Swiviko swa mahungu swi endla leswaku Internet yi languteka onge hi lomu ku kumekaka swifamona, vapfinyi ni swigevenga leswi yivaka vuxokoxoko bya vanhu. Swi nga endleka leswaku wa karhateka hi sweswo hikwalaho ka swivangelo swo karhi: N’wana wa wena u tshama a ri eka Internet naswona swi tikomba onge a nga ma xiyi makhombo lawa ma nga ha n’wi welaka.

U nga dyondzisa n’wana wa wena ndlela leyinene yo tirhisa Internet. Xo sungula, xiya swilo swin’wana leswi u faneleke u swi tiva leswi endlekaka eka Internet.

Vana va nga kota ku nghena eka Internet hi ku tirhisa selfoni. Mhaka ya leswaku khompyuta yi vekiwa laha un’wana ni un’wana a kotaka ku yi vona ekaya, ya pfuna swinene. Kambe n’wana wa wena swi nga n’wi olovela ku nghena eka internet hi tiselfoni ta manguva lawa kumbe ti-tablet, wena tanihi mutswari u nga swi tivi.

Vana van’wana va heta nkarhi wo tala va ri eka internet. Xin’hwanyatana lexi nga ni malembe ya 19, xi ri: “Ndzi pfula khompyuta hi xikongomelo xo hlaya ti-email hi timinete ta ntlhanu kambe ndzi tikuma ndzi hlalela tivhidiyo ku ringana tiawara to hlayanyana. Ndzi fanele ndzi lawula ndlela leyi ndzi yi tirhisaka ha yona.

Vana va nga tirhisa internet ku tlula mpimo. Vanhu lava nga ni swikongomelo swo biha eka Internet va nga tirhisa rungula ra vantshwa leri nga eka Internet ro tanihi leswi va swi tsaleke, swifaniso leswaku va tiva leswaku va tshama kwihi, va nghena kwihi xikolo ni leswaku hi rini laha va nga ta va voxe ekaya.

Vana van’wana a va swi twisisi leswaku swilo leswi va swi nghenisaka eka Internet swi nga va peta ekhombyeni ku fikela kwihi. Leswi u swi nghenisaka eka Internet, a swi rhabeki. Minkarhi yin’wana leswi u swi tsalaka ni swinepe leswi khomisa tingana, swi kumeka endzhaku ka nkarhi—hi xikombiso, swi nga kumiwa hi muthori loko a ri karhi a endla ndzavisiso ha wena loko u lava ntirho.

Hambiswiritano, tsundzuka leswi: Internet a hi nala wa wena. Kambe nchumu lowu nghenisaka vanhu ekhombyeni i ku nga yi tirhisi hi ndlela leyinene.

Dyondzisa n’wana wa wena ku rhangisa swilo leswi nga swa nkoka ni ku tirhisa nkarhi hi vutlhari. Leswaku a ta va ni vutihlamuleri loko se a kurile, u fanele a dyondza ku rhangisa swilo leswi nga swa nkoka sweswi. Ku vulavurisana ni swirho swa ndyangu, ku endla ntirho-kaya wa le xikolweni, ni ku endla mintirho yin’wana ya le kaya i swa nkoka swinene ku tlula ku tihungasa hi ku tirhisa Internet. Loko u karhateka hi nkarhi lowu n’wana wa wena a wu hetaka eka Internet, n’wi vekele swipimelo swa nkarhi lowu a faneleke a wu heta eka yona.—Nawu wa Bibele: Vafilipiya 1:10.

Dyondzisa n’wana wa wena leswaku a sungula hi ku anakanyisisa a nga si nghenisa swo karhi eka Internet. Pfuna n’wana wa wena leswaku a tivutisa swivutiso swo tanihi leswi nge: Xana leswi ndzi lavaka ku swi tsala swi ta vavisa un’wana? Xana xinepe lexi, xi ta yi khumba njhani ndlela leyi ndzi tivekaka ha yona? Xana swi ta ndzi khomisa tingana loko vatswari va mina kumbe vanhu van’wana lavakulu vo vona xinepe kumbe rungula leri ndzi ri tsaleke? Xana va ta gimeta hi ku vula leswaku ndzi munhu wa muxaka muni loko vo swi vona? Xana a ndzi ta n’wi teka njhani munhu un’wana loyi a tsaleke kumbe ku hoxa xinepe xo fana ni lexi xa mina eka Internet?—Nawu wa Bibele: Swivuriso 10:23.

Dyondzisa n’wana wa wena leswaku a kota ku hambanisa swilo leswinene ni leswo biha. A wu nge swi koti ku vona swilo hinkwaswo leswi n’wana wa wena a swi endlaka nkarhi ni nkarhi. Kambe, tsundzuka leswaku pakani ya wena tanihi mutswari, a hi ku lawula n’wana wa wena kambe i ku n’wi pfuna leswaku ‘matimba ya yena ya ku twisisa a ma tirhisa leswaku a hambanisa leswi lulameke ni leswi hoxeke.’ (Vaheveru 5:14) Xisweswo, ematshan’wini yo n’wi byela milawu ni leswi u nga ta n’wi endla swona loko a onhile, n’wi dyondzise mahanyelo lamanene. Xana u lava ku tiveka tanihi munhu wa njhani? Hi yihi mikhuva leyi a lavaka ku tiveka ha yona? Pakani ya wena i ku pfuna n’wana wa wena leswaku a endla swiboho swa vutlhari ku nga khathariseki leswaku wena u kona kumbe a wu kona.—Nawu wa Bibele: Swivuriso 3:21.

Ku fana ni ku chayela movha, ku tirhisa Internet swi lava vuxiyaxiya ku nga ri ku kota ku yi tirhisa ntsena. Ndzetelo lowu u n’wi nyikaka wona tanihi mutswari i wa nkoka swinene. Parry Aftab mutshila eka vuhlayiseki byo tirhisa Internet, a a vula a tiyisile, loko a ku: “Vana va tiva swo tala hi thekinoloji. Kambe vatswari va tiva swo tala hi vutomi.”