TIGWIRISIYA ntchitu magesi kuti tibiki kweniso timbulikiyi munyumba. Wo ŵe ndi magalimotu akhumbika mafuta kuti galimotu zawu ziyendi. Tigwirisiya so ntchitu magesi kuti tifiski kuchita vinthu vinyaki va zuŵa ndi zuŵa. Chinanga kuti ve viyo, ŵanthu anandi atondeka kugwirisiya ntchitu umampha magesi ndi mafuta.

Gary yo waja ku South Africa wangukamba kuti, nkhani yo yisuzga ukongwa “njakukwera mtengu kwa mafuta.” Jennifer yo waja ku Philippines wadandaula chifukwa cha “kuzimwazimwa kwa magesi.” Ndipu Fernando wa ku El Salvador wangukamba kuti, “wakwaskika ukongwa chifukwa cha kunangika kwa vinthu va m’chilengedu.” Mu vyaru vinandi, vo achita kuti apangi magesi kweniso mafuta vinanga chilengedu.

Mungajifumba kuti, ‘Kumbi ndingachita wuli kuti ndigwirisiyengi ntchitu umampha magesi kweniso mafuta?’

Tosi tingagwirisiya ntchitu mwazeru vinthu venivi. Tingayanduwa ukongwa asani tiphwere kweniso tigwirisiya ntchitu umampha magesi ndi mafuta chifukwa tingananga ndalama zinandi cha. Vitovya so kuti tileki kunanga chilengedu. Kweniso magesi nangu ndi mafuta visuzgasuzga cha.

Tiyeni tiwoni vo tingachita kuti tiphweriyengi magesi ndi mafuta pa vigaŵa vitatu ivi: panyumba, thiransipoti kweniso vakuchita va zuŵa ndi zuŵa.

Mugwirisiyengi ntchitu umampha vipangizu vo vitovya kuti munyumba mufundengi pamwenga muzizirengi. (Air conditioner) Kafukufuku yo wanguchitika mu charu chinyaki ku Europe wangulongo kuti kuleka kufundisa ukongwa munyumba asani kwazizira, kutovya kuti mugwirisiyengi ntchitu nthazi yimana ya magesi. Derek yo waja ku Canada, wanguzomereza fundu yeniyi. Iyu wangukamba kuti: “Kuvwala majuzi asani kwazizira m’malu mwa kuwotha motu, kutovya banja lidu kuti lileki kugwirisiya ntchitu nkhuni zinandi.”

Fundu yeniyi yigwira so ntchitu mu nyengu yakufunda. Mwakuyeruzgiyapu, Rodolfo yo waja ku Philippines wazizirisa ukongwa cha fani yaki. Ntchifukwa wuli iyu wachita viyo? Iyu wangukamba kuti, “Venivi vitovya kuti ndigwirisiyengi ntchitu nthazi yimana ya magesi kweniso ndinanga ndalama zinandi cha.”

Mujalengi mawindu ndi visasa asani mugwirisiya ntchitu vipangizu vo vitovya kuti munyumba mufundengi pamwenga muzizirengi. * Asani tijala mawindu kweniso visasa, vichitisa kuti mphepu yakuzizira pamwenga yakufunda yo ye munyumba yileki kutuwa kubwalu. Mwakuyeruzgiyapu, asani kwazizira ndipu mugwirisiya ntchitu chipangizu chakufundisiya munyumba, kujula visasa pamwenga mawindu kungachitisa kuti mugwirisiyi ntchitu nthazi yinandi ya magesi.

M’malu mwakujala ŵaka mawindu ndi visasa, ŵanthu anyaki aŵika magilasi mumawindu ngo ngatovya kuti munyumba mulekengi kuzizira pamwenga kufunda ukongwa. Venivi vitovya  kuti alekengi kunanga nthazi yinandi ya magesi.

Mugwirisiyengi ntchitu mababu nga eneje seva. Jennifer yo tamuzumbuwa kukwamba wangukamba kuti, “M’malu mwakugwirisiya ntchitu mababu ngo ngaŵala ukongwa, tingwamba kugwirisiya ntchitu mababu nga eneje seva.” Chinanga kuti mababu nga eneje seva ngakudula, kweni ngagwirisiya ntchitu nthazi yimana. Venivi vitovya kuti mulekengi kunanga ndalama zinandi.

Mukwerengi minibasi pamwenga basi m’malu mwakukwera galimotu yinu. Andrew wa ku Britain wangukamba kuti: “Asani ndiluta kuntchitu, nditanja kukwera thireni pamwenga njinga.” Buku linyaki likamba kuti “asani munthu wakwera galimotu yaki wagwirisiya ntchitu mafuta nganandi ukongwa kuphara kukwera basi pamwenga thireni.”—Energy: What Everyone Needs to Know.

Munozgekiyengi limu. Asani munozgeke limu vinthu vo mukhumbika kuchita, vitovya kuti muleki kwenda maulendu nganandi. Venivi vitovya so kuti muleki kunanga nyengu, ndalama ndipuso mafuta nganandi.

Jethro wa ku Philippines wapangiya limu bajeti ya mafuta ngo wagwirisiyengi ntchitu mwezi wewosi. Iyu wanguti, “Ivi vitindiwovya kuti ndipangengi maulendu mwakukoliyana ndi mafuta ngo ndigwirisiya ntchitu.”

Mugwirisiyengi ntchitu ukongwa maji ngakuzizira. Kafukufuku munyaki yo wanguchitika ku Australia wangulongo kuti ŵanthu mu charu chenichi agwirisiya ntchitu nthazi yinandi ya magesi pakufundisa maji.

Mugwirisiyengi ntchitu ukongwa maji ngakuzizira chifukwa kufundisa maji kukhumba nthazi yinandi ya magesi. Victor wa ku South Africa wangukamba kuti: “Asani tisamba, tigwirisiya ntchitu maji ngakufunda ukongwa cha.” Wasayansi munyaki zina laki Steven Kenway wangukamba kuti, “Kuleka kugwirisiya ntchitu ukongwa maji ngakufunda nkhwakovya ukongwa chifukwa mugwirisiya ntchitu maji nganandi cha, nthazi yimana ya magesi, . . . munanga ndalama zinandi cha kweniso maji ndi magesi visuzgasuzga cha.”

Muzimwengi vipangizu vamagesi. Muzimwisengi magesi, TV, kompyuta ndi vipangizu vinyaki vamagesi. Kweni vipangizu vinyaki vilutiriza mbwenu kugwirisiya ntchitu magesi chinanga muvizimwisi. Akaswiri anyaki akamba kuti kuvituzgaku ku soketi kutovya kuti vileki kugwirisiya ntchitu magesi. Ivi ndivu Fernando yo tamuzumbuwa kali wachita. Iyu wangukamba kuti: “Ndizimwa magesi, ndipu chipangizu chechosi cho ndileka kuchigwirisiya ntchitu nditichituzgaku ku soketi.”

Palivi cho tingachita pa nkhani ya mitengu ya magesi ndi mafuta kweniso mo vinthu venivi vinangiya chilengedu. Kweni weyosi wangafiska kugwirisiya ntchitu magesi ndi mafuta mwazeru. Ŵanthu anandi pacharu atesesa kugwirisiya ntchitu vinthu venivi mwazeru. Chinanga kuti kuchita venivi kukhumba phamphu kweniso kunozgeke, kweni nkhwakovya ukongwa.Valeria wa ku Mexico wangukamba kuti, “Ndinanga ndalama zinandi cha ndipuso nditovya kuti chilengedu chileki kunangika. ”