Kumbi masinagogi ngangwamba wuli?

MAZU ngakuti “sinagogi” ngakutuliya ku mazu Ngachigiriki ngo ngang’anamuwa “kuwungana pamoza.” Zina ili ndakwenere chifukwa ku sinagogi ndiku ŵanthu awungananga kuti alonde ulongozgi ndipuso ndiku Ayuda a mu nyengu yakali asopiyanga. Malemba nga Chiheberi ngakambapu chechosi cha va sinagogi kweni Malemba nga Chigiriki Ngachikhristu ndingu ngakamba va sinagogi. Vo Malemba nga Chigiriki Ngachikhristu ngakamba, vilongore limu kuti mu nyengu ya akutumika ndipu malu yanga ngaliku kali.

Ŵanthu anyaki akamba kuti Ayuda wo ŵenga ku ukapolu ku Babiloni ndiwu angwambisa masinagogi. Buku linyaki likamba kuti: “Ayuda wo ŵenga ku ukapolu ŵengavi Nyumba Yakusopiyamu ku charu cha chilendu cho ŵenga. Mwaviyo, kuti apembuzganengi akumananga ndi kuŵerenga Malemba ndipu atenere kuti achitanga ivi pa Sabata peposi.” (Encyclopaedia Judaica) Ŵati afwatulika ku ukapolu, viwoneka kuti Ayuda angulutirizga kuwungana kuti apempherengi ndi kuŵerenga Malemba ndipu azenganga masinagogi kwekosi ko asamiyanga.

Kufika mu nyengu ya akutumika, mu masinagogi ndimu Ayuda asopiyanga kweniso ndiku achitiyanga vinthu vinyaki muvyaru vakuzunguliya nyanja ya Mediterranean, Middle East ndipuso ku Yisirayeli. Pulofesa munyaki zina laki Lee Levine wangukamba kuti: “Mu masinagogi asambiriyangamu sukulu, aryiyangamu chakurya chakupaturika, ayeruzgiyangamu milandu, asungiyangamu ndalama za muchigaŵa chawu, achitiyangamu maunganu nga ndali kweniso maunganu nganyaki nga mu chigaŵa chawu.” Iyu wangukamba so kuti: “Kweni ntchitu yikulu ya malu yanga yenga kusopiyaku.” Mwaviyo, vakuziziswa cha kuti Yesu walutanga ku sinagogi kuti wakasopi. (Mariko 1:21; 6:2; Luka 4:16) Kwenuku Yesu wasambizanga ndi kuchiska ŵanthu. Mpingu wachikhristu wati wayamba, Paulo nayu wapharazganga mu masinagogi. Ŵanthu wo akhumbanga kuja paubwezi ndi Yehova alutanga ku sinagogi. Mwaviyo, mutawuni yeyosi yo Paulo walutanga wayanjanga kuluta dankha ku sinagogi kuti wakapharazgi.—Machi. 17:1, 2; 18:4.