Kay Ano nga Nagkikinahanglan Kita hin Paglaom?

ANO daw la an nahitabo kan Daniel, an bata nga may kanser nga gin-unabi ha tinikangan han nahiuna nga artikulo, kon gintipigan niya an iya marig-on nga paglaom? Nag-opay daw la hiya? Buhi pa daw la hiya tubtob yana? Bisan adton marig-on nga natoo nga an paglaom may naibubulig ha pag-opay diri magyayakan hito. Importante ini nga punto. Kinahanglan magkaada balanse nga panhunahuna ha paglaom. Diri ito tambal ha ngatanan nga sakit o problema.

Ha usa nga interbyu ha CBS News, hi Dr. Nathan Cherney nagpahamangno nga ha pag-ataman hin mga pasyente nga grabe an sakit, delikado an pagkaada diri balanse nga panhunahuna ha nahihimo han paglaom. Siring niya: “May nakikita kami nga mga bana nga gin-iisgan an ira asawa kay kulang kuno hira hin pagpamalandong, nga kulang hira hin positibo nga panhunahuna.” Hi Dr. Cherney dugang nga nagsiring: “Ini nga panhunahuna nakahimo han sayop nga impresyon nga may kontrol an usa ha iya sakit, ngan kon magtikagrabe an sakit, sugad hin iginpapasabot hito nga waray niya kontrola hin maopay an iya tumor. Pero diri ito makatadunganon.”

Ha pagkatinuod, an mga may grabe nga sakit naatubang na hin makuri gud nga pakig-away. Sigurado nga diri karuyag han ira mga hinigugma nga dugangan an ira pag-antos pinaagi han pagpakonsensya ha ira. Kon sugad, angay ba naton hunahunaon nga an paglaom waray nahihimo?

Diri. Pananglitan, an doktor nga gin-unabi usa nga espesyalista ha klase han pagtambal nga nakapokus, diri ha pagpaopay han sakit o bisan ha pagpahilawig han kinabuhi, kondi ha pagbulig ha pasyente nga magkaada de-kalidad nga kinabuhi tubtob ha iya kamatay. An sugad nga mga doktor natoo gud nga daku an nahihimo han mga pagtambal nga nagriresulta hin mas positibo nga panhunahuna, bisan ha mga pasyente nga grabe an sakit. Damu an ebidensya nga an paglaom makakahimo hito​—ngan han iba pa nga kaopayan.

An Importansya han Paglaom

“An paglaom daku nga bulig ha pagtambal,” siring han medical journalist nga hi Dr. W. Gifford-Jones. Gin-usisa niya an iba-iba nga pag-aram nga ginhimo basi hibaroan an importansya han emosyonal nga bulig nga iginhahatag ha mga pasyente nga hirani na mamatay. Ginsisiring nga nakakabulig ini ha mga tawo nga diri mawarayan hin paglaom ngan matipigan an positibo nga panhunahuna. Iginpapakita han usa nga pag-aram han 1989 nga an mga pasyente nga nakakarawat han sugad nga bulig nabuhi hin mas maiha, pero an mas bag-o nga mga pag-aram waray na maghimo hin sugad nga konklusyon. Kondi nakompirma ha mga pag-aram nga an mga pasyente nga nakakakarawat hin emosyonal nga bulig diri naabat hin duro nga depresyon ngan kaul-ol kon ikompara ha mga waray makakarawat hito.

Tagda an usa pa nga pag-aram nga nakapokus ha koneksyon han pagin positibo ngan negatibo ha pagkaada coronary heart disease (CHD). Usa nga grupo han sobra 1,300 nga lalaki an ginpakianhan kon positibo ba o negatibo an ira panhunahuna ha kinabuhi. Han ginpanginano hira utro paglabay hin napulo ka tuig, nahibaroan nga sobra 12 porsyento ha ira an nagkaada CHD. Ngan an kadam-an hito may-ada negatibo nga panhunahuna ha kinabuhi. Hi Laura Kubzansky, usa nga propesor ha Harvard School of Public Health, nagsiring: “Hadto, an kadam-an nga ebidensya para ha ideya nga an positibo nga panhunahuna maopay para ha kahimsog iginbase ha iristorya la. May kalabotan ha sakit ha kasingkasing, ini nga pag-aram an siyahan nga ebidensya nga iginbase ha syensya nga nasuporta hini nga ideya.”

Nahibaroan ha pipira nga pag-aram nga an mga tawo nga naghuhunahuna nga maluya an ira kahimsog mas maiha mag-opay katapos hira maoperahan kon ikompara ha mga tawo nga naghuhunahuna nga maopay gud an ira kahimsog. Nahibaroan liwat nga an kahilawig han kinabuhi may koneksyon ha pagin positibo. May usa nga pag-aram nga nagpokus ha epekto ha mga lagas han positibo ngan negatibo nga panhunahuna ha pagtikalagas. Ginpabasa an mga lagas hin haglipot nga mensahe nga nasiring nga an mga lagas mas maaramon ngan mas eksperyensyado. Katapos hito, naobserbaran nga nagin mas makusog ngan mas marig-on an ira paglakat. Ngani, an epekto katugbang han resulta han 12 ka semana nga programa han pag-ehersisyo!

