KUPU AKO 45
Founga ke Tokoni‘i Ai ‘a e Ni‘ihi Kehé ke Tauhi ‘a e Fekau ‘a Kalaisí
“Ko ia ai, mou ō ‘o ngaohi ko e kau ākonga ‘a e kakai . . . , pea ako‘i kinautolu ke nau tauhi ‘a e ngaahi me‘a kotoa pē kuó u fekau atu kiate kimoutolú.”—MĀT. 28:19, 20.
HIVA 6 Lotu ‘a e Sevāniti ‘a e ‘Otuá
‘I HE KUPÚ NI *
1. Fakatatau ki he Mātiu 28:18-20, ko e hā ‘a e fekau na‘e ‘oange ‘e Sīsuú?
HILI hono fokotu‘u hake ‘a Sīsū mei he pekiá, na‘á ne hā ki he‘ene kau ākongá ‘a ia na‘a nau ‘i Kāleli. Na‘e ‘i ai ha me‘a mahu‘inga ke ne tala kiate kinautolu. Ko e hā ia? Ko ‘ene ngaahi leá ‘oku ma‘u ‘i he Mātiu 28:18-20.—Lau.
2. Ko e hā ‘a e ngaahi fehu‘i te tau lāulea ki aí?
2 Ko e fekau ‘a Sīsū ke ngaohi ākongá ‘oku toe kaunga ki he kau sevāniti taki taha ‘a e ‘Otuá ‘i he ‘aho ní. Ko ia ai, te tau lāulea ki he fehu‘i ‘e tolu ‘oku fekau‘aki mo e vāhenga-ngāue ko eni kuo ‘omai ‘e Sīsuú. ‘Uluakí, tānaki atu ki hono ako‘i ‘a e ngaahi fiema‘u ‘a e ‘Otuá ki he kau ākonga fo‘oú, ko e hā ‘oku totonu ke tau faí? Uá, ‘e lava fēfē ke tokoni ‘a e kau malanga kotoa ‘i he fakataha‘angá ki he tupulaki fakalaumālie ‘a e kau ako Tohi Tapú? Tolú, ‘e lava fēfē ke tau tokoni‘i ‘a e kaungātui ‘ikai longomo‘uí ke toe kau ‘i he ngāue ngaohi ākongá?
AKO‘I KINAUTOLU KE TAUHI ‘A E FEKAU ‘A KALAISÍ
3. Ko e hā ‘a e fakahinohino pau na‘e fakakau ‘e Sīsū ‘i he‘ene fekaú?
3 ‘Oku mā‘ala‘ala ‘a e ngaahi fakahinohino ‘a Sīsuú. Kuo pau ke tau ako‘i ki he kakaí ‘ene ngaahi fekaú. Neongo ia, ‘oku ‘ikai totonu ke ngalo ‘iate kitautolu ‘a e me‘a mahu‘inga ko ení. Na‘e ‘ikai ke pehē ‘e Sīsū: ‘Ako‘i kiate kinautolu ‘a e ngaahi me‘a kotoa pē kuó u fekau atu kiate kimoutolú.’ ‘I hono kehé, na‘á ne pehē: Ako‘i kinautolu “ke nau tauhi ‘a e ngaahi me‘a kotoa pē kuó u fekau atu kiate kimoutolú.” Ke fakahoko ‘a e fakahinohino pau ko iá ‘i hono ako‘i ha tokotaha ako Tohi Tapu, ‘oku fiema‘u ke tau hoko ko e kau faiako mo e kau tataki foki. (Ngā. 8:31) Ko e hā hono ‘uhingá?
4. ‘Oku ‘uhinga ki he hā ‘a hono tauhi ha fekau? Fakatātaa‘i.
4 Ke “tauhi” ha fekau ‘oku ‘uhingá ke talangofua ki ai. Ke fakatātaa‘i ‘a e founga ke tau ako‘i ai ha taha ke tauhi pe talangofua ki he ngaahi me‘a na‘e fekau mai ‘e Kalaisí, fakakaukau ki heni. ‘Oku anga-fēfē hono ako‘i ‘e ha faiako faka‘uli ‘ene kau akó ke nau tauhi ‘a e ngaahi lao ‘o e halá? ‘Oku ‘uluaki ako‘i nai ‘e he faiakó ‘ene kau akó ki he ngaahi tu‘utu‘uni ‘o e halá. Kae kehe, ke ako‘i ‘ene kau akó ki he founga ke talangofua ai ki he ngaahi tu‘utu‘uni ko iá, kuo pau ke ne fai ha toe me‘a. Kuo pau ke ne ‘alu mo e kau akó pea tataki kinautolu ‘i he‘enau faka‘uli ‘i he halá mo ‘enau feinga ke ngāue‘aki ‘a e me‘a kuo nau akó. Ko e hā ‘e lava ke tau ako mei he fakatātā ko iá?
