1. Yona o vha o sedzana na lwendo lwa mufuda-ḓe nahone o ḓipfa hani nga fhethu he a vha a tshi khou ya hone?

 YONA o vha e na tshifhinga tshinzhi tsha u humbula. O vha a tshi tea u fara lwendo lwa khilomithara dzi fhiraho 800 nga milenzhe, lwe a vha a tshi ḓo lu ṱhaphudza nga ṅwedzi kana u fhira. Tsha u thoma, o vha a tshi tea u khetha vhukati ha u shumisa nḓila pfufhi na nḓila ndapfu dzo tsireledzeaho nahone nga murahu a buḓa o tou ḓigeḓa nga magovhani na nḓilani dzi re thavhani. Zwi vhonala uri o vha a tshi tea u tshimbila lumemeni lwa Soga ḽihulwane ḽa Siria, a wela milambo i ngaho Mulambo muhulwane wa Furata nahone a ṱoḓa vhukhudo vhukati ha vhathu vha sili miḓini na miḓanani ya Siria, Mesopotamia na Asuri. Musi maḓuvha a tshi khou ḓi ṱanḓulukana, o tshuwa vhukuma musi e tsini na u swika Ninive—muḓi we a vha a tshi u ofha vhukuma.

2. Yona o guda hani uri a nga si shavhe a sa ite mushumo we a avhelwa wone?

² Yona o vha a tshi zwi ḓivha zwavhuḓi uri o vha a sa ḓo kona u shavha a sa ite mushumo we a avhelwa wone. U thomani o lingedza u shavha. Samusi ro zwi vhona kha ndima yo fhiraho, Yehova o funza Yona a sa mu fheleli mbilu nga u shumisa maḓumbu lwanzheni nahone a mu phulusa nga lwa vhuṱolo nga khovhe khulwane. Nga murahu ha maḓuvha mararu, Yona a ṱanzelwa khunzi-khunzini a tshi khou tshila, e muthu a thetshelesaho na a ḓiṱukufhadzaho vhukuma.—Yona, ndim. 1, 2.

3. Ndi pfaneleo ifhio ye Yehova a i sumbedza Yona nahone hu takuwa mbudziso ifhio?

³ Musi Yehova a tshi laedza Yona uri a ye Ninive lwa vhuvhili, onoyo muporofita o thetshelesa, a fara lwendo lulapfu a livha thungo  ya vhubvaḓuvha. (Vhalani Yona 3:1-3.) Naho zwo ralo, naa o tendela ndayo ya Yehova i tshi mu shandula lwa tshoṱhe? Sa tsumbo, Yehova o mu khathutshela, a mu tsireledza uri a si nwele khothe, a si mu ṱarafe nge a mu shandukela nahone a mu ṋea tshiṅwe tshibuli uri a ite wonoyu mushumo. Nga murahu ha zwenezwi zwithu zwoṱhe, naa Yona o guda u khathutshela vhaṅwe? Kanzhi zwi a konḓa uri vhathu vha songo fhelelaho vha khathutshele vhaṅwe. Kha ri vhone zwine ra nga zwi guda kha zwithu zwe Yona a lwisana nazwo.

4, 5. Ndi ngani Yehova o amba uri Ninive ndi “muḓi muhulu,” nahone zwenezwo zwi ri gudisa mini nga hae?

⁴ Yona o vha a sa dzhii muḓi wa Ninive nga nḓila ine Yehova a u dzhia ngayo. Ri a vhala: “Ninive wone wo vha u muḓi muhulu wa Mudzimu.” (Yona 3:3) Luraru lwoṱhe, mafhungo a Yona a redza Yehova a tshi amba nga ha ‘muḓi muhulu wa Ninive.’ (Yona 1:2; 3:2; 4:11) Ndi ngani Yehova o dzhia wonoyu muḓi u muhulwane kana u wa ndeme khae?

