1, 2. (a) Ndi u shayea ho kalulaho lungafhani ha khaṱulokwayo he Yosefa a itelwa hone? (b) Yehova o khakhulula hani honoho u shayea ha khaṱulokwayo?

 HO VHA hu u shayea ha khaṱulokwayo ho kalulaho. Muṱhannga wa nzhinga o vha a songo khakha, fhedzi o ḓiwana e khothoni i re na swiswi, o pomokwa uri o vha a tshi khou ṱoḓa u tzhipa. Fhedzi lwo vha lu si lwa u thoma a tshi pomokwa. Miṅwahani ya nga phanḓa, e na miṅwaha ya 17, onoyu muṱhannga, ane a pfi Yosefa, o fheṱiwa nga vhakomana vhawe, vhe vha ṱoḓa u mu vhulaha. Nga zwenezwo a rengiselwa vhupulini shangoni ḽi sili. E henefho a hana u ṱangana nga dzimbeu na musadzi wa muṋe wawe. Onoyo musadzi we khumbelo yawe i sa ṱanganedzwe a luka maano a mazwifhi, ndi zwenezwo zwe zwa ita uri a ḓiwane o valelwa khothoni. Zwi ṱungufhadzaho ndi uri henefho ho vhonala hu si na muthu ane a nga ambela Yosefa.

² Naho zwo ralo, Mudzimu ane a ‘funa u luga na khaṱulokwayo’ o vha o lavhelesa. (Psalme ya 33:5, vhambedzani NW.) Yehova o dzhia vhukando u itela u khakhulula honoho u shayea ha khaṱulokwayo, a shandula zwiitea lwe Yosefa a fheleledza o vhofhololwa. Zwiṅwe hafhu, Yosefa—munna we a vha o valelwa “khothoni”—a fheleledza o vhewa vhuimoni ha vhuḓifhinduleli vhuhulwane na vhu ṱhonifheaho vhukuma. (Genesi 40:15; 41:41-43; Psalme ya 105:17, 18) Mafheleloni, Yosefa a wanala a si na mulandu, nahone a shumisa vhuimo hawe ha nṱha u itela u ḓadzisa ndivho dza Mudzimu.—Genesi 45:5-8.

 3. Ndi ngani zwi sa mangadzi uri roṱhe ri ṱoḓa u farwa nga nḓila yavhuḓi?

³ Eneo mafhungo a a ri kwama, naa a zwo ngo ralo? Ndi nnyi kha riṋe a sa athu vhona u shayea ha khaṱulokwayo kana a sa  athu farwa nga nḓila ine ya sa sumbedze khaṱulokwayo? I ngoho, roṱhe ri tama u farwa zwavhuḓi. Hezwi a zwi mangadzi, ngauri Yehova o ri ṋea pfaneleo dzi sumbedzaho vhumuthu hawe, nahone khaṱulokwayo ndi iṅwe ya pfaneleo dzawe khulwane. (Genesi 1:27) U itela u ḓivha Yehova zwavhuḓi, ri fanela u pfesesa ndeme ya khaṱulokwayo yawe. Nga zwenezwo, ri nga pfesesa nḓila dzawe dzi mangadzaho nga maanḓa nahone ra sudzuluselwa u sendela tsini nae.

 4. U ya nga mavhonele a vhathu, khaṱulokwayo kanzhi i pfeseswa nga nḓila-ḓe?

⁴ U ya nga mavhonele a vhathu, kanzhi khaṱulokwayo i dzhiiwa i u shumiswa ha mulayo nga nḓila i si ya tshiṱalula. Bugu ine ya pfi Right and Reason—Ethics in Theory and Practice i amba uri “khaṱulokwayo i tshimbidzana na mulayo, mbofho, ndugelo, na mishumo, nahone a i haṱuli nga tshiṱalula, i haṱula nga zwo teaho muthu.” Naho zwo ralo, khaṱulokwayo ya Yehova i katela zwi fhiraho u sokou ita mushumo u itela u ḓadzisa mulayo kana u u ita nga u tou kombetshedzea.

5, 6. (a) Maipfi a luambo lwa u thoma o ṱalutshedzelwaho nga uri “khaṱulokwayo” a amba mini? (b) Zwi amba mini uri Mudzimu ha na tshiṱalula?

