E fai mai se tino tusitala o te Tusi Tapu, me i te toetoe o te olaga o se tino e se taitai o ‵pau mo te leva o te lalolagi. I te fia afe o tausaga, e ‵mate atu a tupulaga konei kae ‵mai nisi tupulaga, kae tumau faeloa te malosi o te Lalolagi ke mafai o ‵nofo i ei a tino—ke oko mai ki aso nei.

Ne fakaigoa ne nisi tino te taimi o te Taua i te Lua a te Lalolagi ki se vaitaimi o ‵fuliga ‵lasi. I te olaga kātoa o se tino, ne lavea atu i ei a ‵fuliga fakaofoofogia i mea tau oloolo malaga, fesokotakiga mo nisi poto ‵fou. Ne maua ne tino se olaga telā ne mafau‵fau me se mafai o oko atu latou ki ei. I te vaitaimi tenei, a te aofaki o tino toeitiiti ko fakatolu taimi te fanakaga.

A mea katoa konei e seki maua mai e aunoa mō ne ikuga ‵lei. Kae ko mea e fai ne tino ko siliga atu i te tamilosaga masani o te natula. Kae e fai mai a nisi saienitisi, me ne oko atu tatou ki se vaitaimi o tala fakasolopito o te lalolagi—se taimi telā e momea aka eiloa te uke o mea e fai ne tino ki te lalolagi.

Ne ‵valo mai i te Tusi Tapu se taimi telā ka ‘fakamasei ne tino a te lalolagi.’ (Fakaasiga 11:18) E mafau‵fau a nisi tino me kāti ko ‵nofo atu tatou i te taimi tenā. Ka pefea te lasi o nisi fakamaseiga ka fai ki ei? E mata, ko oti eiloa ne fakamasei katoatoa atu? E mata, ka fakamasei katoatoa atu ne tino a te lalolagi?

E mata, ko oti ne fakamasei katoatoa atu te lalolagi? E fai mai a saienitisi me tai faigata loa ke iloa aka a mea ka ‵tupu i aso mai mua ona ko pokotiaga i mafulifuliga. Ona ko te mea tenei, e manava‵se latou me ko pili atu tatou ki se vaitaimi, telā ka iku atu ei a fakamafulifuliga faka‵poi i tau o aso ki tulaga fakama‵taku.

Mafaufau ki kati aisa i te feitu ki te togala o Antarctica. E tali‵tonu a nisi tino me i te tumau o te ‵vela i te vanimonimo mo te moana e fai ei ke faigata o taofi aka te liu vai o kati aisa. E pogai mai te mea tenā ona ko te tuku faka‵sau atu o kati aisa ki te la. Kae kafai ko manifi a kati aisa ko mafai ei o tuku faka‵sau atu te tai mai lalo. Tela la, ko gasolo o vave te liu vai o kati aisa ona ko te vela o te tai. Kae ka se mafai o taofi aka a te tamilosaga sē lei tenei. A te ikuga o te fanakaga o te tai ka fakamasei atu ki olaga o te fia selau miliona o tino.

Ko oti ne fai a fakatokaga e uke ke mafai o fakafesagai atu ki te fakalavelave ko fepaki nei mo tatou. E tasi o fakatokaga ko te fakaaogaga faka‵tau o mea i te lalolagi, telā e fakauiga ki te atiakaga o te maumea mo te olaga e ‵tusa mo te uke o mea e mafai o maua kae toe sui fakavave aka i te lalolagi. Ne a mea ne iku mai ei?

E pelā mo te fakalavelave i mea tau tupe i te lalolagi, se mea fakafanoanoa me e gasolo foki ki luga te masei a te tulaga o te enivalomene. E tumau eiloa te lasi o te fakaaogaga ne tino a mea i te enivalomene i lō mea e mafai o sui fakavave mai ne te lalolagi. E mata, e isi se faka‵leiga ki ei? E fai mai se tino poto i mea tau enivalomene, penei: “E seai eiloa se motou mea e iloa i te tausiga fakalei o te lalolagi.” E fetaui ‵lei a te tulaga tenā mo te mea telā e fakaasi mai i te Tusi Tapu: “E seai se tino e pule i tena ikuga; e seai se tino e pule i tena ola.”—Ielemia 10:23.

