1. Kumbi tikhumbika kuchitanji kuti chivwanu chidu chilutirizgi kuja chakukho?

 ŴANTHU anandi akamba kuti agomezga vinthu asani aviwona. Kumbi tingaŵawovya wuli ŵanthu ŵenaŵa kuti aje ndi chivwanu mwaku Yehova, chinanga kuti Bayibolo likamba kuti ‘palivi yumoza yo kali kosi wakuwona Chiuta’? (Yoh. 1:18) Kumbi tingachita wuli kuti tilutirizgi kuja ndi chivwanu chakukho mwaku Yehova yo ndi “Chiuta wambura kuwoneka”? (Ŵakol. 1:15) Chinthu chakwamba chakukhumbika ukongwa, nkhuziŵa visambizu vo vibisa uneneska wakukwaskana ndi Yehova. Chachiŵi, tikhumbika kugwiriskiya nchitu Bayibolo mwalusu kuti tibwanganduwi fundu zosi zo ‘zitijitumphuska kumikana ndi mziŵiru waku Chiuta.’​—2 Ŵakor. 10:4, 5.

2, 3. Kumbi ndi visambizu viŵi nivi vo vichitiska kuti ŵanthu aleki kuziŵa uneneska wakukwaskana ndi Chiuta?

² Chisambizu chaboza cho chawanda ukongwa ndipu chichitiska ŵanthu kuti aleki kuziŵa uneneska waku Chiuta, nchakuti vinthu vikuchita kusambuka. Chisambizu chenichi, chisuskana ndi vo Bayibolo likamba ndipu chichitiska kuti ŵanthu aŵevi chilindizga kunthazi. Ŵanthu wo asambiza kuti vinthu vikuchita kusambuka akamba kuti vinthu vosi vamoyu vikujaku ŵaka vija, vo ving’anamuwa kuti umoyu wa munthu ulivi nchitu.

³ Kusazgiyapu pa fundu yeniyi, alongozgi avisopa nawu asambiza kuti pajumpha ŵaka vyaka masawuzandi ngamanavi kutuliya po Chiuta wakulenge vinthu vosi. Chinanga kuti wo asambiza venivi atumbika Bayibolo kweni amiziriya kuti Chiuta wakulenga vinthu vosi kwa mazuŵa 6, maola 24 zuŵa lelosi. Yiwu akana ukaboni wakuvwika umampha wo asayansi akamba, wo ususkana ndi maŵanaŵanu ngawu. Chisambizu chenichi, chichitiska kuti ŵanthu aleki kugomezga Bayibolo kweniso aliwonengi kuti likonkhoska umampha cha vinthu ndipuso ndaboza. Ŵanthu wo asambiza chisambizu chenichi,  atitikumbuska ŵanthu anyaki a mu nyengu ya akutumika wo ŵenga aphamphu kwaku Chiuta “kweni uli ndi mziŵiru cha.” (Ŵar. 10:2) Kumbi tingagwiriskiya wuli nchitu Mazu ngaku Chiuta kuti tibwanganduwi “malinga” nga chisambizu chakuti vinthu vikuchita kusambuka ndipuso visambizu vinyaki vaboza? Tingachita venivi pijapija asani tiyesesa kusambira pakutija kuti tiziŵi uneneska wa vo Bayibolo lisambiza.

4. Kumbi titenere kuja ndi chivwanu kutuliya pa vinthu nivi?

⁴ Bayibolo lititisambiza kuti tikhumbika kuziŵa vinthu. (Nthanthi 10:14) Yehova wakhumba cha kuti tivwanengi mwaku iyu kutuliya pa zeru za ŵanthu pamwenga midawuku ya visopa kweni tivwanengi kutuliya pa vo tiwona ndipuso fundu zaki zakuvwika umampha. (Ŵerengani Ŵahebere 11:1.) Kuti tije ndi chivwanu chakukho mwaku Chiuta, tikhumbika kugomezga kuti iyu waliku nadi. (Ŵerengani Ŵahebere 11:6.) Tija ndi chivwanu chaviyo chifukwa cha vo tiŵanaŵana ŵaka cha kweni chifukwa chakuti tisanda fundu zo zilipu mwakugwiriskiya nchitu umampha zeru zidu.

5. Nchifukwa chimoza nichi cho chingatiwovya kugomezga kuti Chiuta waliku?

⁵ Wakutumika Paulo, wangukamba chifukwa chimoza cho tingagomezge kuti Chiuta waliku chinanga kuti tingamuwona cha. Pakukamba zaku Yehova, Paulo wakulemba kuti: ‘Kutuwa ku ulengi wa charu [mijalidu yaki] yambura kuwoneka . . . nthazi yaki yamuyaya ndi so uchiuta waki, viwoneke limu, pakuteskeka mu machitidu ngaki.’ (Ŵar. 1:20) Kumbi mungamuwovya wuli munthu yo wakayikiya kuti Chiuta waliku kuti waziŵi uneneska wa m’mazu ngakukambirika ngaku Paulo? Ŵanaŵaniyani vinthu ivi vo vichitika m’chilengedu, vo vilongo nthazi kweniso zeru za Mulengi widu.

