I YINI lexi taka emianakanyweni ya wena loko u ehleketa hi nhulu ya thyaka? U tala ku fanisa ndhawu yo tano ni ku nun’hwa. Hikwalaho, u nge languteli ku kuma xilo xin’wana ni xin’wana xa risima swinene kwalaho.

Hambiswiritano, eka malembe ya dzana lama hundzeke, ku kumiwe swilo swo hambanahambana swa risima endhawini yo tano—etaleni. Xuma xolexo a ku nga ri ndzalama ya xiviri, kambe a ku ri xilo xin’wana xa nkoka swinene. A ku ri xuma xa njhani lexi kumiweke? Ha yini ku kumiwa ka xona ku ri ka nkoka eka hina namuntlha?

Eku sunguleni ka va-1900, Bernard P. Grenfell na Arthur S. Hunt swichudeni swa le Yunivhesiti ya Oxford, swi endzele aEgipta. Kwalaho exikarhi ka tinhulu ta thyaka ekusuhi ni Nkova wa Nayili, swi kume swipetlu swo hlayanyana swa papirasi. Endzhakunyana hi 1920, loko vatirhi kulobye volavo vambirhi va ri karhi va hlengeleta swilo sweswo leswi va swi kumeke, Grenfell u xave swipetlu swin’wana leswi engetelekeke leswi a swi yimburiwe aEgipta. Swilo leswi u swi xavele layiburari ya John Rylands leyi nga eManchester le Nghilandhi. Hambiswiritano, vavanuna lava hi vumbirhi bya vona va file ku nga si hetiwa ku hlengeleta koloko.

Colin H. Roberts, ku nga xichudeni xin’wana eYunivhesiti ya Oxford, u hetise ntirho. Loko a ri karhi a paketela swipetlu swoleswo u vone xiphepherhele xa papirasi lexi a xi lehe tisentimitara ta kaye xi aname ta tsevu. U hlamarisiwe hi marito lawa a ma tsariwe hi voko hi Xigriki lawa a ma ri ni marito lawa a a tolovelane na wona. Eka tlhelo rin’we a ku ri ni marito lama tekiweke eka Yohane 18:31-33. Kasi tlhelo lerin’wana a ri ri ni swiphemu swa tindzimana 37 na 38. Roberts u swi xiyile leswaku u kume ndzalama ya risima swinene.

Roberts u ehleketelele leswaku xiphepherhele xa papirasi a xi ri xa khale swinene. Vukhale byo tanihi kwihi? Leswaku a kuma sweswo, u fanise matsalelo ya voko lawa a ma ri eka xona ni man’wana lama nga eka matsalwa ya khale lama hundzeriweke hi nkarhi—ku nga dyondzo leyi vuriwaka paleography. * Hi ku tirhisa endlelo rero, u kote ku kuma leswaku i xa rini. Kambe a a lava ku khorwiseka. Hikwalaho, u teke xiphepherhele xexo xifaniso kutani a rhumela tikopi ta xona eka vanhu vanharhu lava a va tiva matsalwa ya khale, kutani a va kombela leswaku va kambisisa vukhale bya xona. I yini leswi vativi lava va swi kumeke?

Hi ku kambisisa matsalelo ya tsalwa ni mimfungho, hinkwavo vativi lavanharhu va pfumerile leswaku xipetlu lexi xi tsariwe eku sunguleni ka va-200 C.E., ku nga makume ma nga ri mangani ya malembe endzhaku ka rifu ra muapostola Yohane. Hambiswiritano, Paleography kumbe dyondzo ya matsalelo ya khale, a hi maendlelo lama twisisekaka yo tiva leswaku matsalwa i ya rini naswona xidyondzi xin’wana xi pfumela leswaku tsalwa rolero ri nga va ri tsariwe nkarhi wun’wana hi va-200 C.E. Kambe, xiphepherhele xolexo a xi ri xona ntsena xa khale lexi kumiweke naswona ka ha ri xona ntsena xipetlu xa khale swinene xa matsalwa ya Xigriki lexi tshameke xi kumiwa.