5. (a) Fakatatau ki he Sione 14:15 mo e 1 Sione 2:3, ko e hā ‘oku fiema‘u ke tau ako‘i ‘etau kau ako Tohi Tapú ke nau faí? (e) ‘Omai ha fakatātā ‘o e founga ‘e lava ke tau tataki ai ‘etau kau akó.
5 ‘I he‘etau ako ‘a e Tohi Tapú mo e ni‘ihi kehé, ‘oku tau ako‘i kinautolu fekau‘aki mo e me‘a ‘oku fiema‘u ‘e he ‘Otuá meiate kitautolú. Ka kuo pau ke tau fai ‘a e me‘a lahi ange. Kuo pau ke tau ako‘i ‘etau kau ako Tohi Tapú ke nau ngāue‘aki ‘i he‘enau mo‘ui faka‘ahó ‘a e me‘a ‘oku nau akó. (Lau ‘a e Sione 14:15; 1 Sione 2:3.) ‘I he‘etau fa‘ifa‘itaki‘angá, ‘e lava ke tau fakahaa‘i ki he‘etau kau akó ‘a e founga ke nau ngāue‘aki ai ‘a e ngaahi tefito‘i mo‘oni Fakatohitapú ‘i he ‘apiakó, ngāue‘angá pe ‘i he taimi fakafiefiá. ‘E lava ke tau lave ki ha hokosia ‘i he‘etau mo‘uí ke fakahaa‘i ange ai, ko hono ngāue‘aki ‘a e tataki Fakatohitapú na‘á ne malu‘i kitautolu mei he fakatu‘utāmakí pe tokoni‘i kitautolu ke fai ha fili fakapotopoto. ‘I he‘etau ako mo ‘etau kau akó, ‘e lava ke tau lotu ‘o kole ‘a e laumālie mā‘oni‘oni ‘o Sihová ke ne tataki kinautolu.—Sione 16:13.
6. Ko e hā ‘oku kau ki hono ako‘i ‘a e ni‘ihi kehé ke tauhi ‘a e ngaahi fekau ‘a Sīsuú?
6 Ko e hā ‘oku kau ki hono ako‘i ‘o e ni‘ihi kehé ke tauhi ‘a e ngaahi fekau ‘a Sīsuú? ‘Oku fiema‘u ke tau tokoni‘i ‘etau kau ako Tohi Tapú ke fakatupulekina ‘a e holi ke ngaohi ākongá. ‘I he fakakaukau atu ‘a e kau ako ‘e ni‘ihi ke kau ‘i he ngāue fakamalangá, te nau manavasi‘i nai. Ko ia ‘oku fiema‘u ke tau kātaki ‘i he‘etau ‘oange ‘a e fakahinohino te ne fakaloloto‘i māmālie ‘enau mahinó, a‘u ki honau lotó pea ue‘i ke nau fai ha me‘a. Ko e hā ‘e lava ke tau fai ke tokoni‘i ‘etau kau akó ke fakatupulekina ‘a e holi ke vahevahe ‘a e ongoongo leleí ki he ni‘ihi kehé?
7. ‘E lava fēfē ke tau tokoni‘i ha tokotaha ako ke fakatupulekina ‘a e holi ke vahevahe ‘a e ongoongo leleí ki he ni‘ihi kehé?
