ŴAISRAYELI ŵakazitemwanga chomene sumu. Ndipo Baibolo likuzunura ŵanthu ŵanandi awo ŵakalizganga vyakwimbira kweniso kwimba sumu. Nakuti mabuku ghanandi mu Baibolo ghali kulembeka nga ni sumu. Mwachiyelezgero, buku la Masalimo, Sumu ya Solomoni, kweniso Chitengero cha Yeremiya. Kweniso buku linyake likuti Baibolo “likulongora kuti Ŵaisrayeli ŵakimbanga sumu pa vyakuchitika vyakupambanapambana pa umoyo wawo.”—Music in Biblical Life.

Ŵakimbanga sumu pa vyakuchitika vyawo vya zuŵa na zuŵa. Ŵaisrayeli ŵakimbanga sumu kuti ŵalongore umo ŵakajipulikiranga. (Yes. 30:29) Ŵanakazi ŵakalizganga tung’oma uku ŵakwimba sumu mwakukondwa na kuvina panyengo ya vikondwelero vya kuvwalika munthu ufumu, para ŵasilikari ŵathereska ŵalwani ŵawo ku nkhondo, kweniso pa viphikiro vyakukhwaskana na kusopa. (Ŵeru. 11:34; 1 Sam. 18:​6, 7; 1 Mathe. 1:​39, 40) Ŵaisrayeli ŵakimbangaso sumu zachitima chomene para ŵali pa nyifwa. (2 Mid. 35:25) Buku linyake likayowoya kuti tikukayika yayi kuti “Ŵaisrayeli ŵakatemwanga chomene sumu.”—McClintock and Strong’s Cyclopedia.

Ŵakimbanga sumu mu nyumba zachifumu. Mathemba gha Israyeli ghakakondwanga chomene na sumu. Mwachiyelezgero, Themba Sauli likachemeska Davide kuti wazakalilizgirenge bango. (1 Sam. 16:​18, 23) Ndipo pati pajumpha nyengo, Davide wati waŵa themba wakanozga vyakwimbira, wakata sumu ziwemi chomene kweniso wakanozga vyakuti paŵe gulu la ŵakwimba ilo likimbanga pa tempile la Yehova. (2 Mid. 7:6; Am. 6:5) Themba Solomoni nalo likaŵa na ŵakwimba ŵanalume na ŵanakazi ku nyumba yake yachifumu.—Muph. 2:8.

Ŵakimbanga sumu pakusopa Yehova. Chakuzirwa chomene ntchakuti Ŵaisrayeli ŵakimbanga sumu kuti ŵasope Yehova. Nakuti pakaŵa ŵanalume 4,000 awo ŵakimbanga pa tempile ku Yerusalemu. (1 Mid. 23:5) Ŵakalizganga makumbalo, vyakwimbira vya vingwe, ŵabango, kweniso mbata. (2 Mid. 5:12) Kweni ŵanthu ŵaluso pakwimba aŵa ndiwo pera yayi awo ŵakimbiranga Yehova pakusopa. Vikuwoneka kuti Ŵaisrayeli ŵanandi ŵakimbanga Sumu Zakukwelera ku Msumba para ŵakuluta ku vikondwelero ku Yerusalemu. (Sal. 120–134) Ndipo kuyana na vyakulemba vya Ŵayuda, Ŵaisrayeli ŵakimbanga Masalimo gha Aleluya a panyengo ya chiphikiro cha Paska.

Sumu zichali zakuzirwa chomene ku ŵanthu ŵa Chiuta mazuŵa ghano. (Yak. 5:13) Tikwimba sumu kuti tisope Chiuta. (Efe. 5:19) Ndipo sumu zikovwira kuti tikoleranenge chomene na Ŵakhristu ŵanyithu. (Kol. 3:16) Kweniso zikutikhozga para tasangana na masuzgo. (Mil. 16:25) Ntheura kwimba sumu ni nthowa yiwemi chomene yakulongolera kuti tili na chipulikano mwa Yehova kweniso kuti tikumutemwa.