Ağaç Kabuğundan Şişeye Mantarın Hikâyesi

Makine, beysbol topu veya şampanya üretiminde büyük rol oynayan bir ağaç kabuğu düşünebilir misiniz? Bu kabuk binlerce yıl önce hem balıkçılar hem de zarif hanımefendiler tarafından kullanılmış, hatta uzaya bile gitmiş! Daha da ilginci, bu eşsiz kabuğun tüm bu ihtiyaçları karşılaması için hiçbir ağaç kesilmiyor!

MANTAR, kendi adını taşıyan bir ağaç olan mantar meşesi ağacının kabuğundan elde edilir. Fakat bu, sıradan bir kabuk değildir. Hafif, ateşe dayanıklı ve esnektir.

Mantar meşesinin dayanıklı kabuğu yıldan yıla göze çarpar şekilde kalınlaşır. Hasat edilmezse kabuğun kalınlığı 25 santimetreye ulaşabilir. Bu kabuk, ağacı sıcaktan, soğuktan ve orman yangınlarından koruyan etkili bir kalkan görevi görür. Eğer kabuğu soyulursa mantar meşesi yaklaşık on yıl içinde yeni bir kabuk oluşturur.

Portekiz dünyadaki mantar üretiminin yaklaşık yüzde 55’ini, İspanya yaklaşık yüzde 30’unu, diğer ülkeler de (Cezayir, Fas, Fransa, İtalya ve Tunus) kalan yüzde 15’lik kısmını karşılar. *

Çok Amaçlı Kullanım

Romalılar ve Yunanlılar mantarın balık ağı şamandırası için ideal bir malzeme olduğunu, çarıklar için de rahat bir taban olabileceğini keşfettiler. Anlaşılan kavanozları kapatmak için de mantar tıpalar kullandılar. Mantar yüksek sıcaklıklarda bile esnek yapısını koruduğundan makine contaları için de ideal bir malzemedir. Ayrıca bazı uzay gemilerinde kullanılan ısı kalkanlarının önemli bir kısmını oluşturmaktadır.

Hem görüntüsü hem de yalıtma özelliği nedeniyle mantar plakalar duvar ve yer döşemelerinde gözde bir malzeme haline geldi. Spor malzemesi üreticilerine göre de beysbol topunun dolgu malzemesi ya da olta sapı için mantar paha biçilmez bir hammadde. Elbette mantar en çok şarap ve şampanya şişelerinde tıpa olarak önümüze çıkar. (“İdeal Bir Tıpa” çerçevesine bakın.)

Çevre Dostu

İyi korunmuş bir mantar ormanı insanların doğayla uyum içinde çalışabileceğinin kanıtıdır, çünkü mantar hasadı sırasında doğa zarar görmez. Yaşlı mantar meşeleri çevreyi güzelleştirir, dallarının altında otlayan büyükbaş  hayvanlara gölgelik ve yiyecek sağlar ve yaz sıcağının bunaltıcı etkisini azaltır.

Büyük mantar meşeleri şah kartal, kara akbaba ve kara leylek gibi soyu tükenmekte olan bazı kuş türlerine yuva yapmak için uygun alanlar sağlıyor. Soyu tehlikede olan İber vaşağının da sığınabildiği son yerlerden biri mantar ormanlarıdır. Geçenlerde Doğal Hayatı Koruma Vakfı bu türün yaşamının İspanya ve Portekiz’deki mantar endüstrisinin gelişimine bağlı olduğunu söyledi.

Öyleyse bir dahaki sefere bir şarap şişesinin tıpasını çıkardığınızda bir an durup düşünün. Elinizde doğal, toprakta çözülebilen ve yenilenebilir bir nesne tutuyorsunuz. Üstelik bu malzemenin kullanılması doğanın korunmasına yardımcı oluyor. Bir ağaçtan daha ne istenebilir ki?

[Dipnot]

[Sayfa 20’deki çerçeve/resim]

“İdeal Bir Tıpa”

Extremadura (İspanya) bölgesindeki Mantar, Odun ve Odun Kömürü Enstitüsü’nün müdürü olan Miguel Elena mantarın tıpa olarak kullanılması hakkında bilgi veriyor.

Mantar tıpa ne kadar işe yarıyor?

Yüz küsur yıllık şişelerden çıkan tıpalar gördüm ve şarap çok iyi şekilde korunmuştu! Mantar ideal bir tıpa.

Kabuğundan tıpa üretilebilmesi için bir mantar meşesi kaç yaşında olmalı?

Kaliteli bir tıpa üretebilmek için mantar meşesi en azından 50 yaşında olmalı, yine de palamutu ektikten 25 yıl sonra ilk hasat yapılabilir. Elbette kazanç sağlamak için 50 yıl beklenmesi gereken bir ürüne çok az kişi yatırım yapmak ister. Aslında gelir elde etmek için bu kadar çok beklenmesi gereken başka bir endüstri alanı var mı bilmiyorum.

Mantar meşesinin ömrü ne kadar?

Bir mantar meşesi ağacının ömrü ortalama 200 yıldır ve bazı türleri çok daha uzun yaşar. Mantar meşesinin kabuğu dokuz yılda bir soyulur.

Mantar üretiminin geleceği için neler yapılıyor?

Avrupa Birliği ve bölgesel yönetimler insanları mantar meşesi dikmeye teşvik etmek için ödenek ayırıyor. Bu sayede son yıllarda hektarlarca alana fidan dikildi, var olan ormanlar da daha iyi hale getirildi.

Mantar üretiminde son yıllarda hangi gelişmeler oldu?

Geçtiğimiz yirmi yıl boyunca en iyi meşe palamudu türlerini tespit etmek için birçok araştırma yapıldı. Ayrıca ürün kalitesini artırmak için diğer mantar üreticisi ülkelerle işbirliği yapıyoruz. Geliştirdiğimiz küçük bir el testeresi sayesinde, yüzyıllardır balta kullanılarak yapılan kabuk çıkarma işlemi artık daha kolay ve etkili şekilde yapılabiliyor.

 [Sayfa 19’daki resim]

Her hasattan sonra kabuk yeniden oluşuyor

[Sayfa 19’daki resim]

Usta işçiler kabuğu dikkatle soyuyor

[Sayfa 19’daki resim]

Üst üste konulan mantar plakalar sonraki aşama için hazır

[Sayfa 19’daki resim]

En kaliteli mantar tıpalar halen el yardımıyla çıkarılıyor

[Sayfa 18, 19’daki resim]

Artan parçalar sıkıştırılarak tıpa ya da başka ürünler üretiliyor