⁵ Vhuphara na vhudzivha ha khaṱulokwayo ya Yehova vhu nga pfeseswa khwine nga u ṱhogomela maipfi a luambo lwa u thoma o shumiswaho Bivhilini. Maṅwaloni a Luheberu, hu shumiswa maipfi mararu a ndeme. Ipfi ḽine kanzhi ḽa ṱalutshedzelwa nga uri “khaṱulokwayo” ḽi nga dovha ḽa ṱalutshedzelwa nga uri “zwo lugaho.” (Genesi 18:25) Maṅwe maipfi mavhili kanzhi a ṱalutshedzelwa nga uri “u luga.” Maṅwaloni a Lugerika a Tshikriste ipfi “u luga” ḽi ṱaluswa sa “pfaneleo ya u vha o lugaho kana a si na tshiṱalula.” Zwi re zwone ndi uri a hu na phambano vhukati ha u luga na khaṱulokwayo.—Amosi 5:24, vhambedzani NW.

⁶ Nga zwenezwo, musi Bivhili i tshi amba uri Mudzimu o luga, i khou ri vhudza uri u ita zwo lugaho na zwi si na  tshiṱalula na uri u zwi ita zwifhinga zwoṱhe, a sa ṱaluli. (Vha-Roma 2:11) Vhukuma, ri nga si vhuye ra humbula uri a nga ita zwithu zwi sa tshimbidzani na zwenezwo. Elihu a fulufhedzeaho o ri: “Mudzimu u kule na zwivhi; Mu-kona-zwoṱhe ha khakhi.” (Yobo 34:10) Vhukuma a zwi konadzei uri Yehova a ‘khakhe.’ Ndi ngani? Nga zwiitisi zwivhili zwa ndeme.

7, 8. (a) Ndi ngani Yehova a sa khakhi? (b) Ndi mini zwine zwa sudzulusela Yehova uri a vhe o lugaho, kana u sa vha na tshiṱalula, kha maitele awe?

⁷ Tsha u thoma ndi uri ndi mukhethwa. Samusi ro zwi ṱhogomela kha Ndima ya 3, Yehova o kuna nahone o luga. Ngauralo, ha khakhi kana u ita zwithu nga nḓila i songo lugaho. Ṱhogomelani zwine zwenezwi zwa amba zwone. Vhukhethwa ha Khotsi ashu wa ṱaḓulu vhu ri ṋea tshiitisi tsho khwaṱhaho tsha u fulufhela uri a nga si vhuye a fara vhanna vhawe luvhi. Yesu o vha e na ḽeneḽo fulufhelo. Vhusikuni ha u fhedza ha vhutshilo hawe ha kha ḽifhasi, o rabela uri: “Khotsi mukhethwa, vha farise [vhafunziwa] vha dzule vhé dzinani ḽau.” (Yohane 17:11) “Khotsi mukhethwa”—Maṅwaloni, yeneyo nḓila ya kuambele i shumiselwa kha Yehova fhedzi. Hezwi zwo tea ngauri a hu na khotsi wa ṋama ane a nga ḓivhambedza na vhukhethwa Hawe. Yesu o vha a tshi tenda tshoṱhe uri vhafunziwa vhawe vha ḓo tsireledzea zwanḓani zwa Khotsi, o kunaho tshoṱhe, nahone a si na tshivhi na tshithihi.—Mateo 23:9.

⁸ Tsha vhuvhili, lufuno ndi vhuvha ha Mudzimu. Lwonolwo lufuno lu mu sudzulusela uri a shumisane na vhaṅwe nga nḓila yo lugaho kana i si ya tshiṱalula. Fhedzi u shayea ha khaṱulokwayo nga zwivhumbeo zwaho zwinzhi—u katela u ṱalula nga matsinde—kanzhi zwi bveledzwa nga vhupangwa na tseḓa, zwine zwa vha zwithu zwo fhambanaho na lufuno. Malugana na Mudzimu wa lufuno, Bivhili i a ri khwaṱhisedza: “Ngauri Yehova ha ṱaluli; tshawe ndi u lifhedza.” (Psalme ya 11:7) Yehova u amba zwi tevhelaho nga ha ene muṋe: “Nṋe Yehova  ndi funa maitele a u luga.” (Yesaya 61:8) Naa a zwi khuthadzi u ḓivha uri Mudzimu u takalela u ita zwo lugaho, kana zwi si na tshiṱalula?—Yeremia 9:24.