⁵ Ninive wo vha u muḓi wa kale, u muṅwe wa miḓi ya u thoma  yo fhaṱwaho nga Nimirodo nga murahu ha Maḓi Mahulu. Wo vha u muḓi muhulwane u re na miḓana yo vhalaho, muthu o vha a tshi nga u ṱanganya nga maḓuvha mararu. (Gen. 10:11; Yona 3:3) Ninive wo vha u muḓi u kungaho, u re na thembele khulwane, mitsheṱo milapfu na zwiṅwe zwifhaṱo. Fhedzi zwenezwo zwithu a zwo ngo ita uri wonoyo muḓi u vhe wa ndeme kha Yehova Mudzimu. Tsha ndeme khawo ho vha hu vhathu. Muḓi wa Ninive wo vha u na vhathu vhanzhi misini yeneyo. Yehova o vha a tshi vha funa naho vho vha vha tshi ita zwithu zwivhi. U funa muthu muṅwe na muṅwe nahone u tama uri vhathu vha shanduke vha gude u ita zwo lugaho.

6. (a) Ndi ngani Yona a tshi nga kha ḓi vha o tshuwa musi a tshi dzhena Ninive? (Sedzani na ṱhaluso i re magumoni a siaṱari.) (b) Ri guda mini nga Yona kha mushumo wawe wa u huwelela?

⁶ Musi Yona a tshi fheleledza o dzhena Ninive, a nga kha ḓi vha o tshuwiswa nga mbalo khulwane ya vhadzulapo vhawo vha fhiraho 120 000. a O tshimbila ḓuvha ḽoṱhe a dzhena tshivhindini tsha wonoyo muḓi, khamusi a tshi khou ṱoḓa fhethu hune a nga thoma hone u phaḓaladza mulaedza wawe. O vha a tshi ḓo amba hani na vhenevho vhathu? Naa o vha a tshi ḓivha Luasuri? Kana naa Yehova o mu ṋea vhukoni ha u lu amba nga lwa vhuṱolo? A ri zwi ḓivhi. Khamusi Yona o amba nga Luheberu, lune lwa vha luambo lwawe lwa ḓamuni nahone ha vha na muthu we a ḓologela Vhaninive. Hu sa londwi uri zwone ndi zwifhio, mulaedza wawe wo vha u songo serekana nahone zwi vhonala uri wo vha u tshi ḓo mu luṱanya na vhathu. Wo vha u tshi ri: “Hu tshee hó sala maḓuvha a ná mahumi maṋa; ndi hone Ninive u tshi ḓo thuthwa.” (Yona 3:4) O amba nga tshivhindi nahone a tshi tou dovholola. Nga yeneyo nḓila, o sumbedza tshivhindi tshi swayeaho na lutendo, dzine dza vha pfaneleo dzine Vhakriste vha tea u vha nadzo u fhira naho hu lini.

7, 8. (a) Vhathu vha Ninive vho aravha hani mulaedza wa Yona? (b) Khosi ya Ninive yo ita mini musi i tshi pfa mulaedza wa Yona?

⁷ Vhaninive vhanzhi vho thetshelesa mulaedza wa Yona. A zwi timatimisi uri o vha o humbula uri vhenevho vhathu vha ḓo mu halifhela nahone vha si ṱanganedze mulaedza wawe. Nṱhani hazwo, ho itea zwithu zwi songo lavhelelwaho. Vhenevho vhathu vho thetshelesa! Mulaedza wawe wo phaḓalala nga u ṱavhanya. Zwi sa athu ya ngafhi, muḓi woṱhe wo vha u tshi vho amba nga ha vhuporofita ha Yona ha  khaṱulo. (Vhalani Yona 3:5.) Ho rembuluwa vhathu vhoṱhe muḓini wonoyo, vhapfumi na vhashai, vha maanḓa na vha shayaho nungo, vhaswa na vhahulwane. Vha ḓidzima zwiḽiwa. U rembuluwa havho ha swika na nḓevheni dza khosi.

