KU HELA MBILU a hi nchumu wa namuntlha. Swi tolovelekile ku va vanhu va hela mbilu loko timovha ta vona ti yime egondzweni hikwalaho ka ntlimbano wa timovha kumbe loko va rindze elayinini. Kambe swidyondzi swin’wana swi vula leswaku vanhu va hela mbilu swinene namuntlha ku tlula enkarhini lowu hundzeke naswona swivangelo swa kona swi nga ha ku hlamarisa.

Vakambisisi van’wana va vula leswaku emalembeni ya sweswinyana vanhu vo tala va hela mbilu hikwalaho ka thekinoloji. Hi ku ya hi phepha-hungu ra The Gazette ra le dorobeni ra Montreal le Canada, valavisisi van’wana va vula leswaku “ku tirhisiwa ka tiselfoni, tikhamera, ti-email ni ti-iPod swi cinca vutomi bya hina . . . Leswi switirhisiwa leswi swa thekinoloji swi hi pfunaka ku kuma swilo leswi hi swi lavaka hi xihatla, swi endla leswaku ni le timhakeni tin’wana ta vutomi bya hina hi lava ku kuma swilo hi xihatla.”

Dok. Jennifer Hartstein, mutivi wa mianakanyo loyi a pfunaka mindyangu, u boxe mhaka leyi tlhontlhaka mianakanyo. U vule leswaku “hi lava ku kuma swilo hi xihatla naswona hi langutele leswaku swilo swi endleka hi ku hatlisa, swi endliwa kahle ni hi ndlela leyi hi lavaka ha yona. Loko sweswo swi nga endleki, hi tala ku hela  matimba hi tlhela hi nyangatseka, [ku nga xikombiso] xa ku hela mbilu.” U tlhele a ku: “A ha ha swi koti ku endla swilo hi tigedlile.”

Vanhu van’wana va vula leswaku ku rhumela ti-e-mail swi le ku phupheni naswona ku nga ri khale vanhu va ta tshika ku ti rhumela. Ha yini? Hikuva vanhu vo tala lava ti rhumelaka va tsandzeka ku rindza nhlamulo leyi tekaka timinete kumbe tiawara. Nakambe loko u rhumela e-mail hi ntolovelo ku languteriwe leswaku u tsala xingheniso ni mahetelelo ku fana ni loko u tsala papila. Kambe vanhu vo tala va vula leswaku ku tsala sweswo swa phirha naswona swi dya nkarhi. Va hlawula ku tirhisa tindlela leti hatlisaka to rhumelelana marungula leti nga laviki milawu ya matsalelo leyi tirhisiwaka eka ti-e-mail. Swi tikomba onge vanhu a va na wona nkarhi wo tsala xingheniso eka ti-e-mail ta vona. Vanhu vo tala a va tinyiki nkarhi wo hlaya rungula leri va ri tsaleke va nga si ri rhumela. Hikwalaho ka sweswo, va rhumela mapapila ni ti-e-mail eka vanhu lava hoxeke kumbe va swi rhumela swi tele hi swihoxo swa matsalelo.

Ku navela ka vanhu ko lava ku kuma swilo hi xihatla a ku heleli eka switirhisiwa swo vulavurisana swa thekinoloji ntsena. Swi tikomba onge va tsandzeka ku lehisa mbilu ni le timhakeni tin’wana ta vutomi. Hi xikombiso, xana u pfa u xiya leswaku u vulavula hi ku hatlisa, u dya hi ku hatlisa, u chayela hi ku hatlisa kumbe u tirhisa mali hi ku hatlisa? Swi nga ha tikomba onge nkarhinyana lowu u wu hetaka u rindze khexe leswaku yi fika, tirhoboto leswaku ti pfula kumbe khompyuta leswaku yi layita wu tele ngopfu.

Valavisisi va xiye leswaku vanhu vo tala va tsandzeka ku lehisa mbilu loko va hlaya rungula ro leha leri nga ephepheni. Ha yini? Hikuva va tolovele ku hlaya rungula hi ku hatlisa eka Internet, va hundzisa mahlo eka tindzimana ta rona leswaku va ta hatla va fika laha yinhla-nkulu yi tsariweke kona.

Ha yini vanhu va nga ha swi koti ku lehisi mbilu? Valavisisi a va swi tivi swivangelo swa kona hinkwaswo. Kambe swi tikomba ku ri ni vumbhoni lebyi khorwisaka bya leswaku ku hela mbilu swi nga va ni khombo. Swihloko leswi landzelaka swi tlhuvutsa makhombo man’wana ya ku hela mbilu ni leswi u nga swi endlaka leswaku u va munhu loyi a lehisaka mbilu swinene.