Kasi Papa Ndiyo Wali “Kunjira M’malo mwa Petrosi”?

MU 2002, Papa Yohane Paulo Waciŵiri wakalembera kalata bishopu wa ku Limburg ku Germany, yakususka ivyo wakadumura vyakukhwaskana na kufumiska nthumbo. Papa uyu wakamba kalata yake mwakuyowoya kuti iyo wali na mulimo wa kuwoneseska kuti “machalichi ghose ngakukolerana ndiposo ghali pa mtende mwakuyana na khumbo la Yesu Khristu.” Wakayowoya kuti wali na mazaza gha kususka ivyo bishopu uyu wakadumura cifukwa cakuti iyo pakuŵa papa, wali “kunjira m’malo mwa Petrosi.”

Ŵakatolika ŵakugomezga kuti “Khristu wakamwimika Petrosi kuŵa mulaŵiliri wa ŵapositole wose.” Chalichi la Katolika likutiso “Khristu wakanozga kuti ŵanji ŵazakanjire m’malo gha Petrosi na kulutilizga udindo wake, ndipo mabishopu gha Katolika ndigho ghakunjira m’malo gha Petrosi.”—New Catholic Encyclopedia (2003), Volume 11, peji 495-496.

Apa pali nkhani yikuru. Kasi pamwekha muli kusandapo usange ivyo Ŵakatolika ŵakuyowoya ni vyaunenesko? Wonani mazgoro gha mafumbo ghatatu agha: (1) Kasi Baibolo likuyowoya nadi kuti Petrosi wakaŵa papa wakwamba? (2) Kasi mdauko ukulongora kuti ŵapapa ŵakamba wuli? (3) Kasi ivyo ŵapapa ŵakusambizga na kucita vikulongora kuti ŵakuneneska para ŵakuti ŵali kunjira m’malo mwa Petrosi?

Kasi Petrosi Wakaŵa Papa Wakwamba?

Kuti Ŵakatolika ŵalongore kuti chalichi lawo likambira pa Petrosi, ŵakuyowoya mazgu gha Yesu agho ghali pa Mateyu 16:18, ghakuti: “Ndiwe Petrosi, ndipo pa jalawe ili nizamuzengapo mpingo wane.” Nakuti mazgu agha ghali kulembeka mu Cilatini mucanya mwa chalichi la St. Peter’s Basilica ku Rome.

Pa nyengo yinyake, Augustine, uyo wakaŵa Bambo wakucindikika wa Katolika, wakayowoya kuti mpingo uli kuzengeka pa Petrosi. Ndipouli, apo wakaŵa pafupi kufwa, wakasintha maghanoghano pa ivyo mazgu gha Yesu agha ghakang’anamuranga. Mu buku linyake lakucemeka Retractations, Augustine wakati chalichi, ilo ni mpingo Wacikhristu lili kuzengeka pa Yesu, pa Petrosi yayi. *

Mbunenesko kuti Petrosi wakuzunulika comene mu mabuku gha Mateyu, Mariko, Luka, na Yohane. Pa vyakucitika vinyake vyapadera, Yesu wakasora ŵapositole ŵake ŵatatu awo ni Yohane, Yakobe, na Petrosi kuti ŵaŵepo. (Mariko 5:37, 38; 9:2; 14:33) Yesu wakamupa Petrosi “vijuliro vya ufumu wa kucanya” ivyo Petrosi wakagwiliskira nchito kuti wajure nthowa yakulongozgera ku Ufumu. Cakwamba wakajulira Ŵayuda na awo ŵakang’anamukira ku Ciyuda, pamanyuma Ŵasamariya, ndipo paumaliro Ŵamitundu. (Mateyu 16:19; Milimo 2:5, 41; 8:14-17; 10:45) Cifukwa cakuti Petrosi wakatemwanga comene kuyowoya na ŵanthu, nyengo zinyake wakayowoyanga m’malo mwa ŵapositole ŵanyake. (Milimo 1:15; 2:14) Kweni kasi fundo izi zikapangiska kuti Petrosi waŵe mutu wa mpingo wakwambilira?

Mpositole Paulosi wakalembapo nadi kuti Petrosi wakapika “upositole ku awo mbakukotoleka.” (Ŵagalatiya 2:8) Ndipouli, nkhani yose yikulongora kuti Paulosi wakang’anamuranga kuti Petrosi ndiyo wakalongozganga mpingo yayi. Paulosi wakayowoyanga  za mulimo wa Petrosi wa kupharazgira Ŵayuda.

Nangauli Petrosi wakapika mulimo ukuru, Baibolo likuyowoyapo yayi kuti iyo wakati ni mutu wa mpingo, ndiposo kuti ndiyo wakakakanga fundo izo ŵasambiri ŵakenderanga. Mu kalata yake, wakayowoya kuti wakaŵa “mpositole” na “mulara,” wakayowoyaso cinyake yayi.—1 Petrosi 1:1; 5:1.

