Kumbi Muziŵa?
Kumbi Ndi Vinthu Wuli vo Vinguchitikiya Nineve Yona Wati Wafwa?
CHA M’MA 670 B.C.E., ufumu wa Asiriya unguja wanthazi ukongwa pacharu chosi chapasi, “kwambiya ku Kupuro chakuzambwi mpaka ku Iran chakuvuma, ndipu nyengu yinyaki walamuliyanga so charu cha Ijipiti,” nge mo vingukonkhoskeke pa webusayiti ya British Museum. Tawuni yaki yikulu ya Nineve, ndiyu yenga tawuni yikulu ukongwa pacharu chosi chapasi. Tawuni iyi yenga ndi vinthu vakukondwesa vakali, nge minda yakutowa, nyumba zikuluzikulu za mafumu, kweniso malayibulare ngakulungakulu. Vinthu vo vingulembeka pavimati va tawuni yakali ya Nineve, vilongo kuti Fumu Ashurbanipal wangujidana kuti “fumu ya charu chosi chapasi” nge mo mafumu nganyaki nga ku Asiriya ngachitiyanga. Pa nyengu iyi, charu cha Asiriya kweniso tawuni ya Nineve vawonekanga kuti vingathereskeka cha.
Ufumu wa Asiriya wo ŵenga wanthazi ukongwa pacharu chosi chapasi pa nyengu yo walamuliyanga vyaru vinyaki
Kweni ufumu wa Asiriya wati waja wanthazi ukongwa, mchimi waku Yehova Zefaniya wangukambiya limu kuti: “[Yehova] wazamunanga charu cha Asiriya, kweniso wazamubwanganduwa Nineve ndi kumusambusa chipalamba.” Mchimi waku Yehova Nahumu nayu wangukambiya so limu kuti: “Phangani siliva, phangani golidi! . . . Mutawuni yo mulivi chechosi, yasambuka mahami, yabwangandulika! . . . Weyosi yo wakuwona wazakukuthaŵa ndipu wazamukamba kuti, ‘Nineve wabwangandulika!’” (Zefa. 2:13; Nahu. 2:9, 10; 3:7) Ŵanthu ŵati wavwa mauchimi ngenanga atenere kuti ajifumbanga kuti: ‘Kumbi venivi vingachitika nadi? Kumbi ufumu wanthazi wa Asiriya ungathereskeka nadi?’ Vawonekanga nge kuti vingachitika cha.
Tawuni ya Nineve yinguja mahami
Chinanga kuti venga viyo, vo ŵanthu aŵanaŵananga cha ndivu vinguchitika! Kukumaliya kwa chaka cha 670 B.C.E., ufumu wa Asiriya unguthereskeka ndi Ababiloni kweniso Amedi. Ŵanthu anguleka kuja mutawuni ya Nineve kweniso yinguluwikiya limu! Mwakukoliyana ndi vo buku lo lisanirika ku New York munyumba yakusungamu vinthu vakali ya The Metropolitan Museum of Art likamba, “kufika mu vyaka va mu ma 500-1500 C.E, ŵanthu anguleka kuja mutawuni iyi ndipuso yinguja mahami ndipu ŵanthu aziŵanga vakukwaskana ndi Nineve kutuliya mu Bayibolu pe.” Magazini ya Biblical Archaeology Society yikamba kuti, kufika kukwambiriya kwa vyaka va mu ma 1800, “pengavi munthu weyosi yo waziŵanga kuti kwenga tawuni yikulu ukongwa ya charu cha Asiriya.” Kweni mu 1845, Austen Henry Layard wakufukuwa vinthu vakali, wangwamba kukumba mahami nga tawuni ya Nineve. Vo wangusaniya pamahami yanga vingulongo kuti tawuni ya Nineve yenga yapachanya ukongwa.
Kufiskika kwa mauchimi ngakukwaskana ndi Nineve kutitiwovya kugomezga kuti mauchimi nga mu Bayibolu ngakukwaskana ndi kumala kwa maulamuliru nga ndali ngo ngalipu sonu ngazamufiskika so.—Dani. 2:44; Chivu. 19:15, 19-21.