⁸ Na khosi ya rembuluwa musi i tshi pfa mulaedza wa Yona. Mulaedza wo ita uri khosi i ofhe Mudzimu lwe ya takuwa kha khuluṋoni yayo, ya bvula dza vhuhosi, ya ambara madzanganda u fana na vhalanda vhayo nahone “ya dzula milorani.” Khosi na “vhahulwane” vhayo kana vhakololo, vha bvisa mulevho wa uri u ḓidzima zwiḽiwa he vhathu vha vha vho no hu thoma nga u ḓifunela, hu vhe ha lwa mulayo. Ya laedza uri vhathu vhoṱhe vha ambare madzanganda, u katela na zwifuwo. b Khosi ya tenda nga u ḓiṱukufhadza uri vhathu vhayo vha na mulandu wa ita zwithu zwivhi na u vusa khakhathi. Ya amba i na fulufhelo uri Mudzimu wa ngoho u ḓo vha khathutshela nge vha rembuluwa, ya ri: “Khamusi ndi hone Mudzimu a tshi ḓo . . . dzikisa mbiti, ra litsha u lovha.”—Yona 3:6-9.

9. Vhasasaladzi vho timatima mini malugana na Vhaninive, fhedzi ri zwi ḓivha hani uri vhenevho vhasasaladzi vho khakha?

⁹ Vhaṅwe vhasasaladzi a vha fulufheli mbuno ya uri Vhaninive vho rembuluwa nga u ṱavhanya nga u ralo. Naho zwo ralo, vhagudi vha Bivhili vha amba uri u rembuluwa havho nga u ralo zwo vha zwi sa mangadzi, ngauri vhathu vha misini yeneyo vho vha vha tshi tenda zwithu zwi siho nahone vha tshi shandula mavhonele avho nga u ṱavhanya. Hu sa londwi zwenezwo, ri a zwi ḓivha uri vhenevho vhasasaladzi vho vha vho khakha, ngauri nga murahu Yesu Kristo o amba nga ha u rembuluwa ha Vhaninive. (Vhalani Mateo 12:41.) Yesu o vha e na vhuṱanzi na zwine a khou zwi amba, nga nṱhani ha uri o vhuya a tshila ṱaḓulu nahone a vhona musi zwenezwo zwithu zwi tshi itea. (Yoh. 8:57, 58) Ngoho ndi ya uri ri songo vhuya ra humbula uri a zwi konadzei uri vhathu vha rembuluwe—hu sa londwi nḓila ine vha vhonala vhe na tshiṱuhu ngayo. Ndi Yehova fhedzi ane a kona u vhona zwi re mbiluni ya muthu.

10, 11. (a) Yehova o ita mini musi Vhaninive vha tshi rembuluwa? (b) Ndi ngani ri tshi nga vha na vhungoho ha uri khaṱulo ya Yehova yo vha i songo khakhea?

¹⁰ Yehova o ita mini musi Vhaninive vha tshi rembuluwa? Nga  murahu Yona o ṅwala a ri: “Mudzimu a tshi vhona zwine vha ita, vha tshi laṱa nḓila dzavho mmbi, a litsha u ḓisa khombo dze a amba; dzi si vhe hone.”—Yona 3:10.

¹¹ Naa zwenezwi zwi amba uri Yehova o vha o khakha musi a tshi ita tsheo ya u haṱula Vhaninive? Hai. Bivhili i ṱalutshedza uri khaṱulo ya Yehova a i khakhi. (Vhalani Doiteronomio 32:4.) Yehova o vha a songo tsha sinyutshela Vhaninive. O zwi ṱhogomela uri vhenevho vhathu vho rembuluwa nahone a vhona zwi songo tsha tea uri a vha ṱarafe. Tsho vha tshi tshifhinga tsha uri Mudzimu a vha khathutshele.

12, 13. (a) Yehova u sumbedza hani uri u a humbulela, u tendelana na zwiimo nahone u a khathutshela? (b) Ndi ngani vhuporofita ha Yona ho vha vhu si ha mazwifhi?