Kasi Mdauko Ukulongora Kuti Ŵapapa Ŵakamba Wuli?

Kasi ŵapapa ŵakamba pawuli, ndipo ŵakamba wuli? Maghanoghano ghakuti cikaŵa cakuzomerezgeka kuti munthu waŵenge pacanya pa Ŵakhristu ŵanyake ghakamba kuzara pa nyengo iyo ŵapositole ŵakaŵa ŵacali ŵamoyo. Kasi ŵapositole ŵakaghawonanga wuli maghanoghano agha?

Mpositole Petrosi wakaphalira ŵanalume ŵalara awo ŵakalongozganga mu mpingo kuti ŵaleke “kucita ufumu pa awo nchiharo ca Ciuta,” kweni ŵakenera kujiyuyura. (1 Petrosi 5:1-5) Mpositole Paulosi wakacenjezga kuti mu mpingo muzamuwuka ŵanthu ŵanyake awo ŵazamwamba “kuyowoya vinthu vyakunyongoloka kuti ŵaguzire ŵasambiri kwa iwoŵene.” (Milimo 20:30) Ŵapositole ŵanandi ŵakati ŵafwa, mpositole Yohane wakalemba kalata iyo yikacenya comene nkharo yiheni iyo msambiri Diyoterefe wakaŵa nayo. Cifukwa wuli wakamucenya? Cifukwa cimoza cikaŵa cakuti munthu uyu ‘wakatemwanga kuŵa pakwamba’ mu mpingo. (3 Yohane 9) Ulongozgi wakufuma ku ŵapositole uwu ukaŵa nga nchakujandizga, ndipo kwakanyengo ukatondeskanga awo ŵakakhumbanga kuŵa pa malo ghapacanya.—2 Ŵatesalonika 2:3-8.

Mpositole waumaliro wakati wafwa, ŵanthu ŵanyake ŵakamba kuŵa na mtima wakukhumba mazaza. Buku la The Cambridge History of Christianity likuti: “Pambere vilimika vya m’ma 100 C.E. vindajumphe, ku Rome kukwenera kuti kukaŵavya bishopu uyo wakaŵa na mazaza ghakuru comene.” Kuzakafika mu vilimika vya m’ma 200 C.E. bishopu wa ku Rome wakajiŵika yekha kuŵa na mazaza ghakuru comene mu vigaŵa vinyake vya chalichi. * Kuti ŵakhozgere fundo yakuti bishopu wa ku Rome wali na mazaza ghanandi, ŵanji ŵali kulemba ndondomeko ya awo ŵali kunjira mu malo gha Petrosi.

Ndipouli, palije ukaboni wakukwana wakukhozgera ndondomeko ya mazina gha awo ŵali kunjira mu malo gha Petrosi. Cifukwa wuli? Cakwamba, mazina ghanyake agho ghali pa ndondomeko iyi ghakumanyikwa yayi uko ghali kufumira. Cakuzirwa comene nchakuti ndondomeko iyi njautesi. Cifukwa wuli? Nanga kungaŵa kuti Petrosi wakapharazgako ku Rome, nga umo mabuku ghanyake ghakuyowoyera, kweni palije ukaboni wakuti wakaŵa mulongozgi wa mpingo wa Ŵaroma.

Ukaboni unyake uwo ukulongora kuti Petrosi ndiyo wakalongozganga yayi mpingo wa Ŵaroma ngwakuti apo mpositole Paulosi wakalembera kalata Ŵakhristu ŵa ku Rome, wakazunura za Ŵakhristu ŵanandi awo ŵakaŵa ku Rome. Kweni  wakamuzunurapo yayi Petrosi. (Ŵaroma 16:1-23) Usange ni Petrosi wakalongozganga mpingo uwu, kasi Paulosi wakamusura waka Petrosi panji kumuyuyura?

Wonaniso kuti, apo Petrosi wakalembanga kalata yake yakwamba, Paulosi wakalembanga kalata yaciŵiri kwa Timote. Mu kalata iyi, Paulosi wakazunuramo za Rome. Nakuti Paulosi wakalemba makalata ghankhondi na yimoza apo wakaŵa ku Rome ndipo mu makalata ghose agha wakazunuramo yayi za Petrosi.

Vilimika 30 vikati vyajumphapo kufuma apo Paulosi wakalembera makalata ghake, mpositole Yohane nayo wakalemba makalata ghatatu na buku la Uvumbuzi. Mu ivyo Yohane wakalemba, wakazunurapo yayi kuti mpingo wa Ŵaroma ukaŵa wapacanya, nesi kuzunurapo mulongozgi wa chalichi uyo wakaŵa na udindo ukuru wa kunjira m’malo mwa Petrosi. Baibolo ndiposo maukaboni ghanyake gha mdauko vikulongora yayi kuti Petrosi wakajiŵika kuŵa bishopu wakwamba mu mpingo wa Ŵaroma.

Kasi Ivyo Ŵapapa Ŵakusambizga na Kucita Vikulongora Kuti Ŵali Kunjira Nadi M’malo mwa Petrosi?