7 Te tau ‘eke nai ki he‘etau tokotaha ako Tohi Tapú ‘a e ngaahi fehu‘i ko ení: “Kuo anga-fēfē hono fakalelei‘i ho‘o mo‘uí ‘e he pōpoaki ‘o e Pule‘angá? ‘Okú ke pehē ‘oku fiema‘u ke fanongo ‘a e ni‘ihi kehé ki he pōpoaki ko ení? Ko e hā ‘e lava ke ke fai ke tokoni‘i kinautolú?” (Pal. 3:27; Māt. 9:37, 38) Fakahaa‘i ki he tokotaha akó ‘a e ‘ū tuleki ‘i he‘etau Puha Me‘angāue Fakafaiakó pea tuku ke ne fili ‘a e tuleki ‘okú ne pehē ‘e fakamānako ki hono kāingá, kaungāme‘á pe kaungāngāué. ‘Oange ki he tokotaha akó ‘a e ni‘ihi ‘o e ‘ū tulekí. ‘Ahi‘ahi‘i mo ia ‘a e founga ke tu‘uaki ai ‘a e tulekí ‘i ha founga fakapotopoto. Ko e mo‘oni, hili hono tali ‘etau tokotaha akó ko ha tokotaha malanga te‘eki papitaisó, te tau loto ke ‘i hono tafa‘akí ke tataki ia.—Tml. 4:9, 10; Luke 6:40.
FOUNGA KE TOKONI AI ‘A E FAKATAHA‘ANGÁ KE FAKALAKALAKA ‘A E KAU AKO TOHI TAPÚ
8. Ko e hā ‘oku mahu‘inga ai ke fakatupulekina ‘e he‘etau kau akó ‘a e ‘ofa mālohi ki he ‘Otuá mo e kaungā‘apí? (Sio foki ki he puha “ Founga ke Fakaloloto‘i Ai ‘a e ‘Ofa ‘Etau Kau Akó ki he ‘Otuá.”)
8 Manatu‘i na‘e fakahinohino‘i kitautolu ‘e Sīsū ke ako‘i ‘a e ni‘ihi kehé ke nau “tauhi ‘a e ngaahi me‘a kotoa pē” na‘á ne fekau maí. ‘Oku kau ki heni ‘a e fekau lahi taha ‘e uá—ke ‘ofa ki he ‘Otuá pea ‘ofa ki he kaungā‘apí—‘okú na fakatou felāve‘i mo e ngāue fakamalangá mo e ngaohi ākongá. (Māt. 22:37-39) Ko e hā ‘ena felāve‘í? Ko ha fakaue‘iloto tefito ke kau ‘i he ngāue fakamalangá ko e ‘ofá—ko ‘etau ‘ofa ki he ‘Otuá mo ‘etau ‘ofa ki he kaungā‘apí. Ko e mo‘oni ko e kau ako Tohi Tapu ‘e ni‘ihi, ko e fakakaukau atu ki he kau ki he ngāue fakamalangá ‘okú ne ‘ai nai ke nau ongo‘i manavahē. Ka ‘e lava ke tau fakapapau‘i ki he kau ako ko iá ‘i he tokoni ‘a Sihová ‘e faai atu pē ‘o malava ke nau iku‘i ‘a e manavahē tangatá. (Saame 18:1-3; Pal. 29:25) Ko e puha ‘i he kupu ko ení ‘oku fakamatala‘i ai ‘a e ngaahi me‘a ke tau fai ke tokoni‘i ‘etau tokotaha akó ke tupulaki ‘ene ‘ofa ki he ‘Otuá. ‘Ikai ko ia pē, ko e hā ‘e lava ke fai ‘e he fakataha‘angá ke tokoni ki he ākonga fo‘oú ke tupulaki ‘i he ‘ofá?
9. ‘I he fakatātā fekau‘aki mo e tokotaha ako faka‘ulí, ‘oku anga-fēfē ‘ene ako ‘a e ngaahi lēsoni mahu‘ingá?
9 Toe fakakaukau angé ki he fakatātā fekau‘aki mo e tokotaha ako faka‘ulí. ‘I he faka‘uli atu ‘a e tokotaha akó ‘i he halá fakataha mo e faiakó ‘i hono tafa‘akí, ‘oku anga-fēfē ‘ene akó? ‘Aki ‘a e fanongo ki he‘ene faiakó pea toe sio foki ki he kau faka‘uli kehé. Hangē ko ‘ení, ‘e tuhu nai ‘a e faiakó ki ha faka‘uli ‘okú ne faka‘atā anga-‘ofa ha tokotaha ‘e taha ke ne fakalaka hake ‘iate ia ‘i he halá. Pe te ne tuhu nai ki ha faka‘uli ‘okú ne timi hifo ‘a e maama ‘ene kaá koe‘uhi ke ‘oua te ne fakapopongi‘i ‘a e faka‘uli ‘i he me‘alele ‘oku ha‘ú. ‘Oku ako‘i ‘i he ngaahi fa‘ifa‘itaki‘anga peheé ha lēsoni mahu‘inga ‘e lava ke ngāue‘aki ‘e he tokotaha akó ‘i he taimi ‘okú ne faka‘uli aí.
