Kumbi mungalikumbuka zuŵa lo mwana winu wanguwiya? Kwambula kukayika mungunozgeka kumupakata. Apapi akondwa cha asani aŵakambiya kuti mwana wawu wawa ndi matenda pamwenga kuti ngwakupunduka nge mo so venge ndi Carlo kweniso Mia.

Kumbi mwe ndi mwana wakupunduka? Panyaki mungakhumba kuziŵa asani mungafiska kumuphwere. Asani ndi viyo, mungafipanga mtima cha. Apapi anyinu afiska kumalana ndi masuzgu nga viyo. Ŵanaŵaniyani masuzgu ngatatu ngo mungakumana nangu ndipu wonani mo zeru zakutuliya m’Bayibolo zingakuwovyiyani.

Apapi anandi apwetekeka mtima asani aziŵa kuti mwana wawu we ndi matenda. Ma munyaki wa ku Mexico Juliana wangukamba kuti: “Ndinguvwana cha madokotala ngati ngandikambiya kuti wongu wa mwana wangu Santiago ukunangika. Ndawonanga nge kuti charu chandidinikiriya.” Anyaki angavwa nge mo wanguchitiya ma munyaki wa ku Italy, zina laki Villana. Iyu wangukamba kuti: “Ndingusankha kuti ndibali mwana chinanga kuti ndenga mura ukongwa. Kweni sonu nditijimba mulandu asani mwana wangu wakumana ndi masuzgu  chifukwa chakuti wongu waki ugwira nchitu umampha cha.”

Asani mufipa mtima kweniso mutijimba mulandu ziŵani kuti ndimu ŵanthu wosi achitiya. Chiuta wangulenga ŵanthu kuti atamengi cha. (Chiyambo 1:27, 28) Iyu wakulenga apapi kuti azomerezgengi suzgu yeyosi cha yo yaŵawiya. Mphakwenere nadi kuja ndi “chitima” chifukwa ndimu mwakhumbiyanga cha kuti mwana winu wajaliyi. Vikutoliyeningi nyengu kuti muyiziŵiriyi suzgu yo mwana winu we nayu.

Kumbi vingaŵa wuli asani mutijimba mulandu pa suzgu yo mwana winu we nayu? Kumbukani kuti palivi yo wavwisisa vo vichitika kuti mwana watongi matenda kutuliya kwa apapi ŵaki, malu ndipuso vinthu vinyaki. Nyengu zinyaki mungayamba kumba mulandu yo mukutolana nayu. Lekani kuja ndi maŵanaŵanu ngaviyo. Mungachita umampha asani mungakoliyanangaku ndi murumu winu pamwenga muwolu winu kuti mutamizgengi umampha mwana winu.—Wakutaula 4:9, 10.

SACHIZGU: Ngaziŵeni umampha matenda ngo mwana winu watama. Bayibolo likamba kuti: “Kuti muje ndi banja lamampha mukhumbika kuja ndi zeru, ndipu kuti lije lakukho mukhumbika kuziŵa vinthu.”—Nthanthi 24:3, New Century Version.

Mungasambira vinandi kutuliya ku madokotala ndipuso mabuku ngakugomezgeka. Kungaziŵa umampha matenda ngo mwana winu watama kuyanana ŵaka ndi nchitu yo yiŵapu kuti munthu wachiziŵi umampha chineneru chinyaki. Vingaŵa vakusuzga pakwamba kweni mukhoza kusambira.

Carlo ndi Mia wo taŵazumbuwa pakwamba, anguchivwa vinandi kwaku dokotala wawu ndipuso wupu wo uziŵa ukongwa za matenda nga mwana wawu. Yiwu angukamba kuti, “Ivi vingutiwovya kuziŵa masuzgu ngo mwana widu watingi wakumanengi nangu ndipuso ‘vinthu vamampha’ vo mwana widu watingi wachitengi chinanga kuti wongu waki wagwiranga nchitu umampha cha. Tinguwona kuti mwana widu watingi wachitengi vinthu vamampha vinandi pa umoyu waki. Ivi vingutichiska ukongwa.”

Nyengu zinyaki mungawona kuti kuphwere mwana winu yo watama kutikuvukisani ukongwa. Ma munyaki wa ku New Zealand, zina laki Jenney wangukamba kuti, “Pati pajumpha vyaka vimanavi kutuliya po mwana wangu munthurumi wangutamiya nthenda ya msana, ndavukanga ukongwa ndipuso ndaliyanga chifukwa chakuti ndagwiranga nchitu zinandi panyumba ndija.”

Suzgu yinyaki njakuti mungajiwona nge kuti mwe mwija. Ben we ndi mwana munthurumi yo minofu yaki yigwira nchitu umampha cha ndipuso ngwakuzerezeka. Iyu wangukamba kuti, “Ŵanthu anandi angaziŵa cha vo vititichitikiya pa umoyu widu.” Ungakhumbisiska kukambiya munthu munyaki. Kweni ŵanthu anandi wo ucheza nawu, ŵana ŵawu alivi suzgu lo le ndi mwana waku. Utondeka kuŵakambiya mo uvwiya mumtima waku.

SACHIZGU: Pemphani anyinu kuti akuwovyeni. Muzomerengi asani ŵanthu atikupemphani kuti akuwovyeni. Juliana yo tamuzumbuwa kukwamba wangukamba kuti, “Nyengu zinyaki ini ndi murumu wangu tachitanga soni kupempha anyidu kuti atiwovyi.” Iyu wangulutirizga kukamba kuti, “Taziŵa kuti tikhumbika ŵanthu kuti atiwovyi. Asani anyaki atiwovya, titijivwa kuti te tija cha.” Asani munthu yo ucheza nayu pamwenga yumoza wa m’banja laku wapempha kuti waje ndi mwana waku pa vakuchitika vinyaki kweniso pa maunganu ngachikhristu, titenere kuzomera ndipuso kuwonga. Ntharika yinyaki ya m’Bayibolo yikamba kuti, “Bwezi litanja nyengu zosi, ndipu ndi mubali yo wakupapikiya kuti wakuwovyi pa suzgu.”—Nthanthi 17:17, NW.