6, 7. Kumbi nthazi zaku Yehova ziwoneke wuli mu vinthu viŵi vo vititivikiliya?

⁶ Nthazi zaku Yehova ziwoneke mu vinthu viŵi vo vititivikiliya. Vinthu venivi, ndi mphepu yo ye mude kweniso nthazi yo yiguza vinthu pacharu. Mphepu yeniyi, yichitiska kuti titutengi ŵaka cha kweni yititiwovya pa vinthu vinandi. Yititivikiliya so ku vibanthu vakupambanapambana vo vitchimbiya ukongwa kuchanya. Vibanthu va mya yo ye kuchanya vo vikhoza kunanga ukongwa charu, kanandi vitufya asani vikhumba kuwa ndipu vakumana ndi mphepu yo ye mude. Venivi vichitiska kuti usiku tiwonengi vinthu vakuŵala ukongwa nge nyenyezi vichitchimbiya kuchanya.

⁷ Nthazi yo yiguza vinthu pacharu yititivikiliya so kuti tileki kupwetekeka ndipu yituliya pasi, pakatikati pa charu. Pamalu ngenanga, pe vinthu vakotcha va nge vimaba. Venivi, vichitiska kuti pacharu chapasi paje nthazi yakuguza vinthu ndipu nthazi yeniyi yizunguliya charu chapasi kufika mpaka kuchanya. Ndipu yititivikiliya ku nthazi ya lumwi kweniso vinthu vinyaki vo viphulika kutuliya ku lumwi. Vinthu vo viphulika vitondeka kotcha vinthu vosi vamoyu vo ve pacharu chapasi chifukwa cha nthazi yo yiguza vinthu. M’malu mwaki, vimaliya mude ndipu vifika cha pacharu chapasi. Mwambula kukayika, Yehova “ngwakulimba mu nthazi.”​—Ŵerengani Yesaya 40:26.

8, 9. Kumbi zeru zaku Yehova ziwoneke wuli mu vinthu vo vichitiska kuti vamoyu vosi vilutirizgi kuja ndi umoyu?

⁸ Zeru zaku Yehova ziwoneke mu vinthu vo vichitiska kuti vamoyu vosi vilutirizgi kuja ndi umoyu pacharu. Mwakuyeruzgiyapu: Ŵanaŵaniyani kuti muja mumsumba wo we ndi mpanda ndipu mwe ŵanthu anandi ukongwa kweni mulivi nthowa yo mungazisiya maji ngamampha  kweniso kulivi ko mungachitaya vinthu viheni. Msumba waviyo, ungaswera cha kuja ukazuzi ndipu kungaŵa kwakusuzga kujamu. Mu nthowa yinyaki, charu chidu chiyanana ndi msumba waviyo. Charu che ndi maji ngamanavi ngamampha ndipu tilivi malu ngakuti tingatayaku vinthu viheni. Kweni vinthu vamoyu vakukwana mabiliyoni vija m’charu chenichi kwa mgonezi ndi mgonezi. Nchifukwa wuli? Chifukwa chakuti charu chigwiriskiya nchitu vinthu vo vagwiriskikiya nchitu kali kuti vinthu vamoyu vilutiriyi kuja ndi umoyu.

⁹ Ŵanaŵaniyani mo mvuchi wamampha wo tituta upangikiya. Vinthu vamoyu vakukwana mabiliyoni, vituta mvuchi wamampha ndipu vituzga mvuchi uheni. Chinanga kuti ve viyo, mvuchi wamampha umala cha ndipu charu chizaza cha ndi mvuchi “uheni.” Nchifukwa wuli venivi vichitika cha? Tingasaniya kwamuka kutuliya pa vo vichitika asani vakume vipanga chakurya chawu. Vakume vigwiriskiya nchitu mvuchi uheni, ukweru wa lumwi, maji ndi nyata kuti vipangi chakurya chenichi kweniso kuti vituzgi mvuchi wamampha. Asani tituta mvuchi wamampha, tituzga mvuchi uheni titovya kuti vakume vilutirizgi kupanga chakurya. Tingakamba kuti Yehova wagwiriskiya nchitu vakume vo iyu wakupanga kuti wapaski ŵanthu “wosi umoyu, ndi mvuchi.” (Mac. 17:25) Zenizi ndi zeru zapachanya ukongwa!