10. Ko e hā ‘e tokoni ki ha tokotaha ako Tohi Tapu ke fakalakalaka fakalaumālie?
10 ‘I he tu‘unga meimei tatau, ko ha tokotaha ako Tohi Tapu ‘okú ne kamata fononga atu ‘i he hala ki he mo‘uí ‘okú ne ako ‘o ‘ikai ngata pē mei he‘ene faiakó kae toe pehē foki mei he fa‘ifa‘itaki‘anga lelei ‘a e kau sevāniti kehe ‘a Sihová. Ko ia ai, ko e hā ‘e tokoni lahi ki he fakalakalaka fakalaumālie ‘etau kau ako Tohi Tapú? Ko hono ma‘u ‘etau ngaahi fakatahá. Ko e hā hono ‘uhingá? Ko e fakahinohino Fakatohitapu ‘i he ngaahi fakatahá ‘e fakaloloto‘i ai ‘enau ‘iló, fakaivimālohi‘i ‘enau tuí pea tokoni‘i ke tupulaki ‘enau ‘ofa ki he ‘Otuá. (Ngā. 15:30-32) ‘Ikai ko ia pē, ‘i he ngaahi fakatahá ‘e lava ke fakafe‘iloaki ‘e he faiako Tohi Tapú ‘a e tokotaha akó ki he fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ‘oku nau faitatau ‘i he ngaahi me‘a lahi. Ko e hā ‘a e ngaahi fa‘ifa‘itaki‘anga ‘o e ‘ofa faka-Kalisitiané ‘e lava ke sio ai ‘a e tokotaha akó ‘i he fakataha‘angá? Fakakaukau ki he ngaahi tu‘unga ko ení.
11. Ko e hā ‘a e fa‘ifa‘itaki‘anga ‘e fakatokanga‘i nai ‘e ha tokotaha ako ‘i he fakataha‘angá, pea te ne tākiekina fēfē nai ha tokotaha ako?
11 Ko ha tokotaha ako Tohi Tapu ‘a ia ko ha mātu‘a ta‘ehoa ‘okú ne sio ki ha tuofefine Kalisitiane ‘okú ne ‘i ha tu‘unga meimei tatau mo ia. ‘Oku maongo ki he loto ‘o e tokotaha akó ‘a e feinga lahi ‘a e tuofefiné ke ha‘u ki he Fale Fakataha‘angá mo ‘ene fānaú. Ko ha tokotaha ako ‘okú ne fāinga ke tuku ‘ene ifí ‘okú ne maheni mo ha tokotaha malanga na‘á ne fāinga mo e me‘a meimei tatau ka na‘á ne iku‘i ia. ‘Oku tala ange ‘e he tokotaha malangá ki he tokotaha akó ‘a e founga na‘e ue‘i ai ia ‘e he‘ene ‘ofa lahi kia Sihová ke talangofua ki he ngaahi fekau ‘a e ‘Otuá. (2 Kol. 7:1; Fil. 4:13) Hili ‘a e fanongo ki he hokosia ‘a e tokotaha malangá, ‘oku ongo‘i loto-ma‘u ange ‘a e tokotaha akó ‘i hono fakapapau‘i ange ‘e he tokouá, “Te ke lava foki mo koe ‘o tuku ho‘o ifí.” Ko ha finemui ‘oku ako Tohi Tapu ‘okú ne fakatokanga‘i ha ki‘i tuofefine ‘okú ne fiefia mo‘oni ‘i he‘ene mo‘ui ko ha Fakamo‘oní. Ko e vakai ‘a e tokotaha ako Tohi Tapú ki he fiefia ‘a e ki‘i tuofefiné ‘oku ‘ai ai ke ne loto ke ako lahi ange fekau‘aki mo e ‘uhinga ‘oku fiefia ma‘u pē ai ‘a e tuofefiné.
12. Ko e hā ‘oku lava ai ke tau pehē ko e tokotaha taki taha ‘i he fakataha‘angá ‘oku lava ke tokoni ki he kau ako Tohi Tapú?