9-11. (a) Ndi u tshimbidzana hufhio hu re hone vhukati ha khaṱulokwayo ya Yehova na khathutshelo yawe? (b) Khaṱulokwayo ya Yehova kathihi na khathutshelo yawe zwi vhonala hani u ya nga nḓila ine a shumisana na vhathu vha re na tshivhi?

⁹ Khaṱulokwayo ya Yehova, u fana na dziṅwe pfaneleo dza vhumuthu hawe vhu sa vhambedzwi na tshithu, yo fhelela, a i ṱahedzi tshithu. A tshi renda Yehova, Mushe o ṅwala u ri: “Ene Tombo-thavhani, á shumá ha khakhi. Dzinḓila dzawe dzoṱhe [“ndi khaṱulokwayo, NW], Mudzimu wa ngoho a sí na mazwifhi, Mululamisi, ha ṱaluli.” (Doiteronomio 32:3, 4) Tshifhinga tshoṱhe musi Yehova a tshi haṱula ha khakhi—ha litsheleli zwithu nahone ha khwaṱhisi tshanḓa nga nḓila yo kalulaho.

¹⁰ Khaṱulokwayo na khathutshelo ya Yehova zwi a tshimbidzana vhukuma. Psalme ya 116:5 i ri: “Yehova ndi wa tshilidzi, ha laṱi muthu [“ha na tshiṱalula,” The New American Bible]; Mudzimu washu ndi Mukhathutsheli.” Ee, Yehova ha na tshiṱalula nahone u a khathutshela. Dzenedzo pfaneleo mbili a dzi hanedzani. U khathutshela hawe a zwi ambi uri u dzhiela fhasi khaṱulokwayo yawe, zwa tou nga u na vhutevheleli. Nṱhani hazwo, dzenedzo pfaneleo mbili kanzhi u dzi sumbedza nga tshifhinga tshithihi, na kha tshiitea tshithihi. Ṱhogomelani iṅwe tsumbo.

¹¹ Vhathu vhoṱhe vho mamela tshivhi nahone nga zwenezwo vho fanelwa nga tshiṱarafu tsha tshivhi tshine tsha vha lufu. (Vha-Roma 5:12) Fhedzi Yehova ha takaleli lufu lwa vhaitazwivhi. Ndi “Mudzimu a hangwelaho, wa tshilidzi, wa khathutshelo.” (Nehemia 9:17) Naho zwo ralo, nga ṅwambo wa uri ndi mukhethwa, a nga si vhuyafhedze vhutshinyi. Nga zwenezwo-ha, u sumbedza hani khathutshelo kha vhathu vha re na tshivhi? Phindulo i wanala kha maṅwe a mafhungo-ngoho  a ndeme vhukuma a Ipfi ḽa Mudzimu: Ndugiselelo ya Yehova ya tshirengululi tsha u tshidza vhathu. Kha Ndima ya 14 ri ḓo guda zwinzhi nga ha yeneyi ndugiselelo ya lufuno. Ndi ndugiselelo yo lugaho vhukuma nahone i na khathutshelo khulwane. Nga ṅwambo wayo, Yehova a nga khathutshela muitazwivhi o rembuluwaho a dovha a vhulunga zwilinganyo zwa khaṱulokwayo yawe yo fhelelaho.—Vha-Roma 3:21-26.

12, 13. (a) Ndi ngani khaṱulokwayo ya Yehova i tshi ri sendedza tsini nae? (b) Davida o swikelela phetho ifhio malugana na khaṱulokwayo ya Yehova, nahone zwenezwi zwi nga ri khuthadza nga nḓila-ḓe?

¹² Khaṱulokwayo ya Yehova, a si pfaneleo ya u sa pfela vhuṱungu ine ya ri sendedza kule nae, fhedzi ndi pfaneleo yavhuḓi ine ya ri sendedza tsini nae. Bivhili i ṱalusa zwavhuḓi vhuvha ha u pfela vhuṱungu ha khaṱulokwayo ya Yehova kana u luga. Kha ri ṱhogomele dziṅwe nḓila dzavhuḓi dze Yehova a sumbedza ngadzo khaṱulokwayo yawe.