Phweriyani so umoyu winu. Nge mo viliri ndi ambulesi, kuti yilutirizgi kupinga ŵanthu wo atama kuluta nawu kuchipatala, yikhumbika kuyidira mafuta nyengu zosi, namwi so kuti muje ndi nthazi mukhumbika kuryanga vakurya vakupaska nthazi, kuchitanga masaza, kuja ndi nyengu yakupumuliya kuti mulutirizgi kuphwere mwana winu. Da munyaki zina laki Javier, yo we ndi mwana munthurumi wakupunduka wangukamba kuti, “Nditesesa kurya vakurya vakupaska nthazi chifukwa chakuti mwana wangu watenda cha ndipu ini ndini nditimuyendesa. Wangayenda cha kwambula ini!”

Kumbi mungayisaniya wuli nyengu yakuti muphwere umoyu winu? Apapi anyaki asinthana pakuphwere mwana wawu. Ivi vitovya kuti munyaki wasaniyeku nyengu yakupumuliya kweniso kuchita vo wakhumba. Mukhumbika kusaniya nyengu yakuchitiya vinthu vakukhumbika ukongwa, chinanga kuti nkhwakusuzga kuchita viyo. Kweni ma munyaki wa ku India zina laki Mayuri, wangukamba kuti, “Pavuli paki uziŵiriya.”

Kambiskanani ndi anyinu wo mutiŵagomezga. Chinanga mbanyinu wo ŵana ŵawu alivi matenda ngo mwana  winu we nangu angakuwovyani. Mungaromba kwaku Yehova Chiuta. Kumbi rombu lingakuwovyani nadi? Yazmin we ndi ŵana ŵaŵi ndipu angusanirika kuti m’mapapu ndi m’matumbu ngawu mwenga mamphina nganandi, iyu wangukamba kuti, “Nyengu zinyaki ndasuzgikanga maŵanaŵanu ukongwa ndipu ndawonanga nge kuti ndikunthiyengepu cha.” Iyu wangukamba so kuti, “Ndiromba kwaku Yehova kuti wandipaski nthazi ndipuso wanangwa wa mumtima. Pavuli paki ndiwona kuti ndikhoza kukunthiyapu.”—Sumu 145:18.

Kutama kwa mwana kungakwaska so vakurya vo banja lingarya, ko lingachiyenda ndipuso nyengu yo apapi angamaliya pakucheza ndi mwana weyosi. Nyengu zinyaki, ŵana a m’banja lo angawona nge kuti atiŵatole kanthu cha. Kweniso, asani apapi angayamba kutangwanika ukongwa pakuphwere mwana yo watama, vingachitiska kuti nthengwa yawu yitimbanyizgiki. Da munyaki wa ku Liberia, zina laki Lionel, wangukamba kuti, “Nyengu zinyaki muwolu wangu wakamba kuti wagwira yija nchitu yakuphwere mwana widu munthurumi ndipu wawona nge kuti palivi cho ndichitapu. Ndiwona kuti watindidelera ukongwa ndipu nyengu zinyaki nditimumuka mwambula ulemu.”

SACHIZGU: Kuti ŵana ŵinu asimikizi kuti mutiŵayanja nadi, chitani masaza ngo akondwa nangu. Jenney yo tamuzumbuwa kali wangukamba so kuti, “Nyengu zinyaki mwana widu munthurumi mura titimuchitiya vinthu vamampha ukongwa, tiluta nayu kuchirya chakurya cha msana ku resitilanti yo watanja.”

Kuti muvikiliyi nthengwa yinu, mukambiskanengi ndi munthu yo mukutolana nayu ndipuso kurombe nayu limoza. Da munyaki zina laki, Aseem, yo mwana waki watamanga nthenda ya vizilirisi wangukamba kuti, “Chinanga kuti nyengu zinyaki ini ndi muwolu wangu tivuka ndipuso tiguŵa, kweni tisaniya nyengu yakukambiskana ndi kurombe limoza. Mulenji wewosi ŵana ŵidu ŵechendayuki, tikambiskana lemba la m’Bayibolo.” Ŵanthu anyaki akutolana akambiskana pakuŵija ŵechendagoni. Asani mukambiskana mwachanju ndipuso muromba kutuliya pasi pa mtima vichitiskengi nthengwa yinu kuti yije yakukho panyengu yo mukumana ndi masuzgu ngakulu. (Nthanthi 15:22) Ŵanthu anyaki akutolana angukamba kuti, “tikumbuka mo tachitiyanga pa nyengu zo takumananga ndi masuzgu pa umoyu widu.”

Bayibolo lilayizga kuti pambula kuswera yapa, Chiuta wazamumaliska kupunduka ndipuso wazamutuzgapu matenda ngosi ngo ngasuzga ŵana ndi ŵara viyo. (Chivumbuzi 21:3, 4) Panyengu yo “pakaŵangavi wakujamu mu muzi wo yo wakakambanga kuti, ‘Ndatama.’” *—Yesaya 33:24.

Sonu panu, mungafiska kuphwere mwana winu yo watama. Carlo ndi Mia wo taŵazumbuwa kukwamba, angukamba kuti, “Mungaguŵanga cha asani vinthu vosi vitenda umampha cha. Muŵanaŵaniyengi ukongwa vinthu vamampha vo mwana winu wangachita chifukwa vilipu vinandi.”