Hai. Musi hu tshi vhambedzwa maṅwalwa a kale ri wana uri Bivhili a yo ngo shandulwa hu sa londwi u kopololwa hayo lunzhi-lunzhi.

 Ho wanala maṅwalwa manzhi a kale a Bivhili. Maṅwe ao ha fani, zwine zwa sumbedza uri ho vha na vhukhakhi musi a tshi kopololwa. Vhuṅwe ha honoho vhukhakhi ndi vhuṱuku nahone a vhu shanduli mafhungo. Naho zwo ralo, ho wanala na vhukhakhi vhuhulwane, vhune vhuṅwe haho ha vhonala vhu tshi nga ho itwa nga khole kale u itela u shandula mulaedza wa Bivhili. Ṱhogomelani tsumbo mbili:

1.   Kha 1 Yohane 5:7, dziṅwe ṱhalutshedzelo dza Bivhili dza kale dzi na maipfi a tevhelaho: “Ngei ṱaḓulu, Khotsi, Ipfi na Muya Mukhethwa: nahone zwenezwi ndi zwithihi.” Naho zwo ralo, maṅwalwa ane ra nga a fulufhela a khwaṱhisedza uri eneo maipfi o vha e si ho kha maṅwalwa a u thoma. Eneo maipfi o dzheniswa nga murahu. a Nga zwenezwo, ṱhalutshedzelo dza musalauno dzine ra nga dzi fulufhela a dzo ngo a dzhenisa.

2.   Dzina ḽa Mudzimu ḽi bvelela lunzhi-lunzhi kha maṅwalwa a kale a Bivhili. Naho zwo ralo, vhunzhi ha ṱhalutshedzelo dza Bivhili dzo bvisa dzina ḽa Mudzimu dza shumisa madzina zwao a ngaho “Murena” kana “Mudzimu.”

 U swika zwino, ho no waniwa maṅwalwa manzhi lune zwa ita uri zwi leluwe u wana vhukhakhi. b U vhambedzwa ha eneo maṅwalwa ho dzumbulula mini nga ha uri Bivhili ndi ya ngoho?

•   A tshi amba nga ha Maṅwalo a Luheberu (ane kanzhi a vhidzwa “Thestamennde ya Kale”), mugudi William H. Green o amba uri: “Ri nga amba ri sa timatimi uri a hu na muṅwe mushumo wa kale we wa ṱalutshedzelwa nga nḓila yo teaho u fhira wonoyo.”

•   Malugana na Maṅwalo a Tshikriste a Lugerika kana “Thestamennde Ntswa,” mugudi wa Bivhili F. F. Bruce o ṅwala uri: “Hu na vhuṱanzi vhuhulwane ha maṅwalwa a Thestamennde Ntswa u fhira dziṅwe bugu dzo ṅwalwaho kale, naho zwo ralo, a hu na ane a timatima vhungoho ha dzenedzo bugu dza kale.”

•   Vho-Frederic Kenyon vhane vha vha na nḓivho nga ha maṅwalwa a Bivhili, vha amba uri muthu “a nga dzhia Bivhili a i fara a amba a sa timatimi uri o fara Ipfi ḽa Mudzimu ḽa ngoho, ḽe ḽa vhalwa nga mirafho na mirafho ḽi na vhukhakhi vhuṱuku.”

•   Vhaṅwali vha Vhayuda na Vhakriste vho ṅwala nga ha vhukhakhi vhuhulwane ho itwaho nga vhathu vha Mudzimu. c (Numeri 20:12; 2 Samuele 11:2-4; Vhagalata 2:11-14) Nga hu fanaho, vho ṅwala nga ha mafhungo ane a sasaladza u sa thetshelesa ha lushaka lwa Vhayuda na u bvukulula pfunzo dza vhathu. (Hosea 4:2; Maleaxi 2:8, 9; Mateo 23:8, 9; 1 Yohane 5:21) Vhaṅwali vho sumbedza u fulufhedzea havho na u dzhiela nṱha Ipfi ḽa Mudzimu ḽikhethwa nga u ṅwala enea mafhungo nga nḓila yo teaho.

•   Naa a zwi pfali uri samusi hu Mudzimu o hevhedzaho Bivhili, u ḓo ita uri hu ṅwalwe mafhungo ngoho? d (Yesaya 40:8; 1 Petro 1:24, 25) Ngoho ndi ya uri, ho ngo itela uri Bivhili i vhuyedze vhathu vha tshifhingani tsho fhiraho, fhedzi uri i vhuyedze na riṋe ṋamusi. (1 Vhakorinta 10:11) Zwiṅwe hafhu, “zwithu zwoṱhe zwo ṅwalwaho kale zwo ṅwalelwa u ri funza, uri nga u konḓelela hashu na nga u khuthadzwa nga Maṅwalo ri vhe na fulufhelo.”​—Vharoma 15:4.

•   Yesu na vhatevheli vhawe vho redza u bva kha Maṅwalo a Luheberu vha sa timatimi vhungoho ha eneo maṅwalo a kale.​—Luka 4:16-21; Mishumo 17:1-3.