakí ‘i he feinga ke fetu‘utaki lelei mo kinautolú. ‘Oku kehekehe ‘a e ki‘i tama taki taha, ko ia fakatokanga me‘a pea fakapapau‘i pe ko fē ha ‘a e ngaahi founga fetu‘utaki ‘oku ola lelei taha ki ho‘o ki‘i tamá. Ko e fakatātaá, ko David, ko ha tamai ‘i Pilitānia, ‘okú ne pehē: “‘Oku ou ‘ai homa ‘ofefiné ke tala mai kiate au ‘i he‘ene lea pē ‘a‘ana ‘a e me‘a kuó u toki lea‘akí. Ko hono olá, ‘okú ne fanongo lahi ange ‘i he‘ene hoko ‘o fu‘u lahi haké.”
‘I hono fakahinohino‘i ‘e Sīsū ‘ene kau ākongá, na‘á ne tala ange kia kinautolu: “Tokanga ki he anga ho‘omou fanongó.” (Luke 8:18) Kapau ‘oku fiema‘u ki he kakai lalahí ke nau fai ia, huanoa hake ai ‘a e fānaú!
“Fefakamolemole‘aki Loto-Lelei”
‘Oku fakahaa‘i ‘e he Tohi Tapú: “Hokohoko atu ‘a e fekātaki‘aki mo e fefakamolemole‘aki loto-lelei neongo ai pē ‘o kapau ‘oku ‘i ai ha taha ‘okú ne ma‘u ha ‘uhinga ke lāunga ai fekau‘aki mo ha taha.” (Kolose 3:13) ‘E lava ke ako‘i e fānaú ke nau fakatupulekina ‘a e malava ke fakamolemolé. Anga-fēfē?
Hangē ko ia na‘e lāulea ki ai ‘i ‘olunga fekau‘aki mo e pōto‘i ‘i he fanongó, ‘oku fiema‘u ke ke fokotu‘u ‘a e fa‘ifa‘itaki‘angá. Tuku ke sio ho‘o fānaú ‘okú ke fakahāhā ha laumālie fakamolemole ‘i ho‘o feangainga mo e ni‘ihi kehé. Ko Marina, ko ha fa‘ē ‘i Lūsia, ‘okú ne feinga ke fai ia. “‘Okú ma feinga ke fokotu‘u ha fa‘ifa‘itaki‘anga lelei ki he‘ema fānaú ‘i hono fakamolemole‘i ‘a e ni‘ihi kehé, ‘o fai ha tukulolo, pea ‘ikai ‘ita,” ko ‘ene leá ia, ‘o toe pehē: “‘I he taimi ‘oku ou fehālaaki aí, ‘oku ou kole fakamolemole ki he‘eku fānaú. ‘Oku ou loto ke na ako ke fai e me‘a tatau ‘i he‘ena feangai mo e ni‘ihi kehé.”
Ko e malava ke fakalelei‘i ‘a e ngaahi faikehekehé mo e fakamolemolé ‘e fiema‘u ia ‘i he fu‘u lahí. Ako‘i ho‘o fānaú he taimí ni ke faka‘atu‘i ‘a e ni‘ihi kehé pea fua e kanongatāmaki ‘enau fehālaakí tonu. ‘I hono fai iá, te ke ‘oatu ai ha me‘a‘ofa ‘aonga ‘e mahu‘inga ‘aupito ‘i he‘enau tupu haké.
“Fakahāhaa‘i Kimoutolu ‘Oku Mou Fakamālō‘ia”
‘I he “ngaahi taimi fakalilifu ‘a ia ‘e faingata‘a ke fekuki mo ia” ko ení, ko e kakai tokolahi ‘oku nau “‘ofa kiate kinautolu pē.” (2 Tīmote 3:1, 2) ‘I he taimí ni, lolotonga ‘a e kei iiki ho‘o fānaú, ko e taimi ia ke fakahūhū ai kia kinautolu ha laumālie ‘o e hounga‘ia. “Fakahāhaa‘i kimoutolu ‘oku mou fakamālō‘ia,” ko e tohi ia ‘a e ‘apositolo ko Paulá.—Kolose 3:15.
Na‘a mo e lolotonga ‘enau kei īkí, ‘e lava ke ako ‘a e fānaú ke fakahāhā e ngaahi ‘ulungaanga lelei pea faka‘atu‘i ‘a e ni‘ihi kehé. Anga-fēfē? “Ko e me‘a lelei taha ‘e lava ke ke fai ke faka‘ai‘ai ai ha fakakaukau fakamālō‘iá ko hono fakahāhā ma‘u pē ia ‘i ‘api,” ko e tala ange ia ‘e Dr. Kyle Pruett ki he makasini Parents. ‘Okú ne toe pehē: “‘Oku ‘uhinga ení ‘okú ke lea‘aki ma‘u pē ‘a e lahi ho‘o hounga‘ia ‘i he tokoni ‘okú ke ma‘ú pe ngaahi ngāue faka‘atu‘i kehé . . . ‘Oku fiema‘u ke toutou fai ma‘u pē ia.”