Ha yini xipetlu lexi xa Evhangeli ya Yohane xi ri xa nkoka eka vanhu lava rhandzaka Bibele namuntlha? Hikwalaho ka swivangelo swimbirhi. Xo sungula ndlela leyi xipetlu lexi xi tsariweke kumbe ku hleriwa ha yona yi endla leswaku hi twisisa ndlela leyi Vakreste vo sungula a va teka Matsalwa ma ri ya nkoka ha yona.

 Eku sunguleni ka va-200 C.E., matsalwa a ma tsariwa eka swilo swimbirhi swo hambana—ku nga buku-nsongwa na codex. Tibukusongwa a ku ri swiphemu swa papirasi kumbe madzovo lawa a ma hlanganisiwa kumbe ku rhungeleriwa swin’we leswaku ma endla phepha rin’we ro leha. Phepha rolero a ri songiwa ni ku phurumuriwa loko ku laveka sweswo. Minkarhi yo tala a ku tsariwa eka tlhelo rin’we ra bukunsongwa.

Hambiswiritano, xipetlu xo lala lexi Roberts a xi kumeke a xi tsariwe matlhelo hinkwawo. Sweswo swi kombisa leswaku a xi huma eka codex ku nga ri eka bukunsongwa. Codex a yi endliwe hi maphepha lama endliweke hi dzovo kumbe papirasi lama rhungeleriweke swin’we ni ku petsiwa ku fana ni buku.

Hi swihi swilo swa nkoka leswi codex yi tlulaka bukunsongwa ha swona. Kahlekahle Vakreste vo sungula a va ri vavuri va evhangeli. (Matewu 24:14; 28:19, 20) A va hangalasa rungula ra Bibele kun’wana ni kun’wana laha va kumaka vanhu kona—emakaya, etindhawini to xavisela ni le switarateni. (Mintirho 5:42; 17:17; 20:20) Hikokwalaho, ku kuma matsalwa hi xivumbeko lexitsongo swi pfunile swinene.

Codex yi tlhele yi endla leswaku swi olovela mavandlha ni munhu ha un’we ku tiendlela tikopi ta vona vini ta Matsalwa. Hikwalaho ka sweswo, tievhangeli ti kopiwe ko tala swinene naswona a swi kanakanisi leswaku sweswo swi endle leswaku Vukreste byi kula hi ku hatlisa.

Xivangelo xa vumbirhi lexi endlaka xipetlu xa Rylands xi va xa nkoka eka hina namuntlha, hi leswaku xi kombisa ndlela leyi rungula ra le Bibeleni ra le ku sunguleni ri nga hundzisiwa kahle ha yona hilaha ri nga konaha. Hambiloko xipetlu xexo xi ri ni tindzimana ti nga ri tingani ta evhangeli ya Yohane, leswi nga endzeni ka xona swi pfumelelana swinene ni leswi hi swi hlayaka Etibibeleni ta hina namuntlha. Hikokwalaho, xipetlu xa Rylands xi kombisa leswaku Bibele a yi cincanga hambiloko yi kopiwe ko talatala loko nkarhi wu ri karhi wu famba.

I ntiyiso leswaku xipetlu xa Rylands xa evhangeli ya Yohane ko va xiphemu xin’we xa vumbhoni exikarhi ka magidi ya swipetlu ni matsalwa lama kombisaka leswaku tsalwa ro sungula ra rungula ra le Bibeleni ri hundzuluxeriwe hi ku tshembeka. Ebukwini yakwe leyi nge, The Bible as History, Werner Keller u te: “Matsalwa lawa ya khale i nhlamulo leyi khorwisaka swinene emhakeni yo kanakana leswaku leswi hi nga na swona Etibibeleni ta hina namuntlha i ntiyiso ni leswaku swa tshembeka.”

Ntiyiso hi leswaku Vakreste a va seketeli ripfumelo ra vona eka swilo leswi yimburiweke. Va pfumela leswaku, “Matsalwa hinkwawo ma huhuteriwe hi Xikwembu.” (2 Timotiya 3:16) Nilokoswiritano, vona ndlela leyi swi khutazaka ha yona loko tindzalama ta risima ta khale ti tiyisekisa leswi Bibele yi swi vuleke loko yi ku: “Rito ra Yehovha ri tshama hi masiku”—1 Petro 1:25.