10, 11. Kumbi abulawula anyaki kweniso muchenjezi, alongo wuli zeru zaku Yehova?

¹⁰ Zeru zaku Yehova ziwoneke so mu vinthu vinandi vamoyu vo vija m’charu chidu chakutowa. Viwoneka kuti pacharu pe mitundu ya vinthu vamoyu yakukwana 2 miliyoni ndipu panyaki yifika 100 miliyoni. (Ŵerengani Sumu 104:24.) Tiyeni tiwoni vamoyu vinyaki ivi vo vilongo zeru zaku Chiuta.

¹¹ Abulawula anyaki ŵe ndi wongu umana wo wenge kanje ka kamuganji. Abulawula ŵenaŵa, aphululuka ulendu wa makilomita pafupifupi 3,000 ndipu lumwi ndilu litiŵawovya kuziŵa ko aluta. Nanga afiska wuli pakuti lumwi litenda mwakupinjika? Yehova wakupanga wongu wa abulawula ŵenaŵa mu nthowa yakuti ulekengi kutimbanyizgika ndi kwenda kwa lumwi. Ŵanaŵaniyani so mo jisu la muchenjezi liliri. Iyu wagwiriskiya nchitu masu ngaŵi. Jisu laki limoza le ndi tivigaŵa takujumpha 30,000. Chinanga kuti ve viyo, wongu wa muchenjezi wo ngumana ukongwa uziŵa mauthenga ngosi ngo tivigaŵa tamasu ngaki titumiza ndipu uziŵa so asani chinthu chinyaki cho che pafupi chandele kamanavi.

12, 13. Nchinthu wuli cho chitikuziziswani ndi mo Yehova wakupangiya maselu ngo ngasanirika muliŵavu linu?

¹² Chinthu chinyaki chakuziziswa ukongwa, ndi mo Yehova wakupangiya maselu ngo ngasanirika mu vinthu vosi vamoyu. Mwakuyeruzgiyapu, liŵavu linu likupangika ndi maselu pafupifupi 100 tiliriyoni. Mukati mwa selu lelosi mwe kanthu ko kawoneka nge kachingwi  ndipu kadanika kuti DNA (deoxyribonucleic acid). DNA yisunga vinthu vo vikhumbika kuti liŵavu linu losi lipangiki.

¹³ Kumbi DNA yisunga vinthu vinandi wuli? Tiyeruzgiyi vo CD ndi DNA yakuzaza sipuni yimana yingasunga. CD yingasunga vinthu vosi vo vingaŵa mudikishonale, ivi vakuziziswa chifukwa CD nkhapulasitiki kamanavi ŵaka. Kweni DNA yakuzaza sipuni yimana, yingasunga vinthu vakukwana ma CD 5 tiliriyoni!

14. Kumbi vo asayansi asaniya vitikuchitiskani kuti mumuwonengi wuli Yehova?

¹⁴ Fumu Davidi yikukonkhoska nge kuti vinthu vo vikhumbika pakupanga liŵavu la munthu vikulembeka m’buku lakuyeruzgiya. Pakukamba zaku Yehova Chiuta, iyu wangukamba kuti: “Masu nginu nganguwona, viduswa vangu vosi vikulembeka m’buku linu, mazuŵa ngakuti virungiki po pengavi nanga nkhamoza kaku vo.” (Sumu 139:16) Mphakuvwika kuti Davidi wanguthamika Yehova wati waŵanaŵaniya mo liŵavu laki lingupangikiya. Vo asayansi asaniya m’vyaka va pambula kuswera yapa, vachitiska kuti tilutirizgengi kuzizwa asani tiŵanaŵaniya mo Yehova wakutipangiya. Vinthu venivi vititipaska so chifukwa chakuti tizomerezgi mazu ngo wakulemba sumu wangukamba ngakukwaskana ndi Yehova, iyu wangukamba kuti: ‘Nditikurumbani chifukwa [mukundipanga, NW] mwakofya ndi mwakuziziswa. Zakuziziswa nchitu zinu! Mutindiziŵa mwakufikapu.’ (Sumu 139:14) Kukamba uneneska, vambula kuvwika kuti ŵanthu atondeki kuwona kuti chilengedu chilongo kuti kwe Chiuta Wanthazizosi!

15, 16. (a) Kumbi mabuku ngidu ngatiwovya wuli kuti tiwongengi lusu laku Yehova lo liwoneke m’chilengedu? (b) Kumbi ndi nkhani niyi yo yikukukondwesani ukongwa?