¹² Yehova a si Mudzimu a sa tendelani na zwiimo, a sa londi vhathu kana wa tshiṱuhu, samusi vhafunzi vha vhurereli vha tshi ita uri vhathu vha mu dzhie nga u ralo. Nṱhani hazwo, u a humbulela, u tendelana na zwiimo nahone u a khathutshela. Musi a tshi ṱoḓa u haṱula vhavhi, u thoma a ruma vhaimeli vhawe kha ḽifhasi uri vha ṋee tsevho, ngauri u swela uri vhavhi vha rembuluwe nahone vha shandule nḓila dzavho u fana na Vhaninive. (Hesek. 33:11) Yehova o vhudza muporofita Yeremia a ri: “Huṅwe ndi kaidza lushaka na muvhuso, nda ri ndi a tupula, ndi a thutha, ndi a lozwa. Lwonolwo lushaka Iwe nda lu kaidza Iwá laṱa zwivhi zwalwo, ndi a huma, nda litsha u lu ḓisedza dzikhombo dze nda ri ndi ḓo dzi ḓisedza khalwo’.”—Yer. 18:7, 8.

¹³ Naa izwi zwi amba uri vhuporofita ha Yona ho vha vhu ha mazwifhi? Hai; ho sevha vhathu vha lwonolwo lushaka. Vhaninive vho sevhiwa nga nṱhani ha nḓila dzavho mmbi, dze vha fheleledza vho dzi furalela. Arali Vhaninive vha vhuyelela kha matshilele avho mavhi, Mudzimu o vha a tshi ḓo vha fhelisa. Vho fheleledza vho fheliswa nge vha vhuyelela kha matshilele avho mavhi.—Tsef. 2:13-15.

14. Yona o ḓipfa hani musi Yehova a tshi khathutshela Vhaninive?

¹⁴ Yona o ita mini musi ndozwo i songo ḓa nga tshifhinga tshe a vha o tshi lavhelela? Ri a vhala: “Yona ene zwa tou mu vhifhela zwihulu-hulu, zwa mu sinyuwisa.” (Yona 4:1) Yona o rabela nga nḓila ye zwa vho tou nga u khou kaidza Ramaanḓaoṱhe! Yona o amba uri zwo vha zwi tshi ḓo vha khwine ngavhe a ḓidzulele hayani, shangoni ḽa hawe. O amba uri o vha a tshi zwi ḓivha u bva kale uri Yehova a nga si lozwe muḓi wa Ninive, a ḓiimelela nga ḽa uri ndi zwone zwo itaho uri a shavhele Tarasisi musi a tshi rumiwa lwa u thoma. Nga murahu ha zwenezwo, a humbela uri a fe zwawe, ngauri u fa zwi khwine u fhira u tshila.—Vhalani Yona 4:2, 3.

15. (a) Ndi mini zwine zwa nga vha zwo tsikeledza Yona na u mu sinyusa? (b) Yehova o thusa hani muporofita wawe o tsikeledzeaho?

¹⁵ Yona o vha a tshi khou dinwa nga’ni? A ri ḓivhi zwe a vha a tshi khou zwi humbula, fhedzi zwine ra zwi ḓivha ndi uri Yona o vhudza vhathu vhoṱhe uri muḓi wa Ninive u ḓo lozwiwa. Vho tenda zwe  a vha vhudza zwone. Fhedzi ndozwo ye a i ḓivhadza a yo ngo ḓa. Naa o ofha uri u ḓo goḓiwa kana u vhidzwa muporofita wa mazwifhi? Hu sa londwi uri zwone ndi zwifhio, ho ngo takalela u rembuluwa ha vhenevho vhathu kana khathutshelo ya Yehova. Nṱhani hazwo, hu vhonala uri o bilufhala, a ṱungufhala nahone a ḓivhona o tsitswa tshirunzi. Naho zwo ralo, zwi vhonala uri Mudzimu wa Yona a re na khathutshelo o vhona vhuḓi kha onoyu muporofita o tsikeledzeaho maḓipfele. Nṱhani ha u ṱarafa Yona nga nṱhani ha lunyadzo lwawe, Yehova o mu vhudzisa mbudziso i leluwaho, ye ya ita uri a humbule, o ri: “Naa U ri U ita zwo nakaho U tshi sinyuwa?” (Yona 4:4) Naa Yona o fhindula? Bivhili a i ri vhudzi.

