EKU sunguleni le Brazil a ku tshama vahloti ni van’wamapurasi. Vavalangi va Maputukezi va te ni vukhongeri bya Rhoma Khatoliki naswona hi ku famba ka nkarhi ku akiwe tikereke to tala—tin’wana a ti khavisiwe hi timhandzi to saseka leti namekiweke nsuku.

Ku sukela exikarhi ka malembe ya va-1500 ku ya exikarhi ka malembe ya va-1800, swikepe a swi rhwala kwalomu ka mune wa timiliyoni ta mahlonga ku suka eAfrika ma yisiwa eBrazil leswaku ma ya tirha emasin’wini. Mahlonga wolawo ma te ni mihiva-hivani ya wona, leyi kuleke yi va vukhongeri bya vantima va le Brazil byo tanihi macumba ni mpambukwa lowu vuriwaka candomblé. Vuyimbeleri, ncino ni swakudya swa le Brazil, swi kombisa leswaku va kuceteriwe hi ndhavuko wa vantima.

Swakudya swa xintu leswi vuriwaka feijoada, ku nga swakudya leswi cinciweke swi va swa Maputukezi, i xiculu lexi endliweke hi tinyama to hambana-hambana ni tinyawa ta ntima naswona xi dyiwa ni rhayisi swin’we ni miroho. Hi va-1800 ni hi va-1900, timiliyoni ta vahlapfa lava humaka eYuropa (ngopfu-ngopfu eJarimani, Italy, Poland na le Spain), Japani ni le tindhawini tin’wana va rhurhele kwalaho.

 Namuntlha etikweni ra Brazil hinkwaro ku ni Timbhoni ta Yehovha ta kwalomu ka 750 000 emavandlheni yo tlula 11-000. Ti fambisa tidyondzo ta Bibele to tlula 800 000. Mintlawa ya 31 leyi tirhaka ku aka yi famba yi ya tirha ni Timbhoni ta kwalaho leswaku yi aka yi tlhela yi lunghisa Tiholo ta Mfumo ta kwalomu ka 250 ku ya eka 300 lembe ni lembe. Ku sukela hi March 2000, se ku hetiwe tiholo ta 3 647.