¹⁵ Kwa vyaka vinandi, mabuku nga Akaboni aku Yehova ngawovya ŵanthu mamiliyoni kuziŵa kuti chilengedu chilongo kuti kwe Chiuta Wanthazizosi. Mwakuyeruzgiyapu, mabuku nganyaki ngalembeka kuti ngawovyi ŵanthu wo abulumutizgika ndi chisambizu chakuti vinthu vikuchita kusambuka kweniso visambizu vinyaki vaboza. Pakukamba za mabuku ngenanga, mzichi munyaki wangulembe kalata ofesi ya nthambi ya ku United States ndipu wanguti: “Nchitu yakupharazga . . . yingwenda umampha ukongwa. Ma munyaki wangupempha magazini 20. Iyu wasambiza za vinthu vamoyu ndipu wakhumbanga kuti mwana weyosi wa mukilasi laki waje ndi magazini yimoza.” Mubali munyaki wangulemba kuti: “Ndaja waphamphu mu uteŵeti kwambiya mu vyaka va m’ma 1940 ndipu sonu nde pafupi kufika vyaka 75, kweni ndechendakondwepu ndi nchitu yakupharazga nge mo ndakondwe mwezi wunu.”

¹⁶ Mu vyaka va pambula kuswera yapa, nkhani zinandi zakukwaskana ndi chilengedu zaja zichilembeka m’mabuku ngidu. Nkhani zenizi zilongo mo vinthu vikupangikiya mwalusu m’chilengedu ndipuso vo ŵanthu achita kuti akope zeru za Mulengi Mura. Ndipu zilembeke kuti zitiwovyi kuwonga lusu laku Yehova lo liwoneke m’chilengedu. Mafumbu nga m’nkhani zenizi, ngatovya kuti yo waŵerenga walungurukengi pa vo wasambira ŵaka. Kumbi mwagwiriskiyapu nchitu fundu zinyaki za m’nkhani zenizi asani mupharazga nyumba ndi nyumba ndipuso ko kusanirika ŵanthu anandi pamwenga asani mupharazga mwamwaŵi?

17, 18. (a) Apapi, kumbi mungaŵawovya wuli ŵana ŵinu kuti amukengi mwambula mantha asani akonkhoska vo agomezga? (b) Kumbi ndi nkhani nizi zo zikonkhoska chilengedu zo mwagwiriskiyapu nchitu pakusopa kwa pabanja?

¹⁷ Apapi, kumbi mukukambiskanapu ndi ŵana ŵinu pakusopa kwa pabanja nkhani zenizi? Asani muchita viyo, muwovyengi ŵana ŵinu kuziŵa kuti kwe Chiuta wanthazizosi. Vingachitika kuti mwe ndi ŵana wo ŵe ku sekondale. Ŵana ŵenaŵa ndiwu angakopeka mwambula  kusuzga ndi ŵanthu wo asambiza kuti vinthu vikuchita kusambuka. Asayansi, asambizi, mabuku ngakukamba za chilengedu ndipuso vinthu vakusangaluska nge mapulogilamu ngapa TV kweniso mafilimu, vichitiska ŵanthu kugomezga kuti chisambizu chakuti vinthu vikuchita kusambuka, nchauneneska. Mungawovya ŵana ŵinu kukana chisambizu chenichi mwakugwiriskiya nchitu magazini nga Chigongwi cha Alinda. Nkhani zenizi, zichiska ampupuka kuti aje ndi “kuŵanaŵana kurunji.” (Nthanthi 2:10, 11) Zitiŵawovya kuziŵa asani vo asambizika ku sukulu vauneneska.

¹⁸ Nyengu zinyaki ampupuka atuvwa nkhani zo ziwoneka nge kuti zauneneska zo zikamba kuti asayansi asaniya vinthu vakali, vo vilongo kuti vinthu vikuchita kusambuka. Awovyeni kuti asimikizgiyengi ŵija asani vo atuvwa vauneneska nadi, kuti ŵanthu akutuliya ku nyama. Asambizeni vo angamuka asani asayansi akamba kuti vo apima vilongo kuti vamoyu vikujapu ŵaka vija. Apapi, asani mugwiriskiya nchitu nkhani zenizi, mungawovya ŵana ŵinu kuti amukengi mwambula mantha ŵanthu wo atiŵafumba chifukwa cho agomezge kuti kwe Mulengi.​—Ŵerengani 1 Petro 3:15.

19. Kumbi tosi te ndi udindu wuli?

¹⁹ Nkhani zakufufuzika umampha zo tilonde kutuliya ku gulu laku Yehova, zo zikonkhoska chilengedu zititiwovya kuziŵa mijalidu yaki yamampha. Wenuwu mbukaboni wambula kususkika wo utitichitiska kuti tithamikengi ukongwa Chiuta. (Sumu 19:1, 2) Te ndi udindu ukulu ukongwa wakupaska Yehova, Mulengi wa vinthu vosi, ulemu ndi unkhankhu wo iyu utimuyenere!​—1 Tim. 1:17.