Yesu wangukamba kuti: “Mtundu wazamuyukiyana ndi mtundu unyaki, kweniso ufumu ndi ufumu unyaki. Kwazamuchitika vidilirisi vikuluvikulu ndipu mumalu ngakupambanapambana mwazamuja nja ndi milili.” (Luka 21:10, 11) Nge mo chidindu cha chikumbu chijaliya ndi timizeri to tilongo mweneku wa chidindu, ndimu so vinthu vosi vo vikambika mulemba ili vilongore ukaboni wambula kususkika. Mwakuyanana ndi chidindu cha chikumbu cho chilongo mweneku wa chinthu cho, ndimu so vakuchitika vosi vo vichitika mazuŵa nganu vilongore kuti “Ufumu waku Chiuta we pafupi.” Kumbi vinthu venivi vichitika nyengu yimoza pacharu chosi chapasi? Tiyeni tiwoni maukaboni yanga.

1. NKHONDU

Mu 1914, kunguchitika nkhondu yikulu ukongwa yo yenga yechendachitikepu mu mbiri yosi ya ŵanthu. Akulemba mbiri akamba kuti chaka chenichi chenga chapade ukongwa chifukwa ndiyu nyengu yo vinthu vingusinthiya pacharu. Tikamba viyo chifukwa nyengu yeniyi ndiyu nkhondu yakwamba yapacharu chosi yingwambiya. Nkhondu yeniyi yinguchitiska kuti ŵanthu ayambi kupanga vidya vinandi va nkhondu nge makasinja, mabomba ngamuchanya, futi zanthazi ukongwa, gasi wa poyizoni, ndipuso vidya vinyaki vakubayiya ŵanthu. Nkhondu yakwamba yati yachitika panguzichitika so nkhondu yachiŵi yapacharu chosi. Nkhondu yeniyi ndiyu yinguchitiska kuti ayambi kupanga vidya vankhondu va nyukiliya. Kwambiya muchaka cha 1914 nkhondu zichitika ndipu ŵanthu mamiliyoni nganandi atufwa pa nkhondu zenizi.

2. VIDILIRISI

Buku linyaki likamba kuti pacharu chapasi pachitika vidilirisi 100 chaka chechosi ndipu vidilirisi venivi “vinanga vinthu vinandi ukongwa.” (Britannica Academic) Akaswiri a ku United States wo afufuza va pasi pa dongu akamba kuti: “Malinga ndi mbiri yo yikulembeka (kutuliya mu 1900) vidilirisi vikuluvikulu vakukwana 16 vingachitika chaka chechosi.” Chinanga kuti ve viyo, anyaki angaŵanaŵana kuti vidilirisi vichitika ukongwa cha kweniso mazuŵa nganu kwe vidya vanthazi vakuziŵiya asani kuchitikengi chidilirisi. Kweni uneneska ngwakuti vidilirisi vichitika pacharu chosi, ndipu vichitiska kuti ŵanthu asuzgikengi ndipuso vibaya ŵanthu anandi ukongwa mazuŵa nganu kuluska kali.

 3. KUSOŴA KWA CHAKURYA

Ŵanthu anandi asowa chakurya chifukwa cha nkhondu, chinyengu, kusoŵa ndalama, kusoŵa ulongozgi wakwenere pa nkhani zaulimi kweniso kutondeka kunozgeke kusintha kwa nyengu. Mu 2018, Wupu wakuwonere va chakurya pacharu chosi ungukamba kuti: “Ŵanthu 821 miliyoni pacharu chosi asoŵa chakurya, ndipu ŵanthu 124 miliyoni ndiwu ŵe musuzgu yazani muwoni pa nkhani yeniyi.” Kweniso ŵana 3.1 miliyoni atufwa chaka chechosi chifukwa chakusoŵa kwa chakurya muliŵavu. Malinga ndi kafufuku, viwoneka kuti pafufupi ŵana 45 pa ŵana 100 ŵewosi angufwa mu 2011 chifukwa chakusoŵa chakurya muliŵavu.

4. MATENDA NDIPUSO MILILI

Wupu Wakuwona va Umoyu Pacharu Chosi Chapasi ungukamba kuti: “Chiŵerengeru cha matenda ndipuso milili chakwera ukongwa muvyaka vinu va muma 2000. Matenda ngo ngasuzganga ukongwa kali nge Black death (ngo ngatamba chifukwa cha mbeŵa), kolera ndipuso ntchofu nangu ngasuzga so ukongwa mazuŵa nganu. Kweniso pasazgikiyapu nganyaki nge SARS (matenda ngakunanga mapapu), chifuŵa cha ku Spain, MERS, Ebola, ndipuso matenda nga Zika ngo ngatamba chifukwa cha uzuzu.” Chinanga kuti asayansi ndi madokotala ayesesa kulimbana ndi matenda ngenanga kweni atondeka kungamalisa.

5. NTCHITU YAKUPHARAZGA YAPACHARU CHOSI

Yesu wangukamba so chigaŵa chinyaki cha chisimikizu. Iyu wangukamba kuti: “Uthenga wamampha uwu wa Ufumu, wazamupharazgika pacharu chosi chapasi kuti uje ukaboni ku ŵanthu amitundu yosi, ndipu pavuli paki umaliru uzengi.” (Mateyu 24:14) Chinanga kuti pacharu chapasi pe masuzgu ngakulungakulu, kweni ŵanthu akujumpha 8 miliyoni akutuliya mu mitundu yakupambapambana apharazga uthenga wamampha wa Ufumu waku Chiuta muvyaru 240. Yiwu apharazga uthenga wenuwu mu vineneru vakujumpha 1,000. Venivi vechendachitikepu chijaliyi.

Vinthu vo vilongo chisimikizu cho Yesu wangukamba ndivu nadi vichitika mazuŵa nganu. Ntchifukwa wuli tikhumbika kuja masu ndi visimikizu venivi? Veviyo chifukwa Yesu wangukamba kuti: “Asani mwaziwona vinthu venivi vichichitika, muziziŵi kuti Ufumu waku Chiuta we pafupi.”​—Luka 21:31.

Mwakukoliyana ndi vo Bayibolu likamba, chisimikizu cho Yesu wangukamba chititiwovya kuziŵa kuti Chiuta wakujalikiska Ufumu waki kuchanya mu chaka cha 1914. * Nyengu yeniyi ndiyu Chiuta wanguŵikiya Yesu kuja Fumu ya Ufumu wenuwu. (Sumu 2:2, 4, 6-9) Pambula kuswera yapa, Ufumu wenuwu uyambengi kulamuliya charu chapasi, ndipu utuzgengepu maulamuliru ngosi ngo ngasuskana nawu. Ufumu uwu wazamusintha charu chapasi kuti chizije paradayisu ndipu ŵanthu azamuja ndi umoyu wamuyaya.

Pambula kuswera yapa, mazu ngo Yesu wangukamba mu pempheru laki lakuwoniyapu ngafiskikengi. Iyu wangukamba kuti: “Ufumu winu uzi, khumbu linu lichitiki panu pasi, nge kuchanya.” (Mateyu 6:10) Kweni ndi vinthu wuli vo Ufumu wenuwu wachitapu kutuliya po ukujalikiskikiya mu 1914? Kumbi tilindizga kuti Ufumu wenuwu wazamuchitanji asani wazituzgapu maufumu nganyaki ngosi nga ŵanthu?