12 ‘I hono ‘ilo‘i ‘e he kau ako Tohi Tapú ‘a e kau malanga faitōnunga kehekehe, ‘oku nau ako mei he‘enau fa‘ifa‘itaki‘angá ‘a e ‘uhinga hono tauhi ‘a e fekau ‘a Kalaisi ke ‘ofa ki he ‘Otuá mo e kaungā‘apí. (Sione 13:35; 1 Tīm. 4:12) ‘Ikai ko ia pē, hangē ko ia na‘e lave ki ai ki mu‘á, ‘e lava ke ako ha tokotaha ako Tohi Tapu mei he kau malanga ‘oku nau fekuki mo e ngaahi pole meimei tatau mo iá. ‘Oku ako ‘a e tokotaha akó mei he ngaahi fa‘ifa‘itaki‘anga peheé ko e ngaahi liliu ‘oku fiema‘u ke ne fai ke hoko ai ko ha ākonga ‘a Kalaisí ‘oku malava. (Teu. 30:11) Ko e tokotaha taki taha ‘i he fakataha‘angá ‘e lava ke tokoni ‘i he founga kehekehe ki he fakalakalaka fakalaumālie ‘a e tokotaha ako Tohi Tapú. (Māt. 5:16) Ko e hā ‘e lava ke ke fai ke fakalototo‘a‘i ‘a e kau ako Tohi Tapú ke ma‘u ‘a e fakatahá?
TOKONI‘I ‘A E FA‘AHINGA ‘IKAI LONGOMO‘UÍ KE TOE KAU KI HE MALANGÁ
13-14. Na‘e fakafeangai fēfē ‘a Sīsū ki he‘ene kau ‘apositolo na‘a nau loto-si‘í?
13 ‘Oku tau loto ke tokoni‘i hotau fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ‘ikai longomo‘uí ke nau toe kau ‘i hono fakahoko ‘a e fekau ‘a Kalaisi ke ngaohi ākongá. Ko e anga ‘o e fakafeangai ‘a Sīsū ki he‘ene kau ‘apositolo na‘a nau loto-si‘í ‘oku fakahaa‘i ai ‘a e me‘a ‘e lava ke tau fai ‘i he ‘aho ní.
14 ‘I he ngata‘anga ‘o e ngāue fakafaifekau ‘a Sīsū ‘i he māmaní, ‘i he tu‘unuku mai ‘ene pekiá, na‘e “li‘aki kotoa ia ‘e he [kau ‘apositoló] ‘o nau hola.” (Mk. 14:50; Sione 16:32) Na‘e fakafeangai fēfē ‘a Sīsū ki he‘ene kau ‘apositoló ‘i he taimi ko eni na‘a nau ki‘i vaivai aí? Taimi nounou pē mei he toetu‘u ‘a Sīsuú, na‘á ne tala ange ki ha toko ua hono kau muimuí: “‘Oua ‘e manavahē! Mo ō, ‘o fakahā ki hoku fanga tokouá [kuó u toetu‘u].” (Māt. 28:10a) Na‘e ‘ikai fo‘i ‘a Sīsū ‘i he‘ene kau ‘apositoló. Neongo na‘a nau li‘aki ia, na‘á ne kei ui pē kinautolu ko hono “fanga tokouá.” Hangē ko Sihová, na‘e faimeesi mo fa‘a fakamolemole ‘a Sīsū.—2 Tu‘i 13:23.
15. ‘Oku anga-fēfē ‘etau ongo‘i fekau‘aki mo e fa‘ahinga kuo ‘ikai ke nau toe kau ‘i he ngāue fakafaifekaú?
15 ‘I he tu‘unga meimei tatau, ‘oku tau ma‘u ha tokanga lahi ki he fa‘ahinga kuo ‘ikai ke nau toe kau ‘i he ngāue fakafaifekaú. Ko hotau fanga tokoua mo e fanga tuofāfine kinautolu, pea ‘oku tau ‘ofa ‘iate kinautolu! ‘Oku tau kei manatu‘i ‘enau ngaahi fakaongosia ‘ofa ‘i he kuohilí—mahalo ko e ni‘ihi ‘i he laui hongofulu‘i ta‘u. (Hep. 6:10) ‘Oku tau ongo‘i mo‘oni ‘enau pulí! (Luke 15:4-7) ‘I he fa‘ifa‘itaki kia Sīsuú, ‘i he ngaahi founga fē ‘e lava ke tau fakahaa‘i ai ‘etau tokanga kiate kinautolú?