Ko Richard, ko ha tamai ‘i Pilitānia, ‘okú ne feinga mālohi ke fai ia: “Ko au mo hoku uaifí ‘okú ma fakahāhā ‘a e founga ke fakamālō ai ki he fa‘ahinga kuo nau anga-lelei mai kia kimauá, hangē ko e kau faiakó pe ko e fanga kuí,” ko ‘ene leá ia. “‘I he taimi pē ‘oku mau ‘a‘ahi ai ‘o kai mo ha fāmili, ‘oku mau tohi ha kaati fakamālō, pea ‘oku fakamo‘oni kotoa ai ‘a e fānaú pe tā ai ha ki‘i fakatātā.” Ko e anga-‘ofá mo e fakamālō‘iá ‘e tokoni ia ki ho‘o ki‘i tamá ke fakatupulekina ‘a e ngaahi vaha‘angatae tu‘uloa mo vāofi ‘amui ange ‘i he mo‘uí.
“‘Oua Te Ke Ta‘ofi ‘a e Tautea”
‘I he tupu hake ho‘o fānaú, ‘oku mātu‘aki mahu‘inga kia kinautolu ke nau ‘ilo ko e ngaahi ngāué ‘oku ‘omai ai e ngaahi nunu‘a. Na‘a mo e ‘i he kei ta‘u si‘í, ko e fānaú ‘oku nau fai ha tali ki he kau ma‘u mafaí, ‘o ‘ikai ‘i ‘api pē kae toe pehē ‘i he ‘apiakó pea ‘i he feitu‘u ‘oku nau nofo aí. ‘E lava ke ke tokoni‘i ho‘o fānaú ke nau ‘ilo e tefito‘i mo‘oni ko ia te ke utu ‘a e me‘a te ke toó. (Kalētia 6:7) Anga-fēfē?
‘Oku fakahaa‘i ‘e he Tohi Tapú: “‘Oua te ke ta‘ofi ‘a e tautea” pe akonekiná. (Palōveepi 23:13) Kapau kuó ke ‘ai ke mahino ko ha fehālaaki pau ‘e ‘omai ai ha nunu‘a pau, ‘oua ‘e ilifia ke ‘oatu ‘a e tauteá. “‘Oku mātu‘aki mahu‘inga ‘a e hu‘ufatahá,” ko e lau ia ‘a Norma, ko ha fa‘ē ‘i ‘Āsenitina. “Ko e ‘ikai hu‘ufatahá ‘oku faka‘ai‘ai ai ha ki‘i tama ke ne pule‘i ‘a e ngaahi tu‘ungá ‘o fakatatau ki he me‘a ‘okú ne loto ki aí.”
‘E lava ke fai ‘e he ngaahi mātu‘á ‘a e me‘a lahi ke faka‘ehi‘ehi ai mei he fakakikihi ta‘e‘uhinga hili ha talangata‘a ‘aki hono fakapapau‘i ‘oku mahino‘i ki mu‘a he‘enau fānaú ‘a e ngaahi nunu‘a ‘o e talangata‘á. ‘E si‘i ange fakafepaki ‘a e fānaú kapau te nau ‘ilo ko e ngaahi tu‘utu‘uní mo e me‘a ‘e hoko
kapau te nau maumau‘i ‘a e ngaahi tu‘utu‘uni ko iá pea kapau ‘e ‘i ai ha‘anau ‘uhinga ke tui ko e ngaahi nunu‘á ‘oku ‘ikai lava ke liliu.Ko e mo‘oni, ke ola lelei e tauteá, ‘oku totonu ke ‘oua ‘e fai ia ‘i he ‘ita. ‘Oku pehē ‘e he Tohi Tapú: “Hu‘i atu meiate kimoutolu ‘a e fa‘ahinga kotoa pē ‘o e loto-kona fakatupu koví, ‘itá, lilí, fekailangakí, mo e laukoví.” (‘Efesō 4:31) Ko e tauteá ‘oku totonu ke ‘oua ‘aupito ‘e fai ‘i ha founga fu‘u fefeka pea ‘oku totonu ke ‘oua ‘aupito ‘e ngaohikovia—tatau pē ‘i he fakaesino pe fakaeongo.