¹³ Khaṱulokwayo ya Yehova yo fhelelaho i mu sudzulusela uri a fulufhedzee kha vhashumeli vhawe. Mupsalme Davida o dzhiela nṱha ḽeneḽi sia ḽa khaṱulokwayo ya Yehova. U ya nga zwe a ṱangana nazwo na zwe a zwi guda kha nḓila dza Mudzimu, Davida o swikelela phetho ifhio? O ri: “Yehova u funa mulayo; ha laṱedzi vhakhethwa vhawe. U ḓo vha londola lini na lini.” (Psalme ya 37:28) Ndi khwaṱhisedzo i khuthadzaho lungafhani! Mudzimu washu a nga si vhuye a laṱa vhane vha fulufhedzea khae. Nga zwenezwo ri nga ḓitika nga u vha tsini nae na nga ṱhogomelo yawe ya lufuno. Khaṱulokwayo yawe i khwaṱhisedza zwenezwi!—Mirero 2:7, 8.

14. U kwamea ha Yehova nga vha shengelaho zwi vhonala hani kha Mulayo we a u ṋea Vhaisiraele?

¹⁴ Mudzimu wa khaṱulokwayo u a ṱhogomela zwishaiwa zwa vhane vha shengela. Nḓila ine Yehova a kwamea ngayo nga vha shengelaho i vhonala kha Mulayo we a u ṋea Vhaisiraele. Sa tsumbo, Mulayo wo ita ndugiselelo dzo khetheaho u itela u vhona uri tsiwana na tshilikadzi dzi a ṱhogomelwa.  (Doiteronomio 24:17-21, vhambedzani NW.) A tshi ṱhogomela nḓila ye vhutshilo ha vha vhu tshi ḓo konḓa ngayo kha yeneyo miṱa, Yehova o vha Muhaṱuli na Mutsireledzi wavho, a “haṱulelaho ṅwana a si na khotsi na tshilikadzi.” (Doiteronomio 10:18; Psalme ya 68:5) Yehova o sevha Vhaisiraele uri arali vha tsikeledza vhafumakadzi na vhana vha si na muṋe u ḓo pfa zwililo zwavho. O ri: “Ndi ḓo sinyuwa.” (Ekisodo 22:22-24) Naho tsinyuwo i si iṅwe ya pfaneleo khulwane dza Yehova, u a sinyuswa musi vhathu vha tshi shengedza vhaṅwe nga khole, zwihuluhulu arali vhane vha khou shengedzwa vhe zwisiwana zwi sa koni u ḓiitela tshithu.—Psalme ya 103:6.

15, 16. Ndi vhufhio vhuṱanzi vhu swayeaho ha uri Yehova ha ṱaluli?

¹⁵ Yehova u dovha a ri khwaṱhisedza uri ha ‘ṱaluli nahone ha na tshanḓa-nguvhoni.’ (Doiteronomio 10:17) U fhambana na vhathu vha re na maanḓa kana ṱhuṱhuwedzo, Yehova ha ṱuṱuwedzwi nga lupfumo lu vhonalaho kana nga mbonalo ya nga nnḓa. Ha ṱaluli na kathihi. Ṱhogomelani tsumbo i swayeaho vhukuma ya uri Yehova ha ṱaluli. Ndugelo ya u vha vhagwadameli vhawe vha ngoho, ri na tshilavhelelwa tsha vhutshilo vhu sa fheli, a si ya vhathu vha si gathi vho khetheaho fhedzi. Nṱhani hazwo, “kha tshakha dzoṱhe, ané a mu ofha a ita zwo lugaho, u a mu funa.” (Mishumo 10:34, 35) Tshenetshi tshilavhelelwa tshi mangadzaho tsho vulea kha muṅwe na muṅwe hu sa londwi vhuimo ha vhathu, muvhala wa lukanda lwavho, kana shango ḽine vha dzula khaḽo. Naa yeneyo a si khaṱulokwayo ine ya fhira dzoṱhe?

