TIEHLEKETE u ri endhawini ya tintshava leyi lavaka ku ringana ni tiko ra Spain. Kwalaho u hlamarisiwa hi ku tiva leswaku ku ni tinxaka to hambana-hambana leti ha yin’we ya tona yi vulavulaka ririmi ra yona. Entiyisweni, etindhawini tin’wana ta yona, vaaki va swimitana leswi akelaneke a va twani loko va vulavula tindzimi ta vona. Vativi va mbango va le malembeni ya le xikarhi na vona va fanele va hlamale ngopfu hikuva un’wana wa vona u vule leswaku Caucasus i “ntshava leyi nga ni tindzimi to tala.”

Ndhawu leyi, leyi rhendzeriweke hi Tintshava ta Caucasus leti nga exikarhi ka lwandle ra Ntima ni ra Khaspi, a yi dume hi ku endzeriwa hi vanhu va matiko ni hi timhaka ta mabindzu, leswi endleke leswaku yi va ni matimu ni ndhavuko lowu fuweke swinene. Vaaki va kona va dume hi ku xixima vanhu lavakulu, ku rhandza ku cina ni malwandla. Kambe nchumu lowu tsakisaka vaendzi vo tala hi Ntshava ya Caucasus i tinxaka swin’we ni tindzimi ta kona to hambana-hambana. Entiyisweni, ku ni tindzimi to tala swinene  ku tlula leti vulavuriwaka endhawini yihi ni yihi ya le Yuropa leyi ringanaka na yona.

Hi lembe-xidzana ra vuntlhanu B.C.E., n’wamatimu wa Mugriki Herodotus u vike a ku: “Tinxaka hinkwato ta vanhu ti tshama eCaucasus.” Eku sunguleni ka lembe-xidzana ro sungula C.E., n’wamatimu un’wana wa Mugriki Strabo u tsale malunghana ni tinxaka ta 70 ta le ndhawini yoleyo. Rixaka rin’wana ni rin’wana a ri ri ni ririmi ra rona naswona a ri ya endla mabindzu edorobeni ra Dioscurias leri nga hlaluko, leri namuntlha ku nga doroba ra Sukhumi leri nga hlaluko leri nga eLwandle ra Ntima. Endzhaku ka makume ya malembe, xichudeni xa Murhoma Pliny Lonkulu u tsale leswaku Varhoma va lave vatoloki va 130 leswaku va endla mabindzu eDioscurias.

Namuntlha tinxaka leti tlula 50 ta ha tshama eNtshaveni ya Caucasus. Rixaka rin’wana ni rin’wana ri ni mikhuva ya rona naswona minkarhi yo tala ri ni swiambalo swa rona, vutshila ni maakelo. Kwalaho ku vulavuriwa tindzimi ta xintu ta 37, tin’wana ti vulavuriwa hi vanhu va timiliyoni kasi tin’wanyana to vulavuriwa eswimitanini swo karhi ntsena. Ndhawu leyi ku vulavuriwaka tindzimi to tala swinene entshaveni yoleyo i Riphabliki ra Dagestan ra le Rhaxiya hikuva ku ni tinxaka ta kwalomu ka 30. Ku fikela namuntlha,  vativi a va swi tivi leswaku tindzimi teto ti fambisana njhani nileswaku ti sungule njhani.

Xana u nga swi tsakela ku vona leswaku tindzimi ta le Caucasus ti tsariwa njhani? Web site ya le nawini ya Timbhoni ta Yehovha leyi nge www.mr1310.com, yi ni tindzimi leti tlulaka 400. Exikarhi ka tona ku ni tin’wana leti vulavuriwaka eCaucasus, ku nga ndhawu leyi hlamarisaka leyi swi fanelaka ku va yi vuriwa “ntshava leyi nga ni tindzimi to tala.”