Ka ‘e lava fēfē ke ke mapule‘i ho‘o ‘itá he taimi kuo ‘ahi‘ahi‘i ai ‘e ho‘o ki‘i tamá ho‘o kātakí? “‘Oku ‘ikai ke faingofua ma‘u pē,” ko e lau ia ‘a Peter, ko ha tamai ‘i Nu‘u Sila, “ka ‘oku fiema‘u ke ‘ilo ‘e he fānaú ko e tauteá ko e nunu‘a ia ‘enau fehālaakí kae ‘ikai ko e ola ia ‘o e ta‘emapule‘i-kita ‘a e mātu‘á.”
Ko Peter mo hono uaifí ‘okú na feinga ke tokoni‘i ‘ena fānaú ke sio ki he ‘aonga tu‘uloa ‘o e fakatonutonú. “Na‘a mo hono fai ‘e he fānaú ha anga-palakū,” ko ‘ene leá ia, “‘okú ma talanoa kia kinautolu fekau‘aki mo e fa‘ahinga tokotaha ‘oku fiema‘u ke nau hoko ki aí kae ‘ikai ko e fakatupu ‘ita na‘a nau toki ‘osi faí.”
“Tuku ke Hoko Ho‘omou Fakakaukau Leleí ‘o ‘Ilo‘i”
‘I he fekau‘aki mo e fakatonutonu te ne ‘oange ki hono kakaí, na‘e fakahaa‘i ‘e he ‘Otuá: “Te u tautea koe ke fe‘unga.” (Selemaia 46:28) Te ke ma‘u ‘a e ngaahi ola lelei tahá kapau ‘okú ke ‘oange ‘a e fakatonutonu ‘a ia ‘oku totonu mo fe‘unga mo e hala na‘e faí. “Tuku ke hoko ho‘omou fakakaukau leleí ‘o ‘ilo‘i,” ko e tohi ia ‘a Paula ki he kau Kalisitiané.—Filipai 4:5.
Ko e konga ‘o e hoko ‘o faka‘atu‘í ‘oku kau ki ai ‘a e ‘oatu ‘a e fakatonutonú ‘i ha founga ‘e kei ma‘u ai ‘e ho‘o fānaú honau ngeiá. Ko Santi, ko ha tamai ‘i ‘Ītali, ‘okú ne pehē: “‘Oku ‘ikai ‘aupito te u tuku hifo hoku fohá pe ‘ofefiné. ‘I hono kehé, ‘oku ou feinga ke ‘ilo‘i e tupu‘anga ‘o e palopalemá pea fai ha me‘a ki ai. ‘Oku ‘ikai te u akonekina ‘eku fānaú ‘i he ‘ao ‘o e ni‘ihi kehé, na‘a mo e ‘ikai ‘i ai ‘a e tama ‘e tahá, kapau ‘e ala lava. Pea ‘oku ‘ikai te u fakakata‘aki ‘ena ngaahi tōnounoú ‘i he kakaí pe ‘i ‘api.”
Ko Richard, na‘e lave ki ai ‘i mu‘á, ‘okú ne toe sio ki he fakapotopoto ‘o e hoko ‘o faka‘atu‘í. “Ko e tauteá ‘oku totonu ke ‘oua ‘aupito ‘e tātānaki, ‘o tānaki atu e fehālaaki fo‘ou taki taha ki he tauteá,” ko ‘ene laú ia. “Hili ho‘o fai ‘a e akonekiná, ‘oku mahu‘inga ke ‘oua ‘e toe lave fekau‘aki mo ia ‘o fakamanatu ki he ki‘i tamá ‘ene ngaahi tōnounoú.”
Ko hono ‘ohake e fānaú ko e ngāue faingata‘a ‘a ia ‘oku kau ki ai e feilaulau‘i-kita neongo ia ‘oku ‘omai ai ‘a e ngaahi tāpuaki fakafiefia. Ko e me‘a ia na‘e hokosia ‘e Yelena, ko ha fa‘ē ‘i Lūsia. ‘Okú ne pehē: “Na‘á ku fili ha ngāue konga-taimi koe‘uhí ke u lava ‘o feohi lahi ange mo hoku fohá. ‘Oku fiema‘u e feinga pea ‘e iku ki ha mole fakapa‘anga, ka ‘oku tuha ‘a e feilaulaú ‘i he sio ki he fiefia lahi ‘oku ‘omai ‘e hoku fohá pea mo e anga ‘ene ‘ai ke ma vāofi angé.”
[Fakatātā ‘i he peesi 11]
‘E lava ke ako e fānaú ke faka‘atu‘i ‘a e ni‘ihi kehé
[Fakatātā ‘i he peesi 12]
Fakatonutonu‘i e fānaú ‘i ha founga ‘e kei ma‘u ai honau ngeiá