¹⁶ Hu na ḽiṅwe sia ḽa khaṱulokwayo ya Yehova yo fhelelaho ḽine ra fanela u ḽi ṱhogomela na u ḽi ṱhonifha: nḓila ine a shumisana ngayo na vhathu vhane vha pfuka zwilinganyo zwawe zwo lugaho.

17. Ṱalutshedzani uri ndi ngani u shayea ha khaṱulokwayo hu re kha ḽino shango hu sa ambi uri Yehova ha na khaṱulokwayo.

¹⁷ Vhaṅwe vha nga ḓivhudzisa: ‘Samusi Yehova a sa vhuyafhedzi  vhukhakhi, hu pfi mini nga tshengelo na vhutshinyi ho ḓalaho kha shango ḽa ṋamusi?’ U shayea ha khaṱulokwayo a zwi ambi uri Yehova ha na khaṱulokwayo. U shayea ha khaṱulokwayo ho ḓalaho kha ḽino shango ḽivhi ho bveledzwa nga tshivhi tshe vhathu vha tshi mamela kha Adamu. Kha shango ḽe vhathu vha songo fhelelaho vha ḓikhethela nḓila dza vhutshinyi, ho ḓala u sa vha na khaṱulokwayo—fhedzi a zwi nga vhi zwa tshifhinga tshilapfu.—Doiteronomio 32:5.

18, 19. Ndi mini zwine zwa sumbedza uri Yehova a nga si konḓelele nga hu sa fheli vhane vha pfuka nga khole milayo yawe yo lugaho?

¹⁸ Samusi Yehova a tshi sumbedza khathutshelo khulwane kha vhane vha sendela tsini nae nga mbilu yoṱhe, a nga si konḓelele nga hu sa fheli vhuimo vhune ha nyadzisa dzina ḽawe ḽikhethwa. (Psalme ya 74:10, 22, 23) Mudzimu wa khaṱulokwayo ha hoiwi; a nga si litshe u haṱula nga nḓila i vhavhaho vhane vha ita zwivhi nga khole. Yehova ndi “Mudzimu wa khathutshelo na wa vhuthu, wa u sa fhela mbilu, wa vhuhwavho vhuhulu na u fulufhedzea, . . . ane a si litshe na u lifhedza.” (Ekisodo 34:6, 7) U tendelana na enea maipfi, nga zwiṅwe zwifhinga Yehova u wana zwo tea u ṱarafa vhane vha pfuka nga khole milayo yawe yo lugaho.

¹⁹ Sa tsumbo, ṱhogomelani nḓila ye Mudzimu shumisana ngayo na Vhaisiraele vha kale. Na musi vho no vha Shangoni ḽo Fulufhedziswaho, Vhaisiraele a vho ngo dzula vha tshi fulufhedzea misi yoṱhe. Naho nḓila dzavho mmbi dzo ita uri Yehova a ‘ṱungufhale,’ ho ngo ṱavhanya o vha laṱa. (Psalme ya 78:38-41) Nṱhani hazwo, nga khathutshelo o vha ṋea zwibuli zwa u shandula buḓo ḽavho. O vha humbela a ri: “A thi takaleli lufu lwa mu-ita-zwivhi; tshine nda takalela ndi u huma hawe ó laṱa nḓila mmbi yawe, a hanya. Humani-ha, ni laṱe nḓila mmbi dzaṋu! Ni fela’ni, inwi vha lushaka lwa Isiraele?” (Hesekiele 33:11) Ngauri Yehova u dzhia vhutshilo vhu ha ndeme, o rumela lunzhi-lunzhi vhaporofita vhawe uri Vhaisiraele vha litshe nḓila dzavho mmbi. Fhedzi, nga u tou angaredza, vhathu vha mbilu dzo rindilaho vho hana u thetshelesa na u  rembuluwa. Mafheleloni, a tshi itela dzina ḽawe ḽikhethwa na zwoṱhe zwine ḽa zwi imela, Yehova o vha kumedzela zwanḓani zwa maswina avho.—Nehemia 9:26-30.

20. (a) U shumisana ha Yehova na Vhaisiraele zwi ri funza mini nga hae? (b) Ndi ngani ndau i tshiga tsho teaho khaṱulokwayo ya Yehova?

