Buku leyi nge Ancient World Leaders—Cyrus the Great yi ri: “Hi nkarhi lowu Korexe a kunguhateke ku hlasela muti wa Babilona, se a wu xiximeka swinene ku tlula miti hinkwayo ya le Vuxa-Xikarhi, kumbexana ku tlula miti hinkwayo emisaveni.” Muti wa Babilona a wu ri ekusuhi ni Nambu wa Yufrata, lowu a wu tate ni migerho leyi rhendzeleke makhumbi lamakulu ya muti, ku nga swilo swin’wana swo tisirhelela ha swona leswi a swi endla leswaku muti lowu wu vonaka onge a wu nge hlaseriwi nikatsongo.

Entsungeni wa muti wa Babilona, vuthu ra Korexe ri hambukise nambu wa Yufrata leswi endleke leswaku mati ma sungula ku hunguteka endzeni ka muti. Kutani masocha ma tsemakanye hi milenge enambyeni wolowo ma kongoma etinyangweni ta muti, leti siyiweke ti pfuriwile ivi ma wu hlasela hi ku olova. Hi ku ya hi Herodotus na Xenophon van’wamatimu va Magriki, Vababilona a va ehleketa leswaku a va sirheleleke ngopfu endzeni ka muti wa vona lowu nga ni swisirhelelo swo tala lerova hi vusiku lebyi va hlaseriweke ha byona, vo tala va vona a va ri enkhubyeni, swin’we ni hosi. (Hlaya bokisi leri nge “Khombo Ri Le Ku Teni.”) Ku engetela kwalaho, ku hlula ka Korexe ku hetisise vuprofeta byin’wana byo hlamarisa bya Bibele.

Vuprofeta bya Esaya hi byona lebyi ngopfu-ngopfu byi hlamarisaka hikuva byi tsariwe ka ha sale malembe ya kwalomu ka 200 emahlweni ko va byi hetiseka—kumbexana a ka ha sale malembe ya 150 leswaku Korexe a tswariwa! Xiya vuprofeta lebyi landzelaka:

• Wanuna loyi a vuriwaka Korexe a a ta hlula muti wa Babilona kutani a ntshunxa Vayuda.—Esaya 44:28; 45:1.

• Nambu wa Yufrata a wu ta tshwa kutani wu pfulela vuthu ra Korexe ndlela.—Esaya 44:27.

• Tinyangwa ta muti a ti ta siyiwa ti pfuriwile.—Esaya 45:1.

• Vuthu ra Babilona a ri ta ‘tshika ku lwa.’—Yeremiya 51:30; Esaya 13:1, 7.

Hi 607 B.C.E., mavuthu ya Vababilona ma lovise muti wa Yerusalema kutani ma teka Vayuda vo tala lava poneke ma va yisa evuhlongeni. A va ta tshama nkarhi wo tanihi kwihi evuhlongeni? Xikwembu xi te: “Loko malembe ya 70 ma hetisekile ndzi ta endla leswaku hosi ya Babilona ni tiko rero va tihlamulela . . . ndzi ta ri endla rhumbi hilaha ku nga riki na makumu.”—Yeremiya 25:12.

Hilaha swi vuriweke hakona, Korexe u hlule Babilona hi 539 B.C.E. Endzhakunyana ka sweswo, u ntshunxe Vayuda, lava sunguleke ku fika etikweni ra rikwavo hi 537 B.C.E.—endzhaku ko heta malembe ya 70 va ri evuhlongeni. (Ezra 1:1-4) Kambe muti wa Babilona wu hetelele wu ri “rhumbi,” ku nga vumbhoni byin’wana lebyi kombisaka leswaku vuprofeta bya Bibele bya pakanisa.

Xiya leswi: Bibele yi profete hi ta (1) malembe ya 70 lawa Vayuda a va ta ma heta evuhlongeni, (2) ku hluriwa ka Babilona hi Korexe swin’we ni rhengu leri a a ta ri tirhisa ni (3) ku lovisiwa ka muti wa Babilona wu va rhumbi. Ku hava munhu loyi a a ta tiva timhaka teto ka ha ri emahlweni hi ku tirhisa vutlhari byakwe. Kutani makumu ya mhaka lama twalaka kahle hi lawa: “Vuprofeta a byi si tisiwa hi ku rhandza ka munhu hambi ku ri rini, kambe vanhu a va vulavula leswi humaka eka Xikwembu.” (2 Petro 1:21) Hakunene swa fanela leswaku hi kambisisa Bibele!