CA LULIKIWA?
Oku koma Kuocihondoloka
Ovihondoloka vio vovava vi linga olonjuvungo via li yekaila, ndeci atotãlo kuenda olofiengu. Noke vi yeva ocileñi yonjuela yaco via linga oco vi tẽle oku li sandiliya kuenda oku kũlĩhĩsa ekalo lia va ñuala. Poku setukula oku koma kuocihondoloka-enyulu-liongalafa (Tursiops truncatus), olonoño vi kasi oku panga ovimalẽho vioku limbuka onjuvungo yokosi yokalunga oco va tetulule ovitangi uloño wokoloneke vilo ka u kasi oku tẽla oku potolola.
kũlĩhĩsa ndeci: Oku koma Kuocihondoloka ku ecelela okuti oyo yi sanga olõsi via salama veseke kosi yokalunga loku tepisa olũsi lewe. Keith Brown, okuti ulongisi umue wosikola ya velapo Heriot-Watt, ko Edimburgo, ko Eskósia, wa popia okuti ovihondoloka vi tẽlavo oku “tepisa atamboli a kuete ovava asõsa la-a a kuete omongua, o xarope ale o petololiu kuenda vi ci linga vocinala cisoka ekũi kolometulu.” Olonoño vi yongola oku panga ovimãleho vi tẽla oku linga ocina cimuamue.
Ndaño locinala cimue ci soka ekũi kolometulu, ocihondoloka ci tẽla oku tepisa etamboli limue leli likuavo omo lieci ci kasi vokati kaco.
Akonomuisi vamue va kũlĩhĩsa uloño woku yevelela Kuocihondoloka kuenda ovileñi ovio vi linga. Kuenje kua luvikiyiwa ocimalẽho cimue ci eca ocileñi lonjila yimue yatatama ya kapiwa vokati kosilindru yimue yi kuete lika ometulu yimosi. Ocimalẽho caco ca tokekiwa komakina yimue yo kosi yovava ya li setahẽla letenda liovokalunga, olio lia pangiwa oco ku sangiwe ovimalẽho via li kenda kosi yokalunga, ndeci olofio, lalove kuenda oku vi kũlĩhĩsa okuti ka ci sukila oku amela kokuavio. Vana va panga uloño waco va tava okuti va pondola oku talavaya layo kolomakina vioku panga o petololiu kuenda ongasi. Oku koma kua setukuiwa kocihondoloka ku pondola oku patekela ovina vialua okuti ovimalẽho vi eca ocileñi tu kuete koloneke vilo ci sule. Eci ci ka kuatisa olomesele oku nõla ocitumãlo ciwa coku kapa ovimalẽho vio kosi yovava. Handi vali ci ka va kuatisavo oku limbuka ovitangi vi kuavo vi sangiwa vovimãleho viaco, ndeci oku toka kua soka lofiu yesinga, volongunji vio petoliu. Kuenje ci ka ecelelavo oku limbuka ovina via li kendikila va love.
Nye o sima? Anga hẽ oku koma kuocihondoloka-enyulu-liongalafa kua tukuluka ño? Ale kua lulikiwa?