16. Vhaṅwe vhathu vha nga kha ḓi ḓiwana vha sa dzhii zwithu nga nḓila ine Mudzimu a zwi dzhia ngayo nga nḓila dzifhio nahone ri nga guda mini kha tsumbo ya Yona?

¹⁶ Zwi a leluwa u vhona Yona mulandu nga nṱhani ha nḓila ye a ḓifara ngayo, fhedzi ri tea u humbula uri kanzhi vhathu vha songo fhelelaho a vha dzhii zwithu nga nḓila ine Mudzimu a zwi dzhia ngayo. Vhaṅwe vha nga kha ḓi humbula uri Yehova o vha o tea u vha o thivhela maṅwe makhaulambilu kana o vha o tea u vha o haṱula vhavhi nga u ṱavhanya kana o vha o tea u vha o no fhelisa ano maitele oṱhe a zwithu. Tsumbo ya Yona i ri humbudza uri musi ri sa dzhii zwithu nga nḓila ine Yehova Mudzimu a zwi dzhia ngayo, kanzhi ndi riṋe vhane ra tea u khakhulula nḓila ine ra dzhia ngayo zwithu—hu si Ene.

17, 18. (a) Yona o ita mini musi a tshi bva Ninive? (b) Vhuṱolo ha Yehova a tshi shumisa mupfure ho kwama hani Yona?

¹⁷ Onoyo muporofita we a vha o hanganea o bva muḓini wa Ninive nahone a sa livhe hayani, fhedzi a ya thungo ya vhubvaḓuvha thavhani dzo ingamelaho wonoyo muḓi. Musi a tshi swika henefho a ḓifhaṱela thumba nahone a dzula murunzini wayo, a lavhelesa muḓi wa Ninive. Khamusi o vha a tshi kha ḓi vha na fulufhelo ḽa uri u ḓo vhona wonoyo muḓi u tshi lozwiwa. Yehova o vha a tshi ḓo gudisa hani onoyo munna o rindilaho mbilu uri a vhe na khathutshelo?

¹⁸ Yehova o medza mupfure vhusiku. Musi Yona a tshi vuwa, a vhona tshenetshi tshimela tshi titimaho, tshi re na maṱari mahulwane e a ita murunzi muhulwane u fhira thumba yawe. Zwenezwo zwa mu takadza zwihulu. “Yona a mbo takalela” wonoyo mupfure, khamusi a dzhia u mela hawo nga lwa vhuṱolo hu tshiga tsha phaṱhutshedzo na u tondwa nga Mudzimu. Naho zwo ralo, Yehova o vha a sa khou sokou ṱoḓa u mu tsireledza kha ḓuvha ḽi vhavhulaho na u dzikisa mbiti dzawe. O vha a tshi ṱoḓa u swikelela mbilu ya Yona. Nga zwenezwo, Mudzimu a ita vhuṅwe vhuṱolo. A ḓisa tshivhungu tsha kora wonoyo mupfure wa puta wa mbo ḓi fa. Nga murahu ha zwenezwo a ḓisa “muya u fhisaho u bvaho thungo ya Vhubvaḓuvha” u swika Yona a tshi  “ṋoka” nga ṅwambo wa mufhiso. Yona a dovha a tsikeledzea nahone a humbela Mudzimu uri a fe.—Yona 4:6-8.

19, 20. Yehova o amba hani na Yona nga ha mupfure?

¹⁹ Yehova a dovha a vhudzisa Yona arali zwo tea uri a sinyuse nge mupfure wa puta wa fa. Nṱhani ha uri a rembuluwe, Yona a ḓiimelela nga ḽa uri: “Ndi ita zwo nakaho ndi tshi sinyuwa, ndi tshi ri ndi fe.” Zwino tshibuli tsho vha tsho vulea uri Yehova a mu gudise ngudo ya ndeme.—Yona 4:9.