Kay ano nga an paglaom ngan positibo nga panhunahuna baga hin may maopay nga epekto ha kahimsog? Ha tinuod la, bangin diri pa nasasabtan hin maopay han mga syentista ngan mga doktor an hunahuna ngan lawas han tawo, salit diri hira makakahatag hin espisipiko nga mga baton. Pero tungod han mga pag-aram, an mga eksperto may-ada na ideya mahitungod hito. Pananglitan, usa nga propesor ha neurology an nagsiring: “Maopay ha pag-abat an pagin malipayon ngan malinaumon. Kon malipayon an usa nga tawo, gutiay la an iya istres, ngan nakakaopay ito ha iya lawas. Usa pa ini nga butang nga mahihimo han mga tawo para magpabilin nga mahimsog.”

Ini nga ideya bangin bag-o ha pipira nga doktor, psychologist, ngan syentista, pero diri ini bag-o ha mga nag-aaram han Biblia. Haros 3,000 ka tuig na an naglabay, an maaramon nga hi Hadi Solomon gin-giyahan han Dios nga isurat ini: “An malipayon nga kasingkasing maopay nga bulong, pero an rumok nga espiritu nakakaubos han kusog han usa nga tawo.” (Proberbios 17:22) Ini nga mga pulong nagpapakita hin pagin balanse. Ini nga bersikulo diri nasiring nga an malipayon nga kasingkasing makakatambal ha ngatanan nga sakit kondi nasiring la nga “maopay [ito] nga bulong,” o tambal.

Ngani, kon an paglaom literal nga tambal, may-ada ba doktor nga diri magrireseta hito? Pero diri la an pagpaopay han aton kahimsog an nahihimo han paglaom.

An Epekto ha Imo han Pagin Positibo o Negatibo

Nadiskobrehan han mga researcher nga damu nga benepisyo an nakakarawat han mga tawo nga positibo an panhunahuna. Nagigin mas maopay hira ha eskwelahan, ha trabaho, ngan bisan ha isport. Pananglitan, may pag-aram nga ginhimo ha usa nga team hin paradalagan nga mga babaye. Gin-adman hin maopay han mga coach an tagsa nga babaye ha team basi mahibaroan an ira pinakamaopay nga mahihimo ha usa nga kompetisyon. Ha pariho nga panahon, ginpakianhan liwat ini nga mga babaye kon ano an ira ginlalaoman nga ira mahihimo para hito nga kompetisyon. Iginpakita han resulta han surbey nga mas natuman an ginlalaoman han mga babaye nga ira mahihimo kay han ginlalaoman han ira mga coach. Kay ano nga sugad kadaku an nahihimo han paglaom?

Damu an nahibaroan han mga syentista pinaagi ha pag-aram ha mga tawo nga negatibo an panhunahuna. Iginpakita han mga resulta han mga eksperimento ha dekada han 1960 nga an mga hayop puydi mahibaro nga mawad-an hin paglaom. Nadiskobrehan nira nga puydi liwat ito mahitabo ha mga tawo. Pananglitan, an mga tawo nga ginpaapi ha eksperimento ginpabati hin aringasa ngan ginsidngan nga mapapaundang nira ito kon pipinduton nira ha husto nga pagkasurunod an mga pidlitan. Napaundang nira an aringasa.

Ito liwat an ginsiring ha ikaduha nga grupo​—pero waray nahitabo han ginpindot nira an mga pidlitan. Sugad nga resulta, damu hiton ikaduha nga grupo an inabat hin kawaray-mahihimo. Ha sunod nga mga eksperimento, nag-alang na hira ha pagbuhat hin bisan ano. Kombinsido hira nga waray mahihimo an bisan ano nga ira bubuhaton. Pero bisan hiton ikaduha nga grupo, an mga tawo nga may positibo nga panhunahuna waray magpadara ha pag-abat hin kawaray-mahihimo.

Hi Dr. Martin Seligman, nga binulig ha pag-andam han pipira hito nga mga eksperimento, nakadesisyon nga ipadayon an pag-aram mahitungod ha pagkaada positibo ngan negatibo nga panhunahuna. Gin-usisa niya kon kay ano nga may mga tawo nga may tendensya nga maghunahuna nga waray hira mahihimo. Nakasiring hiya nga tungod han sugad nga negatibo nga panhunahuna, an mga tawo nakukurian o napupugngan pa ngani ha pagbuhat han ordinaryo nga mga buruhaton ha kinabuhi. Ha pagsumaryo, ini an siring ni Seligman mahitungod ha negatibo nga panhunahuna ngan ha mga epekto hito: “Ha akon 25 ka tuig nga pag-aram, nakombinse ako nga kon pirme naton huhunahunaon nga an magraot nga panhitabo aton sayop, magpapadayon, ngan makakadaot han bisan ano nga aton bubuhaton, sugad han panhunahuna han mga tawo nga negatibo, mas damu nga magraot nga butang an mahitatabo ha aton kay ha kon positibo an aton panhunahuna.”

Sugad han gin-unabi na, ito nga mga konklusyon bangin bag-o para ha pipira yana, pero maaram hito an mga nag-aaram han Biblia. Pansina ini nga proberbio: “Kon manluya ka ha adlaw han kasakitan, magigin gutiay gud an imo kusog.” (Proberbios 24:10) Oo, klaro nga iginsasaysay han Biblia nga kon nanluluya ka ngan negatibo an panhunahuna, mawawarayan ka kusog nga gumios. Pero ano an puydi mo himoon basi maatohan an pagin negatibo ngan magin mas positibo ngan malinaumon?

[Retrato]

Damu nga kaopayan an mahihimo han paglaom