16. ‘E lava fēfē ke tau fakahaa‘i ‘etau tokanga ki hotau fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ‘ikai longomo‘uí?
16 Fai ha fakaafe loto-māfana. Ko e founga ‘e taha na‘e fakalototo‘a‘i ai ‘e Sīsū ‘ene kau ‘apositolo na‘a nau loto-si‘í ko hono fakaafe‘i kinautolu ki ha fakataha. (Māt. 28:10e; 1 Kol. 15:6) ‘Oku pehē pē ‘i he ‘ahó ni, ‘e lava ke tau fakalototo‘a‘i ‘a e fa‘ahinga ‘ikai longomo‘uí ke ma‘u ‘a e ngaahi fakatahá kapau ‘oku ‘ikai ke nau fai pehē. ‘Oku tau ‘ilo‘i ‘e fiema‘u nai ke tau toutou fakaafe‘i kinautolu ki mu‘a ke nau ha‘u. ‘Oku ‘ikai ha veiveiua na‘e fiefia ‘a Sīsū ‘i hono tali ‘e he‘ene kau ākongá ‘ene fakaafé.—Fakafehoanaki mo e Mātiu 28:16 mo e Luke 15:6.
17. ‘Oku totonu ke tau fakafeangai fēfē ‘i he ma‘u ‘e ha tokotaha ‘ikai longomo‘ui ‘a e fakatahá?
17 Fai ha talitali loto-māfana. Na‘e ‘ai ‘e Sīsū ‘ene kau ākongá ke nau ongo‘i ‘oku talitali lelei kinautolu ‘i he‘enau fetaulakí; na‘á ne tamu‘omu‘a ke lea kiate kinautolu. (Māt. 28:18) ‘E fēfē ‘etau fakafeangai ‘i he ha‘u ha tokotaha ‘ikai longomo‘ui ki he Fale Fakataha‘angá? ‘Oku totonu ke tau tamu‘omu‘a ‘i hono talitali loto-māfana iá. ‘I he kamatá, ‘oku tau hoha‘a nai na‘a ‘ikai ke tau ‘ilo ‘a e me‘a ke lea‘akí. Ka ‘i he ‘ikai ‘ai ia ke ne ongo‘i maá, ‘e lava ke tau tala ange ‘oku tau fiefia ke sio kiate ia.
18. ‘E lava fēfē ke tau fakalototo‘a‘i ‘a e kau malanga ‘ikai longomo‘uí?
18 Fai ha fakalototo‘a loto-mo‘oni. Ko e kau ākonga ‘a Sīsuú ‘oku ngalingali na‘a nau ongo‘i lōmekina ‘i he fekau ke malanga ki he kotoa ‘o e māmaní. Na‘e fakalototo‘a‘i ‘e Sīsū hono kau muimuí ‘aki ‘ene pehē: “‘Oku ou ‘iate kimoutolu Māt. 28:20) Na‘e ola lelei eni? ‘Io. Hili pē ia, na‘a nau femo‘uekina ‘i he “faiako mo hono talaki ‘a e ongoongo lelei.” (Ngā. 5:42) ‘Oku fiema‘u foki ‘e he kau malanga ‘ikai longomo‘uí ha fakalototo‘a. Te nau ongo‘i lōmekina nai ‘i he fakakaukau atu ki he toe foki ‘o malangá. ‘E lava ke tau fakalototo‘a‘i kinautolu he‘ikai ke nau malanga ‘iate kinautolu pē. ‘I he‘enau mateuteú, ‘e lava ke tau ‘alu mo kinautolu ‘i he ngāue fakafaifekaú. ‘Oku ‘ikai ha veiveiua te nau hounga‘ia ‘i he‘etau poupou ki he‘enau kamata ke toe malanga‘i ‘a e ongoongo leleí. ‘I he‘etau vakai mo fakafeangai ki he fa‘ahinga ‘ikai longomo‘uí ko hotau fanga tokoua mo e fanga tuofāfine, te tau vakai nai ai ki ha ngaahi ola fakalotomāfana ‘i he‘etau fakataha‘angá.