I te suā feitu, e fai mai te Tusi Tapu, me i te Atua, telā ko te Mafuaga, e se talia ne ia ke fakamasei katoatoa te enivalomene i te lalolagi tenei. E faitau tatou penei, i te Salamo 115:16: “Ne tuku atu ne [te Atua] te lalolagi ki tino.” E tonu, a te ‵tou lalolagi se “meaalofa ‵lei katoatoa” eiloa mai te ‵tou Tamana faka-te-lagi. (Iakopo 1:17) E mata, e mafau‵fau tatou me e mafai o tuku mai ne te Atua se meaalofa, telā e  se tumau kae vave oti atu fua tena malosi? Ikai, e se pena loa! Tenā eiloa te fakamaoniga mai te tino ne faite ne ia te ‵tou lalolagi.

E fakamatala likiliki mai i te tusi o Kenese i te Tusi Tapu a te auala ne faite faka‵lei ne te Atua a te lalolagi. Muamua la, te “lalolagi e seki ai. A te vai telā e ufi ei mea katoa e pouli tagataga.” Ne fakaasi manino mai i ei me e maua te “vai”—telā e aoga ki te ola—i te lalolagi. (Kenese 1:2) Ne fai atu te Atua, “Ke maina.” (Kenese 1:3) Ne maina atu ei te la ki te vanimonimo, kae ne lavea atu ei te mainaga i te lalolagi mō te taimi muamua. Ne fakamatala faka‵lei mai ei te faitega o te laukele mo te tai. (Kenese 1:9, 10) Mai tua ifo, ne ‵fua mai ei a “vaegā lakau kaina valevale.” (Kenese 1:12) Ne tuku atu a mea katoa kolā ne aofia i fakatokaga mo tamilosaga konei kae e aoga ki te olaga—e pelā mo te photosynthesis. Se a te pogai mō vaegā fakatokatokaga ‵lasi penei?

Ne fakamatala mai ne te pelofeta mua ko Isaia me i te Atua “ne faite ne ia a te lalolagi, kae faka‵mautakitaki ne ia ke tumau ki te se gata mai. Ne seki faite ne ia ke fai mo koga sē aoga, kae ke fai mo koga e ‵nofo ei a tino.” (Isaia 45:18) E manino ‵lei, me i te fuafuaga a te Atua, ke ‵nofo a tino i te lalolagi ki te se-gata-mai.

Se mea fakafanoanoa me ne seki fakaaoga faka‵lei ne tino a te meaalofa gali a te Atua me ko oti ne fakamasei ne latou. E tiga eiloa te feitu tenā, ne seki ‵fuli ne te Mafuaga tena fuafuaga. Ne fai mai se tagata i aso mua, penei: “A te Atua e se ‵pau mo te tagata, telā e masani o loi; a ia e se pelā mo tino e fulifuli sāle olotou mafaufau. So se mea e tauto a ia ke fai, e fai eiloa; e fai tena muna, te mea eiloa ko taunu.” (Numela 23:19) Kae i lō te talia ne te Atua ke fakamasei atu te lalolagi, ko pili mai eiloa te taimi ke “fakaseai atu foki [ne Ia] a latou kolā e fakama‵sei ne latou te lalolagi.”—Fakaasiga 11:18.

Ne fai mai a Iesu Keliso i tena lāuga takutakua i luga i te Mauga: “E fia‵fia a latou kolā e agamalu, me ka fai mō latou te lalolagi.” (Mataio 5:5) Fakamuli ifo i tena lāuga foki eiloa tenā, ne fakaasi mai ne Iesu a te auala ka faka‵lei aka ei a fakamaseiga kolā ne fai ki te lalolagi. Ne fakatonu atu a ia ki ana soko ke  ‵talo atu penei: “Ke oko mai tou Malo. Ke fai te mea e loto koe ki ei i te lalolagi nei e pelā mo te faiga i te lagi.” E tonu, ka fakataunu eiloa ne te Malo o te Atua a te fuafuaga a te Atua mō te lalolagi.—Mataio 6:10.