²⁰ Mudzimu a amba na muporofita Yona, a mu vhudza uri o pfela vhuṱungu u fa ha tshimela zwatsho tshe tsha mela nga vhusiku vhuthihi, tshe Yona a si tshi ṱavhe kana u tshi medza. Nga zwenezwo, Mudzimu a phetha nga ḽa uri: “Nṋe zwino ndi nga litsha hani u pfela Ninive vhuṱungu, muḓi muhulu, une khawo’ ha dzula vhathu vha na maḓana a fumi na mavhili a tshi vhalwa ka-ḓana, a vhuya a paḓa, a vhathu vhane vha sathu u ḓivha tsha u ḽa na tsha monde, na zwifuwo zwinzhi!”—Yona 4:10, 11. c

21. (a) Yehova o shumisa tshifanyiso tshifhio u itela u gudisa Yona? (b) Mafhungo a Yona a nga ri thusa hani uri ri ḓiṱolisise?

 ²¹ Naa ni a vhona ngudo ya ndeme ye Yehova a vha a tshi khou mu gudisa yone? Yona ho ngo vhuya a ita tshithu u itela u ṱhogomela tshenetsho tshimela. Kha ḽiṅwe sia, Yehova o vha e Tshisima tsha vhutshilo kha vhenevho Vhaninive nahone o vha a tshi vha ṱhogomela, samusi a tshi ṱhogomela zwivhumbiwa zwoṱhe kha ḽifhasi. Naa zwo vha zwi tshi pfala uri Yona a dzhie tshimela tshithihi tshi tsha ndeme u fhira vhutshilo ha vhathu vha 120 000, u katela na zwifuwo zwavho zwoṱhe? Naa zwo itiswa nge Yona a tenda u langwa nga mahumbulele awe a tseḓa? Zwi re zwone ndi uri o pfela vhuṱungu tshenetsho tshimela nge tsha mu vhuyedza. Naa o sinyutshela vhathu vha Ninive nga nṱhani ha zwiṱuṱuwedzi zwa tseḓa—nge a vha a sa ṱoḓi u ḓitsitsa tshirunzi na u ofha uri hu ḓo pfi o vha a sa khou amba ngoho? Mafhungo a Yona a nga ri thusa uri ri ḓiṱolisise. A hu na na muthihi washu a songo sendamelaho kha u vha na tseḓa. Ri livhuha lungafhani uri Yehova u ri gudisa a sa fheli mbilu uri ri si vhe na tseḓa, ri pfele vhuṱungu, ri vhe na khathutshelo khulwane u fana nae!

22. (a) Zwi vhonala uri Yona o kwamea hani nga ndayo ya Yehova ya vhuṱali nga ha khathutshelo? (b) Ndi ngudo ifhio ine roṱhe ra tea u i guda?

²² Hu takuwa mbudziso ine ya ri, Naa hu na zwe Yona a zwi guda kha eneo mafhungo? Bugu ine ya vhidzwa nga dzina ḽawe i phetha nga mbudziso yo vhudziswaho nga Yehova—i sa athu fhindulwa. Vhaṅwe vhasasaladzi vha nga kha ḓi amba uri Yona ho ngo vhuya a i fhindula yeneyo mbudziso. Fhedzi ngoho ndi ya uri phindulo yawe i hone. Phindulo ndi bugu yone iṋe. Vhuṱanzi vhu sumbedza uri ndi Yona we a ṅwala bugu ine ya vhidzwa nga dzina ḽawe. Edzani u humbula onoyo muporofita, o ḓidzulela shangohaya ḽawe a tshi khou ṅwala enea mafhungo. Ri nga mu vhona nga maṱo a muhumbulo, o no vha mukalaha a re na vhuṱali, a ḓiṱukufhadzaho, a tshi khou dzungudza ṱhoho musi a tshi ṱalusa vhukhakhi hawe, vhushandukwa hawe na u rindidza hawe mbilu musi a tshi tea u sumbedza khathutshelo. Zwi khagala uri Yona o guda ngudo ya ndeme kha ndayo ya Yehova ya vhuṱali. O guda u khathutshela. Naa na riṋe ri ḓo guda u khathutshela vhaṅwe?—Vhalani Mateo 5:7.