²⁰ Nḓila ye Yehova a shumisana na Vhaisiraele i ri funza zwinzhi nga hae. Ri guda uri maṱo awe ane a vhona zwoṱhe, a vhona na u sa luga na uri u a kwamea vhukuma nga zwine a zwi vhona. (Mirero 15:3) Zwi a khwaṱhisa u ḓivha uri u a ṱoḓa u sumbedza khathutshelo arali hu na tshiitisi tsha u ita nga u ralo. Zwiṅwe hafhu, ri guda uri khaṱulokwayo yawe a si ya tshikapi-kapi. Nga ṅwambo wa u sa fhela mbilu ha Yehova, vhathu vhanzhi vha mbo ḓi phetha nga ḽa uri a nga si haṱule vhavhi. Fhedzi eneo ndi mazwifhi madala-dala, ngauri nḓila ye Mudzimu a shumisana ngayo na Vhaisiraele i dovha ya ri funza uri u sa fhela mbilu ha Mudzimu hu na mikano. Yehova u imelela zwo lugaho o khwaṱha. U fhambana na vhathu, vhane vha anzela u litsha u sumbedza khaṱulokwayo, u na tshivhindi tsha u imelela zwo lugaho. Nga ho teaho, ndau ine ya vha tshiga tsha khaṱulokwayo ya tshivhindi, i ṱumanywa na u vha hone ha Mudzimu na khuluṋoni. a (Hesekiele 1:10; Ndzumbululo  4:7) Nga zwenezwo ri nga vha na vhungoho ha uri u ḓo ḓadzisa fulufhedziso ḽawe ḽa u fhelisa u shayea ha khaṱulokwayo kha ḽino ḽifhasi. Ee, nḓila yawe ya u haṱula i nga nweledzwa nga heyi nḓila: u khwaṱhisa tshanḓa hune zwa ṱoḓea, u sumbedza khathutshelo hune zwa konadzea.—2 Petro 3:9.

21. Musi ri tshi elekanya nga ha nḓila ine Yehova a shumisa ngayo khaṱulokwayo, ri fanela u mu dzhia nga nḓila ifhio, nahone ndi ngani?

²¹ Musi ri tshi elekanya nga ha nḓila ine Yehova a shumisa ngayo khaṱulokwayo, a ro ngo fanela mu dzhia sa muhaṱuli a si na maḓipfele, ane tshawe a sokou haṱula vhaitazwivhi. Nṱhani hazwo, ri fanela u mu dzhia sa Khotsi wa lufuno, fhedzi a khwaṱhisaho tshanḓa ane zwifhinga zwoṱhe a shumisana na vhana vhawe nga nḓila ya khwine-khwine. Sa Khotsi a si na tshiṱalula, kana o lugaho, Yehova u imelela zwo lugaho nahone a dovha a pfela vhuṱungu vhana vhawe vha re kha ḽifhasi, vhane vha ṱoḓa thuso na u hangwelwa.—Psalme ya 103:10, 13.

22. A tshi livhiswa nga khaṱulokwayo yawe, Yehova o ita uri zwi konadzee uri ri vhe na tshilavhelelwa tshifhio, nahone ndi ngani a tshi shumisana na riṋe nga yeneyo nḓila?

²² Ri livhuha lungafhani uri khaṱulokwayo ya Mudzimu i katela zwinzhi u fhira u haṱula vhaitazwivhi! A tshi livhiswa nga khaṱulokwayo yawe, Yehova o ita uri zwi konadzee uri ri vhe na tshilavhelelwa tshi nyanyulaho vhukuma—vhutshilo ho fhelelaho, vhu sa gumi shangoni ḽine ‘u luga ha fhaṱa khaḽo.’ (2 Petro 3:13) Mudzimu washu u shumisana na riṋe nga yeneyi nḓila nga ṅwambo wa uri khaṱulokwayo yawe i mu ṱuṱuwedzela u tshidza nṱhani ha u haṱula. Vhukuma, u pfesesa khwine vhuhulwane ha khaṱulokwayo ya Yehova zwi ri sendedza tsini nae! Kha ndima dzi tevhelaho, ri ḓo ṱolisisa nga vhuronwane nḓila ine Yehova a sumbedza ngayo yeneyi pfaneleo yavhuḓi.