E pelā mo fakama‵fuliga fakaofoofogia kolā ka fai ne te Malo, ne folafola mai te Atua, “Kiloke! Ko faka‵fou ne au a mea katoa.” (Fakaasiga 21:5) E mata, e fakauiga i ei me ka sui ne te Atua a te lalolagi ki se mea fou? Ikai, me seai eiloa se mea ‵se i te faitega o te ‵tou lalolagi. Ko te Atua fua ka fakaseai ne ia a tino kolā ne “fakamasei ne latou te lalolagi,” telā e fakauiga ki faifaiga a tino mo olotou malo. Ka sui a te mea tenei ki se “lagi fou mo te lalolagi fou”—se malo fou faka-te-lagi, Malo o te Atua, ka pule atu ki te lalolagi fou.—Fakaasiga 21:1.

Tela la, ko te mea ke toe faka‵lei aka a fakamaseiga kolā ne fai ne tagata ki te ‵tou lalolagi, ka toe tuku mai ne te Atua a mea kolā e aoga ki te ola o tino ke tumau i te ola. Ne fakamatala mai ne te faisalamo telā ne fakaosofia ke tusi mai ne ia a mea kolā ka fai ne te Atua: “Ko fakaasi tou alofa ki te laukele i te faka‵to ifo ne koe te vaiua; e fakamaumea kae fakaola ne koe.” Mai te oloolo ‵lei a tau o aso, kae sili atu la i ei ko fakamanuiaga a te Atua, ka toe liu palataiso te lalolagi kae ‵fua mai ei a mea‵kai e uke.—Salamo 65:9-13.

E ‵tusa mo pati a Mohandas Gandhi, se takitaki fakamuli nei o Initia, ne fai mai penei tena failautusi ko Pyarelal: “E tuku mai ne te lalolagi a mea kolā e lava ‵lei ke fakama‵lie aka a manakoga katoa o tino kae e se ko olotou manakoga kaima‵nako katoa.” E fakasino atu te Malo o te Atua ki te mafuaga tonu o fakalavelave i te lalolagi mai te ‵fuliga ne ia a loto o tino. Ne ‵valo mai ne te pelofeta ko Isaia me mai lalo i te pulega a te Malo o te Atua, ka seai se tino e fai ne ia se mea “fakamataku kae masei” ki te suā tino io me ki te lalolagi. (Isaia 11:9) I aso nei, e lau i miliona o tino mai fenua kese‵kese ko oti ne kamata o tauloto ki tulaga ma‵luga o te Atua. Ko oti ne akoakogina ke iloa ne latou o a‵lofa ki te Atua mo olotou tuakoi, ke fakaasi atu te loto fakafetai, ke atafai ki te enivalomene, ke tausi faka‵lei ki mea kolā e aoga ki te ola kae ke ola e ‵tusa mo te fuafuaga a te Mafuaga. Ko fakatokatoka faka‵lei nei latou ki te olaga i te lalolagi palataiso.—Failauga 12:13; Mataio 22:37-39; Kolose 3:15.

Ne fakaoti mai penei ne te tusi o Kenese a te tala e uiga ki te faitega o mea: “Ne kilo atu te Atua ki ana mea katoa ne faite, fiafia malosi eiloa a ia.” (Kenese 1:31) A te ‵tonuga loa, ko tō gali katoa te lalolagi ke fakamaseigina. Se mea fakamafanafana ke iloa atu me e fakalagolago a te tumau o te ‵tou lalolagi tenei ki te puipuiga a te Mafuaga alofa o tatou, ko Ieova te Atua. Ne tauto mai a ia: “A tino amio‵tonu ka fai mo latou te fenua, kae ka ‵nofo faeloa i ei ki te se gata mai.” (Salamo 37:29) Ke aofia eiloa koe i “tino amiotonu” kolā ka fai mo latou te fenua ki te se-gata-mai.