Tikukhazga kuti munthu uyo wakuti wali kunjira m’malo mwa mpositole Petrosi ndiposo uyo wakuti ni Mwimiliri wa Khristu wakwenera kulondezga umo Petrosi na Khristu ŵakacitiranga ndiposo ivyo ŵakasambizganga. Mwaciyelezgero, kasi Petrosi wakazomeranga kuti Ŵakhristu ŵanyake ŵamupenge nchindi zapadera? Yayi. Wakakana kupokera nchindi zapadera izo ŵanji ŵakamupanga. (Milimo 10:25, 26) Wuli pakuyowoya za Yesu? Wakayowoya kuti wakiza kuzakateŵetereka yayi kweni kuzakateŵetera ŵanji. (Mateyu 20:28) Mwakupambanako na Yesu ndiposo Petrosi, kasi ŵapapa ŵali na lumbiri wuli? Kasi ŵakukana kupika nchindi zapadera? Kasi ŵakukana kuzunulika mazina ghanchindi? Kasi ŵakujilongora yayi cifukwa ca usambazi wawo na mazaza ghawo?

Petrosi na Khristu ŵakaŵa na nkharo yiwemi ndipo ŵakakhuŵilizganga mtende. Yaniskani lumbiri lwawo na ivyo buku la Ŵakatolika lakucemeka Lexikon für Theologie und Kirche (Lexion For Theology and Church) likuyowoya za Papa Leo X, likuti: Leo X “wakanjilirangapo mu ndyali ndipo kanandi wakacitanga vinthu mwakutemwera ŵabali ŵake na ŵabwezi ŵake, ndiposo wakaŵikanga comene mtima pa vyakusanguluska vya caru. Leo X wakasurangako milimo yakuzirwa yauzimu.” Karl Amon, uyo ni wasembe wa Katolika ndiposo nkhwantha ya mdauko wa chalichi, wakuti malipoti ghakulongora kuti Papa Alexander VI “wakaŵa muryarya, wakagwiliskiranga nchito uheni mazaza ghake, wakacitanga kugura panji kuguliska maudindo gha mu chalichi ndiposo wakaŵa muzaghali.”

Wuli pakuyowoya ivyo ŵapapa ŵakusambizga? Kasi vikupambana wuli na ivyo Petrosi na Yesu ŵakasambizganga? Petrosi wandagomezgepo kuti ŵanthu wose ŵawemi ŵakuluta kucanya. Pakuyowoya za Davide uyo wakaŵa Themba liwemi, Petrosi wakayowoya pakweru kuti: “Davide wakakwelera kucanya cara.” (Milimo 2:34) Kweniso Petrosi wakasambizgapo yayi kuti ŵabonda ŵakwenera kubapatizika. Kweni wakasambizga kuti munthu wakwenera kubapatizika para wali na cipulikano.—1 Petrosi 3:21.

Yesu wakasambizga kuti paŵavye yumoza wa ŵasambiri ŵake uyo wakwenera kuŵa wakuzirwa comene kuluska ŵanyake. Yesu wakati: “Usange munthu wakukhumba kuŵa wakwamba, wakwenera kuŵa waumaliro pa wose na muteŵeti wa wose.” (Mariko 9:35) Apo Yesu wakaŵa pafupi kufwa wakaphalira ŵalondezgi ŵake kuti: “Kweni imwe, kucemeka Rabi cara, pakuti msambizgi winu njumoza, peneapo imwe mose muli ŵabali. Kweniso, kucema munthu waliyose kuti wiskemwe cara pa caru capasi, pakuti Wiskemwe njumoza, wa kucanya. Nesi kucemeka ‘ŵalongozgi,’ pakuti Mulongozgi winu njumoza, Khristu.” (Mateyu 23:1, 8-10) Kasi mukuwona kuti ŵapapa ŵakukoleska ivyo Petrosi na Khristu ŵakasambizganga?

Ŵanji ŵakuti ŵapapa ŵakwenera kulutilira kuŵapo nangauli ŵangacita vinthu ivyo vikukolerana yayi na umoyo Wacikhristu. Kasi mukughanaghana kuti fundo iyi njakupulikikwa? Yesu wakati: “Khuni lililose liwemi likupambika vipambi viwemi, kweni khuni lililose lakunangika likupambika vipambi vyawakawaka; khuni liwemi lingapambika vipambi vyawakawaka cara, nesi khuni lakunangika kupambika vipambi viwemi.” Umo tawonera maukaboni agha, kasi mukughanaghana kuti Petrosi panji Khristu ŵangatemwa kucita vinthu na ŵapapa, awo tawonerathu kuti ŵakupambika vipambi vyawakawaka?—Mateyu 7:17, 18, 21-23.

[Mazgu ghamusi]

[Vithuzithuzi pa peji 25]

Kasi ukaboni ukulongora kuti ŵapapa ŵalondezga umo Petrosi wakacitiranga?