‘i he ‘aho kotoa pē.” (‘OKU TAU LOTO KE FAKA‘OSI ‘A E NGĀUE KUO TUKU MAÍ
19. Ko e hā ‘etau holi loto-mo‘oní, pea ko e hā hono ‘uhingá?
19 Ko e hā hono fuoloa ‘etau hokohoko atu ke ngaohi ākongá? ‘E hokohoko atu ‘o a‘u ki he faka‘osi‘osi ‘o e fokotu‘utu‘u lolotongá. (Māt. 28:20; sio ki he Lea mo Hono ‘Uhinga, “Faka‘osi‘osi ‘o e fokotu‘utu‘u lolotonga.”) ‘E lava ke tau fakahoko ‘a e konga ko eni ‘o e fekau ‘a Sīsuú? ‘Oku tau fakapapau‘i ke fai pehē! ‘Oku tau foaki fiefia atu hotau taimí, iví mo e koloá ke kumi ki he “fa‘ahinga kotoa pē [‘oku] hehema totonu ki he mo‘ui ta‘engatá.” (Ngā. 13:48) ‘I he‘etau fai ení, ‘oku tau muimui ai ki he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Sīsuú. Na‘á ne pehē: “Ko ‘eku me‘akaí ē ke fai ‘a e finangalo ‘o ia na‘á ne fekau mai aú pea ke faka‘osi ‘ene ngāué.” (Sione 4:34; 17:4) Ko ‘etau holi loto-mo‘oní ia. ‘Oku tau loto ke faka‘osi ‘a e ngāue kuo tuku mai kiate kitautolú. (Sione 20:21) Pea ‘oku tau loto ke kātaki fakataha mo e ni‘ihi kehé, kau ai ‘a e fa‘ahinga ‘ikai longomo‘uí, ‘i he ngāue ko ení.—Māt. 24:13.
20. Fakatatau ki he Filipai 4:13, ko e hā ‘e lava ke tau fakahoko ai ‘a e ngāue na‘e fekau mai ‘e Sīsū ke tau faí?
20 Ko hono mo‘oní, ko hono fakahoko ‘a e fekau lahi ‘a Sīsuú ‘e hoko ko ha pole. Neongo ia, ‘oku ‘ikai ke tau fai toko taha ‘a e ngāué ni. Na‘e tala‘ofa ‘e Sīsū te ne ‘iate kitautolu. ‘Oku tau fakahoko ‘a e vāhenga-ngāue ke ngaohi ākongá ko e ‘kau kaungāngāue kitautolu ‘o e ‘Otuá’ pea “‘i he fā‘ūtaha mo Kalaisi.” (1 Kol. 3:9; 2 Kol. 2:17) Ko ia ai, ‘e lava ke tau fakahoko ia. Ko ha monū ia mo ha me‘a fakafiefia ke fakahoko ‘a e vāhenga-ngāue ko ení pea tokoni‘i ‘a e ni‘ihi kehé ke nau fai ‘a e me‘a tatau!—Lau ‘a e Filipai 4:13.
HIVA 7 Fakatapui Faka-Kalisitiané
^ pal. 5 Na‘e ako‘i ‘e Sīsū hono kau muimuí ke ngaohi ākonga pea ke ako‘i kinautolu ke tauhi ‘a e ngaahi me‘a kotoa pē na‘á ne fekau kiate kinautolú. ‘Oku lāulea ‘a e kupu ko ení ki he founga ke tau muimui ai ki he ngaahi fakahinohino ‘a Sīsuú. Ko e fakamatalá ‘oku makatu‘unga ‘i he kupu na‘e pulusi ‘i he Taua Le‘o ‘o Siulai 1, 2004, peesi 14-19.
^ pal. 66 FAKAMATALA ‘O E FAKATĀTĀ: Ko e tuofefine ‘okú ne fakahoko ‘a e ako Tohi Tapú ‘okú ne fakamatala‘i ‘a e ngaahi me‘a ‘oku fiema‘u ke fai ‘e he tokotaha akó ke fakaloloto‘i ‘ene ‘ofa ki he ‘Otuá. Ki mui ai, ‘oku ngāue‘aki ‘e he tokotaha akó ‘a e fokotu‘u ‘e tolu na‘á ne ma‘u mei he‘ene faiako Tohi Tapú.